ءۇندىستان قازاقستانعا مۇناي وندىرىسىنە قاجەتتى تەحنولوگيالار ۇسىنا الادى - ەلشى
استانا. KAZINFORM - قازاقستان مەن ءۇندىستان اراسىنداعى ىنتىماقتاستىقتىڭ ەكونوميكالىق جانە ستراتەگيالىق اسپەكتىلەرى.
ەكى جاقتى قارىم- قاتىناستى دامىتۋ پەرسپەكتيۆالارى مەن ارىپتەستىكتىڭ الەۋەتىنە قاتىستى نەگىزگى ماسەلەلەر. نازارلارىڭىزعا ءۇندىستاننىڭ قازاقستانداعى ەلشىسى، مارتەبەلى دوكتور ت. ۆ. ناگەندرا پراسادپەن مازمۇندى ديالوگ ۇسىنامىز.
2023-جىلدىڭ العاشقى سەگىز ايىندا قازاقستان ءۇندىستانعا 263,5 مىڭ توننا شيكى مۇناي مەن مۇناي ونىمدەرىن ەكسپورتتاعانى تۋرالى ايتىلدى. بۇل 2022 -جىلدىڭ سەگىز ايىنداعى كورسەتكىشتەن 5,6 ەسە تومەن دەگەن ءسوز (1,4 ميلليون توننا بولعان). نەگە بۇلاي بولىپ جاتىر؟ بۇعان رەسەيدىڭ ءۇندىستانعا مۇناي ەكسپورتىن ۇلعايتقانى اسەر ەتتى مە؟
ءۇندىستاننىڭ مۇناي وڭدەۋ زاۋىتتارى مۇنايدى نەسيەگە قولايلى شارتتارمەن جانە ت. ب. باسەكەگە قابىلەتتى مولشەرلەمەمەن ۇسىناتىن ەلدەردەن يمپورتتايدى. ءۇندىستان شيكى مۇنايدىڭ الەمدەگى ءۇشىنشى ءىرى تۇتىنۋشىسى جانە قاجەتتىلىكتەرىنىڭ 85 پايىزدان استامىن قاناعاتتاندىرۋ ءۇشىن يمپورتقا تاۋەلدى. قازىرگى ۋاقىتتا ءۇندىستان ەنەرگەتيكا سالاسىندا قاجەتتىلىكتىڭ ارتۋىمەن الەمدەگى ەڭ قارقىندى دامىپ كەلە جاتقان ءىرى ەكونوميكا. ۇكىمەتتىڭ ساياساتىنا سايكەس ءۇندىستان جەكە نەمەسە مەملەكەتتىك سەكتور بولىمشەلەرى بولىپ تابىلاتىن مۇناي وڭدەۋ زاۋىتتارىنا شيكى مۇنايدى ءوز مۇددەلەرىنە سايكەس وندىرۋگە رۇقسات بەرەدى. سونىمەن قاتار، ەشقانداي سەبەپ بولماسا دا، ءۇندىستان جەتكىزۋ مەن باعانى تۇراقتى ۇستاۋ ءۇشىن يمپورت كوزدەرىن ءارتاراپتاندىرىپ وتىرادى.
بىلتىر قازاقستان ءۇندىستانعا 500 مىڭ تونناعا جۋىق بيداي گليۋتەنىن ەكسپورتتاپتى. نەگە تازا بيداي نەمەسە ۇن ەمەس، بيداي گليۋتەنى ؟
ءۇندىستان «جاسىل ريەۆوليۋتسيا» ارقىلى ازىق-تۇلىك داندەرىن ءوندىرۋدى ۇلعايتتى جانە بۇل سوڭعى جىلدارى ءۇندىستاننىڭ ەكسپورتقا شىعۋىنا مۇمكىندىك بەردى. بۇعان بيداي مەن كۇرىش جاتادى. ايتا كەتەيىك، ءۇندىستان الەمدەگى ەكىنشى ءىرى بيداي ءوندىرۋشىسى بولا وتىرىپ، وتكەن جىلى 7 ميلليون توننا ءونىم ەكسپورتتاعان. دەمەك، ءۇندىستان بيداي مەن ۇندى ەمەس، باسقا ەلدەردەن بەلگىلى ءبىر ونەركاسىپ ءۇشىن گليۋتەندى عانا يمپورتتايدى.
