ءشامشى قالداياقوۆتىڭ «اق بانتيك» ءانى كىمگە ارنالعان

تولەبي اۋدانىنداعى «بىركولىك» شيپاجايىنىڭ تابيعاتى قانداي تاماشا، اينالا ءان سالىپ تۇرعانداي. تاڭعى اۋانى قۇمارلانا جۇتا بەرگىڭ كەلەدى.

كەلگەن كۇنى ۇلگەرە الماسام دا، ەرتەسىنە ەرتەمەن ساۋمال ىشۋگە كەلدىم. ءبىرىنشى بولىپ كەلدىم بە دەسەم، مەنەن بۇرىن جەتىپ، كەزەك العاندار بار ەكەن.

كەزەكتە تۇرعان ماعان جاس شاماسى سەكسەندى القىمداپ قالعان اپانىڭ ءسوزى ۇنادى. د. قونايەۆ تۋرالى جاقسى ايتىپ جاتتى. سول جەردە تانىسىپ-بىلىستىك. كەشكى تاماقتان سوڭ اڭگىمە- دۇكەن كەزىندە اجار اپاي ءوزىنىڭ شىمكەنت قالاسىنداعى ءشامشى قالداياقوۆتىڭ بۇرىنعى ۇيىندە تۇرىپ جاتقاندىعى تۋرالى ايتتى. «ءبىز بۇرىنعى يليچ، قازىرگى ش. قالداياقوۆ كوشەسىندەگى 1-ۇيدە ءالى وسى كۇنگە دەيىن تۇرىپ كەلەمىز»، دەپ ءسوز باستاعان اپا اڭگىمەسىن ودان ءارى جالعاستىرا ءتۇسىپ. «ول كەزدە وبلىستىق كومسومول كوميتەتىنىڭ ءبىرىنشى حاتشىسى بولىپ قالاۋبەك تۇرسىنقۇلوۆ دەگەن كىسى ىستەيتىن. وتە ىسكەر، ءوز جۇمىسىن جاقسى بىلەتىن، جاستارعا جانى جاقىن قىزمەتكەر بولاتىن. كەيىن جاقسى جازۋشى بولىپ كەتتى. ءشامشىنىڭ كومپوزيتورلىق ونەرىن جوعارى باعالاعاندىقتان ءارى جەرلەسىمىز دەپ ەرەكشە جاقىن تۇتقان دا بولار، وعان شىمكەنتتەن ءۇش بولمەلى ءۇي الىپ بەرۋگە كومەكتەسەدى. بۇل 1961 -جىلى بولاتىن.

ءشامشى ءوزىنىڭ «ارىس جاعاسىندا»، «اق بانتيك» جانە «انا تۋرالى جىر» سياقتى تاعى دا باسقا اندەرىن وسى ۇيدە تۇرعان كەزىندە جازعانىن ءبىز جاقسى بىلەمىز».

وسى تۇستا مەن «اق بانتيك» ءانىنىڭ شىعۋ تاريحىن جاقسى بىلەمىن»، دەپ ەدىم، اپاي ماعان: «وندا سەن قاراجاندى دا بىلەتىن بولدىڭ عوي؟» دەپ تاڭىرقاي ءبىر قاراپ الدى. مىنا قىزىقتى قاراڭىز، 1969 -جىلى قازاقستاننىڭ ءبىرىنشى باسشىسى د. قونايەۆ ءۇندىستانعا بارعان ارنايى ساپارىندا ونى ءدۇيىم جۇرت ش. قالداياقوۆتىڭ «انا تۋرالى جىر» انىمەن قارسى الادى. ديماش اعا وسى ساپاردان ەلگە ورالا سالىسىمەن، ءشامشىنى شاقىرتىپ الىپ، اڭگىمەلەسىپ، جاعدايىن سۇرايدى. سويتەدى دە، «ءشامشى، ساعان نە كەرەك، نەگە مۇقتاجسىڭ؟» دەگەن كەزدە ول ۇندەمەي وتىرىپ قالادى دا، قاسىندا وتىرعان جولداستارى «كومپوزيتوردىڭ وتباسىنا ءۇي كەرەك» دەيدى. ءشامشىنىڭ جاعدايىنان تولىق حاباردار ديمەكەڭ سول كەزدە «قازاقستان» دەگەن اتپەن سالىنىپ جاتقان ۇلكەن ۇيدەن ءتورت بولمەلى پاتەر بەرگىزەدى دە، شاكەڭ سول ۇيگە كوشەتىن بولدى.

