ءجۇرسىن ەرمان. ۇلىتاۋدىڭ قىمىزى
ءجۇرسىن مولداش ۇلى ەرمانوۆ - اقىن، جۋرناليست، قازىرگى ايتىس ونەرىنىڭ ۇيىمداستىرۋشىسى، قازاقستاننىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن قايراتكەرى.
ۇلىتاۋدىڭ قىمىزى
ءبىز ءۇشىن اتامىزدىڭ اسى - قىمىز،
قىمىزبەن الشى تۇسەر اسىعىمىز.
سۋسىنىن ماحابباتتىڭ قانىپ ءىش دەپ،
قولىنان قىمىز قۇيسىن عاشىعىمىز.
بال ءدامى تاڭعالتادى، تولعانتادى،
تولتىرىپ توستاعاندى قولعا ال تاعى.
قىمىزبەن قوسا جۇتقىڭ كەلەدى ەكەن
قىمسىنىپ قىمىز بەرگەن سول قالقانى.
قىمىز قۇي!
قىمىز ىشسەم - باپقا كەلەم،
قىمىزدان ارتىق قازاق تاپپاعان ەم.
اتامنىڭ اسىن ىشسەم، جەلىك بۋىپ،
اۋزىمنان اقتارىلار قاپ-قاپ ولەڭ.
شولىنەن شىعىپ ەدىم ساعىنىشتىڭ،
قىمىزىن ۇلىتاۋدىڭ قانىپ ءىشتىم.
اڭقاڭدى القاعاندا اپپاق سۋسىن
باسىلار الاۋلاعان جالىنى ءىشتىڭ.
قادىرىن قايدان ءبىلسىن جوق ۇلگىنىڭ،
تورسىقتى توسىرقايدى كوپ ۇل بۇگىن.
باپتاۋلى بال قىمىزدان اڭقىپ تۇرار
ءتۇتىنىن اڭسادىم-اۋ توبىلعىنىڭ.
تەلمىرتپەي توستاعانعا، قىمىزدى بەر،
قىمىزعا قازاقتاي بوپ كىم ۇزدىگەر.
مەن ناعىز قازاقپىن با، باسقامىن با -
قىزىعىپ جۇتقانىمدا قىمىز بىلەر.
بولسىن دەپ ءۇيىر-ءۇيىر جىلقىم امان
كوڭىلىم قامبار اتا جۇرتىنا الاڭ.
بالشىقتاي ۇلدارىمدى باۋلي بەرسىن
جارىقتىق جۋسان ءيسى بۇرقىراعان.
شەشەمنىڭ شەلەك شايىپ، ءىس قىلعانى،
تەرى مەس، جەز ساماۋىر، مىس قۇمعانى.
ەلەستەي كولبەڭدەيدى كوز الدىمدا
تاتىسا تاڭدايىما ىستىڭ ءدامى.
قاپىسىز قادىرلەسەڭ قوناعىڭدى،
قاراعىم، قىلتىڭداتپا كونياگىڭدى.
سارقىپ قۇي ساباداعى سۋسىنىڭدى،
ءجىبىتسىن جىبىرلاعان تاماعىمدى!
ماسكۇنەم
جۇرتىم ءبىر جىر توسا ما،
ەلىم - ءبىر ءان.
بۇتىندەلىپ بولعان جوق مەنىڭ مۇرام.
تاعدىرىمدى تار جەردە قيار ما ەكەن،
ارتىق ىشكەن ءجۇز گرام،
ەلۋ گرام.
تەگەۋرىنى بولار ما مۇنشا قاتتى،
قويا المادىم، اپىر-اي، بۇل شاراپتى!
قۇرمەتى دەپ كورسەتكەن باعالادىم،
ساپتاياقپەن ۇسىنسا كىم شالاپتى.
اقىلدان دا،
اردان دا كۇشتى ءبىر اس،
ءىش دەسە تارتىنبادىم.
ءىشتىم. راس.
ۋاقىت تا ءولدى تالاي تىلگە كەلمەي،
باقىت تا باسىمداعى ۇشتى ءبىراز.
ءىشىپپىن تانىسپەن دە، بەيتانىسپەن،
لاعنەت بارىنە ەندى ايتام ىشتەن.