ءۇندىستان ءبىزدىڭ ەلگە ەكسپورتتايتىن سمارتفونداردىڭ كولەمىن 27,4 پايىز قىسقارتىپتى. بۇل رەسەيگە سالىنعان سانكتسيانىڭ اسەرى مە، الدە قازاقستاندىقتاردىڭ تولەم قابىلەتىنىڭ تومەندەپ وتكەنىن كورسەتە مە؟
ءۇندىستان الەمدەگى 2-ءىرى ۇيالى بايلانىس ءوندىرۋشى مەملەكەت جانە 2023 -جىلدىڭ العاشقى 9 ايىندا 10,5 ميلليارد ا ق ش دوللارىنا تەلەفون ەكسپورتتادى. ءۇندىستاندا Apple, Samsung سياقتى كوپتەگەن حالىقارالىق برەندتەر، ءتىپتى Oppo, Vivo, Xiaomi سياقتى قىتايلىق برەندتەر شىعارىلىپ، قۇراستىرىلۋدا. ءۇندىستان قازاقستانعا ەكسپورتتى قىسقارتقان جوق، ءبىراق بۇل ازايۋ نارىقتىق كۇشتەردىڭ اسەرىنەن بولۋى مۇمكىن. بولاشاقتا ۇيالى تەلەفوندار ءوندىرىسىنىڭ وسۋىنە بايلانىستى ءۇندىستاننان يمپورتتىڭ ءوسۋى مۇمكىن جانە ءۇندىستاندا جارتىلاي وتكىزگىشتەر ءوندىرىسىنىڭ ءوسۋى ولاردى كوبىرەك قولجەتىمدى ەتەدى.
بىزگە سىزدەردەن ەكسپورتتالاتىن جەڭىل اۆتوكولىكتىڭ كولەمى 13,6 ەسە ارتىپتى. 8 ايدا 1,2 مىڭ كولىك كىرگەن. دەگەنمەن، قازاقستاندىقتار اراسىندا ءۇندىستان اۆتوكولىكتەرىنە قاراعاندا قىتاي اۆتوكولىكتەرى تانىمال. ءۇندىستان اۆتوكولىكتەرى قازاقستان كليماتىنا قانشالىقتى قولايلى دەپ ويلايسىز؟ جالپى ءبىزدىڭ نارىققا لايىقتالعان مودەلدەر شىعارۋ نەمەسە قازىرگى مودەلدەردى قاتاڭ كليماتقا بەيىمدەپ موديفيكاتسيالاۋ جاعى قولعا الىنىپ جاتىر ما؟
ءۇندىستاننىڭ جەڭىل اۆتوكولىك ونەركاسىبى شامامەن 40 ميلليارد ا ق ش دوللارىن قۇرايدى. ىشكى نارىق ۇلكەن جانە جىلىنا %6 عا وسۋدە. دەمەك، ەكسپورت وتە جوعارى ەمەس، ءبىراق ءوندىرىس كەز كەلگەن باعىتقا ەكسپورتتاۋعا مۇددەلى. بىرنەشە فاكتورلار، سونىڭ ىشىندە كليمات، ءسىز اتاپ وتكەندەي، اۆتوكولىك ەكسپورتىنا اسەر ەتەدى، ءبىراق ونىڭ الدىن الۋعا بولادى. كورەيا مەن جاپونيانىڭ تانىمال برەندتەرى ءۇندىستاندا شىعارىلادى، ولار مۇندا تانىمال جانە ولار قازاقستاندىق اۆتوكولىك نارىعىندا بولۋى مۇمكىن.