«ول كەزدە پاتەر ساتىلمايتىن. ءبىزدىڭ جاڭادان وتاۋ قۇرعان كەزىمىز. كۇيەۋىم ءنابي ەلىكبايەۆ تەحنولوگيالىق ينستيتۋتتا كومسومول كوميتەتىنىڭ حاتشىسى بولىپ، ال م. شاحانوۆ گازەتتە ىستەيتىن. ءشامشى اعانىڭ راۋشان دەگەن قارىنداسىنىڭ ماعان جەڭگە بولىپ كەلەتىن جاعدايى بار ەدى. وسى جاعى جانە كۇيەۋىممەن اراداعى دوستىق جاعدايىن ويلاسا كەرەك، شاكەڭ الماتىعا كوشەتىن كەزدە: «بۇل ءۇيدى جاڭادان تۇرمىس قۇرعان اجار قارىنداسىما بەرەمىن»، دەپ بىزگە تاستاپ كەتتى. مىنە، سول ۋاقىتتان بەرى مەن وسى ءۇيدىڭ ءتۇتىنىن تۇتەتىپ كەلەمىن. بۇل ۇيگە شاكەڭدى جاقسى تانىپ- بىلەتىن جانە ول كىسىمەن كەزىندە تىعىز ارالاساتىن كىسىلەر ءجيى- ءجيى كەلىپ، قۇران وقىتىپ كەتىپ تۇرادى»، دەدى.

اجار اپاي اڭگىمەسىن وسىلاي اياقتادى. سوزىنە قاراعاندا بۇل ءۇيدى مۇراجايعا اينالدىرماق تا بولعان ەكەن، ءبىراق ءتيىستى ورگاندار ءۇشىنشى قاباتتان بولمايدى دەپ رۇقسات بەرمەگەن كورىنەدى.

مەن ءشامشى اعانى سوناۋ كەنتاۋ قالاسىندا وقىپ جۇرگەن 1962 -جىلدان بەرى جاقسى تانيتىنىمدى ايتىپ، ال 9-سىنىپتا سول ءان- اعانى لەكتوريدە (ول كەزدە كلۋب پەن مادەنيەت سارايىن وسىلاي اتايتىن) ءوزىنىڭ «انا تۋرالى جىر» انىمەن، ودان كەيىن بىرنەشە جىل وتكەن سوڭ، ياعني 1988 -جىلى اۋداندىق پارتيا كوميتەتىندە «ءوز اعام» دەپ قالاي قارسى العانىمدى ايتقانىمدا، اجار اپاي ەرەكشە اسەرلەنىپ كەتتى. سونىمەن بىرگە شاكەڭنىڭ سول جولى مەنىڭ ۇيىمدە اپتاعا جۋىق قونا جاتىپ ءىس ساپاردا بولعانىن ەسىتكەن اپايىم ورنىنان تۇرىپ، مەنىڭ قولىمدى قىسا ۇستاعان كۇيى قۇشاقتاپ: «ءشامشى اعانىڭ ورازبەك بودىقوۆتان كەيىنگى جاقىنى سەن بولىپ شىقتىڭ عوي!»، دەپ مەيىرلەنە ءۇن قاتتى.