بۇلكىلدەپ باۋىرىمدى سورىپ جاتىر،
شارابىم ءۇرىپ ىشكەن، شايقاپ ىشكەن.
تاستا! - دەپ ۇرىستى جار،
ۇرىستى اپام.
قويامىن.
دەنساۋلىقتى دۇرىستاتام.
قويۋ دا وڭاي ەمەس.
قويۋ ءۇشىن،
تاعى دا قۇيىپ جىبەر ءبىر ستاكان!
كەت - بۇعا
(پوەمادان فراگمەنتتەر)
I
ۇلىتاۋ.
ۇلىق تاستار.
جاسىل دالا.
قاسيەت قوجىر-قوجىر تاسىندا ما.
كوزىمە ۇلىتاۋ بوپ ەلەستەيدى
كەت - بۇعا قۇدىرەتتى اسىل بابا.
بۇل تاۋعا ىشكەن اسىم كەلدى سىڭبەي،
ادامدى ادام سۇيە الماس - ەلدى سۇيمەي.
وشارىلىپ جاتىر ما وشاق تاستار،
بابانىڭ قويىپ كەتكەن بەلگىسىندەي.
نە دەگىسى كەلدى ەكەن سەن ارقىلى؟
وسى جەر دەدى مە ەكەن جەر ارتىعى.
ۇلىتاۋدا ۇيىسقان ۇلتىمىزعا،
ۇلىتاۋ ۇلى قازان بولار ءتۇبى.
اۋليەتاۋ باسىنان بۇلت اسقاندا،
قارايدى ەكەن كۇن سالىپ جۇرت اسپانعا.
كەت - بۇعا تۇلپارىنىڭ ءىزى جاتىر،
كوڭىل-كوزبەن قاراساڭ بۇل تاستارعا.
II
كيە دەپ قادىر تۇتسا ەندى الاشىڭ
قۇدايدىڭ قۇدىرەتىنە تاڭ قالاسىڭ!
ۇلى جۇرت ۇلىتاۋعا كەلتىرەدى،
ورالتىپ نازاربايدىڭ حان بالاسىن.
ءوزىڭ كەپ ات بايلاعان سول كوكتوبە،
قيمايدى ەردى ولىمگە، ەلدى وكپەگە.
جەلكەنىن جەل كەۋلەتىپ جىبەرەدى،
قايىرىلسا قارا جەرگە شولدەپ كەمە.
تاراعان ۇلى اتادان باعانالى،
كورىنەر قاسيەت بوپ ماعان ءالى.
باۋىر تارتىپ كەلگەندە باۋىرلاسقان،
بالاسىنا قازاقتىڭ جوق الاڭى.
ەرتەگى بوپ كەتسە دە ەندى زاتى،
قاھارىنان شوشىنىپ كەلدى جاتى.
سىيمايدى ءبىر رۋدىڭ قۇشاعىنا،
كۇللى قازاق ەلىنىڭ ءتولقۇجاتى!
III
كەت - بۇعا - كەمەڭگەر مە، دانىشپان با،
الىسقان اجداھامەن ارىستان با؟!
الماس قىلىش استىندا ءتىس جارماعان،
اتقاقتاپ تۇرعاننان سوڭ نامىس قاندا.
دەي كورمە وپات بولدى تەك كۋاسىز،
تاريحىڭ تولمايدى ەندى كەت - بۇعاسىز.
جوڭكىلگەن قالىڭ قولىڭ بولعانىمەن،
قالايشا كەت - بۇعاسىز شەپ بۇزاسىز؟!
ات جالىن تارتىپ مىنگەن شيراق تارلان،
قول باستاپ مىسىر بارعان، يراك بارعان.
اتادان اسىپ تۋعان ابىرويى،
اۋزىنان - ءسوز، شاناقتان كۇيدى اقتارعان.
حان الدىندا قايمىعىپ ات سۇرىنبەك،
كۇيدى بۇزباۋ قاشانعى ءداستۇرىم دەپ،
حان اجالىن قايمىقپاي سول جەتكىزگەن،
ساقالىنىڭ ۇشىندا جاس دىرىلدەپ!