قازاقستان كاسپي قۇبىر كونسورتسيۋمىنداعى تۇيتكىلدەردەن كەيىن مۇناي ەكسپورتىنىڭ بالاما مارشرۋتتارىنا ءمان بەرە باستادى. بۇل تۇرعىدا ءۇندىستان قانداي ارىپتەستىك تەتىكتەرىن ۇسىنا الادى؟ جالپى ءسىزدىڭ ەل ەۋرازيا قۇرلىعىندا قىتايدان كەيىنگى ءىرى مۇناي تۇتىنۋشى نارىق بولىپ ەسەپتەلەدى. اراداعى لوگيستيكانى، قازاقستان مۇنايىنىڭ ساپا ەرەكشەلىگىن ەسكەرە وتىرىپ، ءۇندىستان بىزدەن جىلىنا قانشا كولەمدە مۇناي ەكسپورتتاي الاتىنىن ايتا الاسىز با؟ الدە قازىرگى كولەم سىزدەر ءۇشىن جەتكىلىكتى مە؟
الەۋەتتى ىنتىماقتاستىققا ينفراقۇرىلىمدى دامىتۋ سالاسىنداعى بىرلەسكەن كاسىپورىنداردى نەمەسە لوگيستيكالىق تيىمدىلىكتى ارتتىرۋعا باعىتتالعان كەلىسىمدەردى ايتۋعا بولادى. ءۇندىستان سونىمەن قاتار مۇناي وڭدەۋ ينفراقۇرىلىمىن دامىتۋ ءۇشىن ينۆەستيتسيانى قاراستىرا الادى. بۇل مۇنايدى تاسىمالداۋ مەن ساقتاۋدى وڭتايلاندىرۋعا كومەكتەسەدى جانە پروتسەستى تيىمدىرەك جانە ۇنەمدى ەتەدى. ءۇندىستان ءوزىنىڭ ەنەرگەتيكا سالاسىنداعى وزىق تەحنولوگيالارىمەن بىرگە قازاقستاننىڭ مۇناي ءوندىرۋ جانە مۇناي وڭدەۋ الەۋەتىن ارتتىرۋ ءۇشىن ساراپتامالىق ءبىلىم مەن تەحنولوگيالار ترانسفەرتىن ۇسىنا الادى. بۇل ءبىلىم الماسۋ ەكى ەلگە دە مۇنايعا قاتىستى پروتسەستەردى وڭتايلاندىرۋدا پايدالى بولۋى مۇمكىن. ەكى ەل اراسىنداعى كولىكتىڭ گەوگرافيالىق ماسەلەلەرىن ەسكەرە وتىرىپ، لوگيستيكا مەن ينفراقۇرىلىمدى جاقسارتۋ وتە ماڭىزدى.
تەمىرجولدار مەن پورتتار سياقتى كولىك ينفراقۇرىلىمىنا ينۆەستيتسيالاۋ سەنىمدى جانە ءتيىمدى جەتكىزۋ تىزبەگىن قامتاماسىز ەتۋگە كومەكتەسەدى. مۇنايدى جەتكىزۋگە ۇزاق مەرزىمدى كەلىسىمشارتتار جاساۋ ءۇندىستان مەن قازاقستان ءۇشىن تۇراقتىلىق پەن بولجامدىلىقتى قامتاماسىز ەتەدى. بۇل ەنەرگەتيكا سالاسىن جوسپارلاۋ مەن ينۆەستيتسيالاردى جاقسارتۋعا مۇمكىندىك بەرەدى. وسى اسپەكتىلەرگە نازار اۋدارا وتىرىپ، ءۇندىستان مەن قازاقستان، ەكى ەلدىڭ ەنەرگەتيكالىق قاۋىپسىزدىگى مەن ەكونوميكالىق دامۋىنا ۇلەس قوسا وتىرىپ، مۇناي سالاسىندا بەرىك جانە ءوزارا ءتيىمدى سەرىكتەستىك قۇرا الادى.
كەيبىر دەرەكتەر بويىنشا ءۇندىستان الەمدەگى ءدارى-دارمەك نارىعىنىڭ ۇشتەن ءبىرىن ونىممەن قامتىپ وتىر. دەگەنمەن «دوك-1 ماكس» پرەپاراتىنىڭ وزبەكستاندا 18 بالانىڭ ولىمىنە سەبەپشى بولعانى ءۇندىستاندىق فارماتسيەۆتيكانىڭ رەپۋتاتسياسىنا قاتتى كولەڭكە ءتۇسىرىپ كەتتى. قازىر انتيۆاكسەرلەر وسىنداي دەرەكتەردى ەكپەگە قارسى ارگۋمەنت رەتىندە ءجيى پايدالانىپ ءجۇر. بۇل تۇرعىدا ءۇندىستاندا ءدارى- دارمەك وندىرىسىنە باقىلاۋ كۇشەيدى مە؟ قازاقستاندىقتارعا ءۇندىستاندىق ءدارى-دارمەكتى الاڭسىز پايدالانۋعا تولىق نەگىز بار دەپ ايتا الامىز با ؟
ءۇندىستاننىڭ الەمدىك فارماتسيەۆتيكالىق نارىقتا ايتارلىقتاي ورنى بار ەكەنى بەلگىلى جانە «الەمنىڭ فارماتسيەۆتيكاسى» دەگەن اتپەن بەلگىلى. ءۇندىستان بۇكىل الەم بويىنشا جالپى ءدارى-دارمەكتەرمەن قامتاماسىز ەتەتىن نەگىزگى مەملەكەت. ءۇندىستاندا ءدارى-دارمەك ءوندىرىسىن قاداعالايتىن ورتالىق ءدارى-دارمەك ستاندارتتارىن باقىلاۋ ۇيىمى (CDSCO) سياقتى باسقارۋشى ورگاندار بار. ءسىز ايتقان ماسەلە وتە وكىنىشتى جانە ءبىر رەت بولعان وقيعادان كەيىن ۇكىمەت وسىنداي وقيعالاردىڭ الدىن الۋ ءۇشىن، بەلسەندى قۇرامىن قوسا العاندا، مۇقيات تەكسەرۋدى ەنگىزدى. قازاقستان يمپورتتالاتىن فارماتسيەۆتيكالىق پرەپاراتتاردى باعالاۋ جانە بەكىتۋ ءۇشىن ءوزىنىڭ رەتتەۋ تەتىكتەرىنە جۇگىنەدى. جاقىندا ءۇندىستان قازاقستانعا ءۇندىستاننىڭ Serum ينستيتۋتى شىعارعان قىزىلشاعا، پاروتيتكە جانە قىزامىققا قارسى ۆاكسينانىڭ (MMR) 1 ميلليون دوزاسىن جەتكىزدى جانە ءۇندىستان ساپاسى مەن قولجەتىمدىلىگى بويىنشا نەگىزگى جەتكىزۋشى بولىپ قالا بەرەدى.
ءۇندىستاننىڭ قورعانىس سالاسىنداعى تاجىريبەسى قازاقستان ءۇشىن ماڭىزدى. وعان تەرروريزمگە قارسى بىرلەسكەن وقۋ- جاتتىعۋ جيىنىن وتكىزۋىمىز دە مىسال بولا الادى. 2022 -جىلدىڭ اقپانىنا دەيىن ەكى ەلدىڭ قارۋ- جاراق يمپورتتاۋ ساياساتى دا ۇقساس بولدى. باتىس باسىلىمدارى ءۇندىستان رەسەي قارۋىنان باس تارتىپ، ميللياردتاعان دوللاردىڭ كەلىسىمشارتىن كەرى قايتارعانىن جارىسا جازدى. وسى مالىمەتتەر قانشالىقتى شىندىققا جاقىن؟ 2022 جانە 2023 -جىلى رەسەيدەن يمپورتتالاتىن اسكەري ارسەنالدىڭ كولەمى قانشا پايىز قىسقاردى؟ ونىڭ ورنىن قاي ەلدىڭ ونىمىمەن تولتىرىپ جاتىرسىزدار ؟
ءۇندىستاننىڭ قورعانىس ونەركاسىبىنىڭ قارۋ-جاراق ساتىپ الۋ ساياساتى مەن قۇرىلىمىنا تۇبەگەيلى وزگەرىستەر 2014-جىلدان بەرى ەنگىزىلىپ كەلەدى. بۇل ءبىزدى سىرتقى جەتكىزۋشىلەردەن تاۋەلسىز بولۋعا جانە ءۇندىستاننىڭ ۇلتتىق قاۋىپسىزدىگىنە ايتارلىقتاي ىقپال ەتتى. سونىمەن قاتار، ءۇندىستان 2022-2023 -جىلدارى الەمدەگى ەڭ ءىرى قارۋ-جاراق يمپورتتاۋشىلاردىڭ قاتارىنان 1,9 ميلليارد دوللاردى قۇرايتىن قورعانىس سالاسىنداعى جابدىقتاردى ەكسپورتتاۋعا اۋىستى. وسىلايشا، ءبىز 85 سەرىكتەس ەلگە ولاردىڭ ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك قاجەتتىلىكتەرىن قاناعاتتاندىرۋعا كومەكتەسە الدىق.