VI
ايلار، جىلدار، عاسىرلار ءوتتى قالىڭ،
كىم سەيىلتەر زاماننىڭ كوك تۇمانىن؟
ۇلى بابا ەسىمىن ۇمىتتىڭ با،
ەي، سامارقاۋ ۇرپاعى كەت- بۇعانىڭ؟!
سەندەر ءۇشىن توكتى تەر، توكتى قانىن،
قازاق اتىن الەمگە ەتتى ءمالىم.
الشاڭ-الشاڭ باسىپ ءجۇر اياعىڭدى
مۇراگەرى مەنمىن دەپ كەت - بۇعانىڭ!
جايى ءجاننات بولسىن دەپ كەت-بۇعانىڭ،
قوسىپ جۇرەم ىشىنە تەك دۇعانىڭ.
رۋحىڭمەن قولداي گور ۇرپاعىڭدى،
كەمەڭگەرىم، قولباسىم، تەكتى حانىم!
V
قاسيەتىڭە سەنەدى جۇرتىڭ كامىل،
ۇلتىڭنان - ۇل، تۋادى قۇلقىننان - قۇل.
كوشە الماس كوپ ەل بولدى كوكتوبەدە
ءبىر كەزدە بەسىگىڭدە بۇلقىنعان ۇل.
اي مەن كۇن امان تۇرسا، توزباس عالام،
الىسقا ۇرپاعىمەن وزباس پا ادام.
ويقاستاپ ەل كوشىنىڭ الدىندا ءجۇر،
ۇرپاعىڭ ەل باستاعان، ءسوز باستاعان.
وشكەن جوق ەسىمىڭە ەرگەن دابىل،
كەتكەن جوق ەلدەن - ىرىس، ەردەن - قادىر.
ۇلىسقا ءتورت بوساعا بولعان جوق پا
ۇرپاعىڭ قادىر، شەگىر، ەردەن، بابىر.
جوقتان بار جاساۋعا ەندى جۇرت ۇيىرسەك،
تاريحتىڭ جارعاق تونىن سىلكىپ ىلسەك.
قاپتاعان قالىڭ جۇرتتىڭ تامىرىندا،
قانى ءجۇر كەت - بۇعانىڭ ءبىر تۇيىرشەك.
VI
جاتىر دەپ قاي قيىردا شىركىن باسى،
جۇرەكتە جايىقتاي بوپ جىر تۋلاشى.
قاعازعا شيمايلاما سۋرەتىن ساپ،
قاعازعا سيمايدى ونىڭ ءتۇر- تۇلعاسى.
نۇقىسا نار شوكتىرگەن نايمان باتىر،
دەمەڭدەر دەرەكسىزگە اينالدى اقىر.
ايناعا ءبىر قاراشى - ءوزىڭ بولىپ،
ەر كەت - بۇعا بابامىز ايناڭدا تۇر!
ورناسىن باسقا ءداستۇر، باسقا عۇرىپ،
ەسكەرتكىش - ۇلىتاۋدىڭ تاستارى نىق.
ەلىم دەپ ەڭىرەسەڭ،
كەت - بۇعا بوپ
جۇرەكتە ءجۇرۋ كەرەك اسقاق رۋح!
***
الەكساندر سەرگەيەۆيچ پۋشكين اعا،
التىندى ەسى بارلار مىس قىلا ما.
جانىڭدى ۇققان جالعىز جان اباي ەدى،
بۇل كۇندە ولەڭ سوزدەن ءتۇستى باعا.
اقىننىڭ البىرت كۇيىن اعاتاي، ۇق،
تۇلپارداي تۇياعىنان تاعا تايىپ.
ماسكەۋدىڭ مىسكىندەرى مازاسىن اپ،
قوش- قوش دەپ كەتىپ ەدى ماقاتايەۆ.
جايىڭدى ۇعىپ ەدى بوزداق ءىنى،
قايداعى- جايداعىنى قوزعادى ءۇنى.
كۇنشىلدەر كۇيدىرگەندە ساعان باردى،
اقىننىڭ الاسۇرعان از با مۇڭى؟ !
اقىندار ۋاقىتتان تىس تۋا ما،
ارداقتى الەكساندر پۋشكين اعا!
كەر زامان كەردەڭ قاعىپ بەزەرگەندە،
اينالدىڭ ءمىز باقپايتىن مىس كۋاعا.