ءۇندىستان قازاقستاندى باۋىرلاس ەل دەپ سانايدى جانە ءبىز ءۇندىستان مەن قازاقستاننىڭ قورعانىس ونەركاسىبى اراسىندا ىنتىماقتاستىقتىڭ ەرەكشە مۇمكىندىكتەرى بار دەپ سانايمىز. قازاقستاندىق كومپانيالار «Make in India» باعدارلاماسى اياسىندا ءۇندىستاننىڭ قورعانىس ونەركاسىبىنىڭ دامىپ كەلە جاتقان سەكتورىنا ينۆەستيتسيا سالىپ، قاتىسا الادى، ال ءۇندى كومپانيالار ءوز تاجىريبەلەرى مەن تەحنولوگيالارىن قازاقستاندىق سەرىكتەستەرمەن بولىسۋگە، سونداي- اق قازاقستانعا ينۆەستيتسيا جاساۋعا دايىن. ءۇندىستان ۇكىمەتى ازاماتتىق جانە قاۋىپسىزدىك ينفراقۇرىلىمىن جاقسارتۋ ماقساتىندا، الەمنىڭ 65 ەلى پايدالانىپ وتىرعان، نەسيە جۇيەسىن ۇسىنادى.
« C5+ءۇندىستان» فورماتى ءۇندىستانعا نە بەردى ؟ بۇل فورماتتاعى قازاقستاننىڭ ءرولى قانداي ؟ ءۇندىستان كومپيۋتەرلىك باعدارلامالاۋ سالاسى مەن ماشينا جاساۋدا، فارماتسيەۆتيكا سالاسىندا قۇرلىقتاعى كوشباسشى نارىقتىڭ ءبىرى سانالادى. قازاقستانمەن وسى سالالارداعى تەحنولوگيانى بولىسۋگە قانشالىقتى دايىنسىزدار ؟ بولاشاقتا سمارتفون قۇراستىرۋ، ماشينا جاساۋ، ءدارى-دارمەك ءوندىرىسى بويىنشا بىرلەسكەن كاسىپورىندار اشۋ جوسپاردا بار ما؟
ءۇندىستاننىڭ C5+فورماتى 2019 -جىلى سىرتقى ىستەر مينيسترلەرى دەڭگەيىندەگى ديالوگ الاڭى رەتىندە باستالدى. 2022 -جىلدان باستاپ ول سامميت دەڭگەيىنە، ياعني مەملەكەت باسشىسى/ۇكىمەت دەڭگەيىنە كوتەرىلدى. بۇل پلاتفورمالار باسشىلىقتاردىڭ بەلگىلى ءبىر كەزەڭدە ەڭ جوعارى دەڭگەيدە ءوزارا ارەكەتتەسۋىنە مۇمكىندىك بەرەدى.
بىرنەشە ماڭىزدى ساتتەر مەن جەتىستىكتەر:
• پرەزيدەنت/پرەمەر- مينيستر، سىرتقى ىستەر ءمينيسترى، ۇ ق ك (قاۋىپسىزدىك كەڭەسىنىڭ حاتشىلارى) دەڭگەيىندەگى تۇراقتى ءوزارا ارەكەتتەسۋ
• ءۇندىستاندا 100 ادام دەلەگاتسياسىنىڭ جاستار فورۋمى (2022 -جىلدىڭ قاراشاسىندا، 2024 -جىلدىڭ ناۋرىزىندا)
· ماقساتتى ءتاسىل: ترانزيت، ساۋدا، تەرروريزمگە قارسى ءىس-قيمىل جانە ت. ب. بويىنشا بىرلەسكەن جۇمىس توپتارى.
• تەحنيكالىق- ەكونوميكالىق ىنتىماقتاستىق
قازاقستاندا قولما-قول اقشاسىز وپەراتسيالاردىڭ پايىزدىق كورسەتكىشى وتە جوعارى، مەن بۇعان قۋانىشتىمىن. ءۇندىستان ءبىرىڭعاي تولەمدەر ينتەرفەيسى (UPI) ارقىلى سيفرلىق تولەمدەر بويىنشا الەمدەگى كوشباسشى. 2023-جىلدىڭ قازان ايىندا ءۇندىستان مەن ورتالىق ازيا اراسىنداعى ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك كەڭەسشىلەرىنىڭ ديالوگى بارىسىندا ءۇندىستان ورتالىق ازيانىڭ بارلىق ەلدەرىنە ءبىرىڭعاي تولەم ينتەرفەيسى (UPI) تەحنولوگياسىن تەگىن ۇسىندى. ءۇندىستان ۇلتتىق Stack, ساندىق ۆاليۋتا، RUPAY كارتاسى جانە ت. ب. بويىنشا ءوز تاجىريبەسى مەن تەحنولوگياسىمەن بولىسۋگە دايىن. سونىمەن قاتار، مەتالدار مەن مينەرالدار سالاسىنداعى ىنتىماقتاستىقتا ۇلكەن مۇمكىندىكتەرى بار. ءۇندىستان وسى ماڭىزدى سەكتوردا ىنتىماقتاستىق ەتۋ ءۇشىن پايدالى قازبالاردى، اسىرەسە قازاقستانداعى سيرەك كەزدەسەتىن جەرلەردى بارلاۋعا كومەكتەسۋگە ۇسىنىس جاساعان.
ءۇندىستاندا حالىق كوپ بولعاندىقتان ەڭبەك كۇشى ارزان دەگەن پىكىر بار. بۇل شىنىمەن سونداي ما ؟ وسى تۇرعىدان العاندا ءبىزدىڭ ەلدە بىرلەسكەن كاسىپورىن اشۋ سىزدەردىڭ ينۆەستورلارىڭىز ءۇشىن قانشالىقتى ءتيىمدى ؟
ءۇندىستاننىڭ جۇمىسشىلارى مەن ماماندارى بۇكىل الەم بويىنشا بىرنەشە ەكونوميكانى قۇرۋعا كومەكتەسەتىنى بەلگىلى. پارسى شىعاناعى ايماعىندا بىزدە شامامەن 9 ميلليون حالىقتى قۇرايتىن ءۇندى قاۋىمداستىعى بار، ءتيىستى ەلدەر وسىنداي باي ۇلەسى ءۇشىن جوعارى باعالايدى. سول سياقتى، دەنساۋلىق ساقتاۋ، اقپاراتتىق تەحنولوگيالار، تاۋ- كەن ونەركاسىبى، پايدالى قازبالار جانە ينفراقۇرىلىم سالالارىندا زاڭعا باعىناتىن، بىلىكتى جانە ەڭبەكقور ماماندار قاجەت. وسى سەكتورلارداعى بىرلەسكەن كاسىپورىندار ءۇندىستاننان كەلگەن وسىنداي جۇمىس كۇشىن پايدالانا الاتىنى ءسوزسىز. وزدەرىڭىز بىلەتىندەي، ءۇندىستاندا وسى سەكتورلار ءۇشىن ەڭ ۇلكەن ادام رەسۋرستارى قورى بار.
2021 -جىلى ءۇندىستاننىڭ سىرتقى ىستەر ءمينيسترى پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقايەۆقا ەكى ەلدىڭ ۆاكسينا سەرتيفيكاتتارىن ءوزارا مويىنداۋ تۋرالى ۇسىنىس ايتقان ەدى. سول ۇسىنىس ىسكە اسىپ جاتىر ما ؟ قازاقستاننىڭ قانداي ۆاكتسينالارى ءۇندىستاندا سەرتيفيكاتتاۋدان ءوتىپ ۇلگەردى ؟
بۇل ۇسىنىس قابىلداندى جانە ءۇندىستان مەن قازاقستان مۇددەلى ورگانداردىڭ دايىنداعان Covid-19 ۆاكسيناتسيا سەرتيفيكاتتارىن ءوزارا مويىنداۋعا كەلىستى. بۇل ەكى ەل اراسىنداعى ساپارلاردىڭ كەدەرگىسىز وتۋىنە اكەلدى.
ايتا كەتۋ كەرەك، 2023 -جىلى قازاقستاندا اۋە قاتىناسىنىڭ ارتۋىمەن 75000 نان استام ءۇندى تۋريستەرىنىڭ رەكوردتىق كورسەتكىشى تىركەلدى.
اۆتور
الدان ناعاشىبەك