كوكەيىن جىر تەسپەگەن، ءان تەسپەگەن،
دۋەلگە شىعىپ ەدىڭ دانتەسپەنەن.
ءبىزدى دە جەكپە- جەككە شىعارادى- اۋ،
جولداسپىز جارىمەسپەن، جارتى ەسپەنەن.
اجالدىڭ بولا ما ەكەن ەرتە- كەشى،
ءبىر سۇراق ءون- بويىمدى ورتەدى وسى.
جەكپە- جەك! جەكپە- جەك دەپ ءجۇر دۇشپانىم،
اعاجان!
ءوزىڭ ءادىل بول تورەشى!
***
ءبىزدىڭ اۋىل شالعايدا، جەر تۇبىندە،
بولەك ءبىزدىڭ اۋىلدىڭ دەرتى مۇلدە.
ءبىر ساپارعا شىعىپ ەم ون ۇشىمدە،
ەندى مىنا تاعدىردىڭ ەركى كىمدە؟
اۋىل قالدى شالعايدا، جەر تۇبىندە.
قايرىلۋعا قايران جوق،
بارام ۇزاپ،
جولداس بولدىم جاندارعا جانارى جات.
ءىشىپ جۇرگەن سۋىمنىڭ ءبارى-كەرمەك،
جۇتىپ جۇرگەن اۋامنىڭ ءبارى-اڭىزاق،
قايرىلۋعا قايران جوق، بارام ۇزاپ.
ۇزاپ بارام، قايتەيىن، بارعان سايىن،
قانشا جىلىم بار ەندى، بار قانشا ايىم؟
بايتەرەكتىڭ باسىمىن تامىرىنان
الىستايتىن-جاپىراق جارعان سايىن. . .
***
بولسام دا ءوتىپ كەتكەن جىلدارعا الاڭ،
مەزگىلدىڭ سىيقىرىنا كۇندە اربالام.
ءبىز سەنى باياعىدان تانيمىز دەپ،
بەرەدى كۇندە سالەم مىڭدار ماعان!
تاعدىرىم، ۋاقىتتان وزا الدىڭ با،
بىلەمىن قۇتقارماسىن اجالدىڭ دا.
كوك اينا، سەن ارقىلى بار ءومىرىم،
ءوتىپتى قازاعىمنىڭ كوز الدىندا.
جازارسىڭ، جازباسسىڭدار قۇلپىتاسقا،
مەندەگى ارمان باسقا، ءۇمىت باسقا.
قازاقتىڭ قۇلاعىنا قۇيىپ ءجۇرمىن،
ءجۇرسىن ەرمان اتىمدى ۇمىتپاسقا.
***
جۇرەكتە - جىر، كوڭىلدە - كۇي تۇرعانمەن،
ءوتىپ جاتىر ءومىرىم ءيت-ىرعاڭمەن.
ۋايىممەن ويانام تاڭعى ۇيقىمنان،
ويانۋدىڭ ورنىنا سىيقىرلى انمەن.
ۋاقىت - زايا، سامالداي جىر ەسپەگەن،
تاعدىرىم دا سەكىلدى ءبىر ەسكى ولەڭ.
ءوتىپ جاتىر تۇندەرىم ۋايىممەن،
ءوتىپ جاتىر كۇندەرىم كۇرەسپەنەن.
ايتىلعاندا وتىرىك بەت قىزارماي،
ىزالانام بارىنە كەكتى جانداي.
ءبارىن الىپ- ساتاتىن حان بازاردا،
شىندىعىمدى جۇرەمىن وتكىزە الماي.
يۋ-قيۋ شىعارار ەسەبىن كىم،
ادىلەتپەن تولماسا ەسە ءبىر كۇن.
نەسى قىمبات قورلىقپەن وتكەن كۇننىڭ،
نەسى اياۋلى وكسىگەن وسى ءومىردىڭ؟ !
***
جۇرت جۇرەدى سىرتىمنان كوپ تون ءپىشىپ،
سىرت كوز ءۇشىن كيۋ كەرەك وڭدى ىشىك.
تايكە تۇرعان اسىعىمدى بۇك دەيدى،
الشى تۇسكەن ساقام ىلعي بولدى شىك.
اعايىنعا الاسارىپ جاقپايمىن،
قاقپاقىلعا ءتۇسىپ كەتكەن دوپتايمىن.
بويىما شاق جۇمىستاردى اتقارماي،
ويىما شاق ەمەس ءسوزدى وتتايمىن.
كوڭىلىمە تۇسكەننەن سوڭ قاياۋ مۇڭ،
وڭىپ كەتكەن سىرماقتاعى بوياۋمىن.
كوڭىلىنەن شىعامىن دەپ اركىمنىڭ،
ءوزىمدى-ءوزىم جوعالتۋعا تاياۋمىن. . .
***
بارام-كەلەمىن، سەندەلىپ كەلەم-كەتەمىن،
نە بولسا سوعان كوڭىلدى - ەلەڭدەتەمىن.
قادالما، قالام، قاعازعا كەنەدەي بولىپ،
ولە الماي ءجۇرىپ، وڭمەندەپ ولەڭ نە تەڭىم؟!
«سىرىمدى جۇرتقا جايۋعا» نەگە ىنتىعامىن،
جەلكەمدى قيىپ بارادى كوگەن- تۇمارىم.
... ارانىن اشقان اشقاراق كوڭىل- پەشىمە،
كومەيى تولىپ قالعانشا ولەڭ تىعامىن!
***
تەمىرشە!
تەمىرشە دوس!
تەمىرشە اعام،
وگەيلىگىن كورسەتتى-اۋ ءومىر ساعان!
شومىشتەن قىسىپ قۇيدى ول سىباعاڭدى،
قىتىمىر سەكىلدەنىپ كەلىن ساراڭ.
بۇرقاتىپ اندا-ساندا جىر داۋىلىن،
ساعىنىپ ءجۇرۋشى ەدىڭ سىر قاۋىنىن.
مىلتىعىڭدى كەزەنىپ بۇكەڭ- بۇكەڭ،
قۋالاپ جەتىسۋدىڭ قىرعاۋىلىن.
اڭشىلىق قۇرار شاعىڭ تەك كۇزدە ەدى،
قۇستاردىڭ الدارقاتىپ كوپ تىزبەگى.
قىرعاۋىل قاناتىنداي قىزىل- جاسىل،
قۋ ءومىر قۋعانىڭمەن جەتكىزبەدى.
جەتەم دەپ سىرعا باردىڭ، قىرعا باردىڭ،
ءۇنى ەدىڭ سۇڭقىلداعان ءبىر عالامنىڭ.
قىرعاۋىل قاۋىرسىنى سەكىلدەنگەن،
كىم بىلگەن بايانسىزىن جىر- قالامنىڭ؟ !
***
«مەن يىلگەن سايىن ءسىز شالقايا بەرەسىز. نەگە؟».
(امانجول ءالتايدىڭ س م س حاتىنان).
امانجولىم،
كورسەتتى دەپ ءجۇرسىڭ بە اعاڭ جونىن.
جيىنعا سەن شاقىرعان بارا الماسا،
بىلمەدىڭ اعاڭدا دا امال جوعىن.
قاجىلار مەن تازىلار الدىن كەسىپ،
اعاڭ ءجۇر ازەر تاۋىپ تابان جولىن.
الىستان قابارجىماي قاباق شىتىپ،
ايتىپ قوي وكپەڭ بولسا ماعان ءجونىن.
سەن ماعان ءبىر سوزىڭمەن قاتتى كەتتىڭ،
سول وكپەڭ قابىرعاما باتتى كوپ كۇن.
ارقامدى اياز بولىپ قاريدى ىلعي،
تۇسىنان وتكەن سايىن اقتۇبەكتىڭ.
بەلگىلى ساعان مۇلدە شىرەنبەسىم،
اشۋىڭ القىمىڭا تىرەلمەسىن.
كىرشىكسىز كوڭىلىم بار اق قاعازداي،
وكپەڭدى وكپەك جەلدەي جىر ەمدەسىن.
الادى تاۋ وزەنى مۇزدان باسىن،
وزىمە انىق، ءدال ساعان سىزدانباسىم.
قوعاداي يىلەيىن، قارعام، ساعان،
كىرپياز كوڭىلىڭدە ءىز قالماسىن!