ءبىر كۇنى كەشكى تاماقتان سوڭ قاسىمىزداعى بوس ورىنعا كەلىپ جايعاسقان الگى اپايىم: «ساكە، ەندى سەن بۇدان بىلاي مەنى «اپاي» دەمەي، «جەڭگە» دەپ اتايتىن بول. دۇرىسى وسى. ساعان جەڭگە بولاتىن سەبەبىم، مەنىڭ كۇيەۋىم - ءشامشى مەن مۇحتاردىڭ دوسى، بايدىبەك اۋدانىنىڭ مايبۇلاق دەگەن اۋلىنان، سوندىقتان سەن ماعان قايىن بولاسىڭ. وسىمەن بۇل ءسوز ءتامام. ەندى ماعان وتكەندە ءوزىڭ باسىن ايتىپ قالعان قاراجان ءابىلازىموۆ پەن ءشامشىنىڭ «اق بانتيك» دەگەن ءانى تۋرالى ايتىپ بەرشى؟» دەپ ەدى. مەن جينالعان جۇرتقا قاراجاننىڭ سول كەزدە وبكومسومولدا ءبىرىنشى حاتشى بولىپ ىستەگەندىگى، ونىڭ جاسى ۇلكەندەۋ بولسا دا، تۇركىستان قالاسىنداعى 19-مەكتەپتى بىتىرگەن فاتيما دەگەن جاس قىزعا ۇيلەنگەنى تۋرالى ءوز بىلەتىنىمدى ايتىپ بەردىم.

فاتيمانى مەكتەپتە وقىپ جۇرگەن كەزىمىزدەن تانيتىنمىن. مەن كەنتاۋداعى ى. التىنسارين مەكتەبىندە، ال فاتيما بولسا تۇركىستاننىڭ تەمىرجول بويىنداعى مەكتەپتە وقىدى. ءبىر- ءبىرىمىزدى 8-سىنىپتان باستاپ بىلە باستادىق. اتالعان ەكى مەكتەپ وقۋشىلارى ءبىر- بىرىمىزگە قوناققا كەلىپ، وتكىزىلەتىن ءتۇرلى ءپان بايقاۋلارىنا قاتىسىپ، باق سىناساتىنبىز. مىنە، وسىنداي كەزدەرى عوي تۇركىستاندىق فاتيمامەن ەتەنە تانىسىپ جۇرگەنىم. فاتيما وتە جان- جاقتى، بىلگىر، تالاپتى، سونىمەن بىرگە ونەرگە دە ەرەكشە قۇشتار بولاتىن. اسىرەسە ادەبيەت پانىنەن الدىنا جان سالمايتىن. ادەمى ءان ايتىپ، بي بيلەيتىن. ونەرىمەن قالانىڭ اتىن شىعارىپ، وبلىستىق، رەسپۋبليكالىق ونەر سايىستارىنا دا قاتىسىپ، ءبىرىنشى ورىنداردان كورىنىپ جۇرەتىن. وسىنداي كەزدەرىندە عوي فاتيمانىڭ قاراجاننىڭ كوزىنە ءتۇسىپ جۇرگەنى. تەك كوزگە ءتۇسىپ ەمەس، كەيىننەن ەكەۋى ۇيلەنىپ، شاڭىراق كوتەردى.

فاتيما ءشامشىنىڭ اندەرىن ناقىشىنا كەلتىرە ورىندايتىن. كومپوزيتوردىڭ ءاربىر ءانىن تەبىرەنە ورىنداعان كەزدە تىڭداۋشىلار قاۋىمى وزدەرىنىڭ قالاي تەربەلىپ كەتكەنىن دە بىلمەي قالاتىن. فاتيما كورەرمەندەردىڭ قۇرمەتىنە وسىلاي بولەندى. سودان كەيىن عوي، قاراجانمەن ءوزارا سىيلاستىعى مول ءشامشى فاتيماعا ارناپ «اق بانتيك» ءانىن شىعارىپ جۇرگەنى. «بىركولىك» شيپاجايىندا اجار ابەنوۆا جەڭەشەممەن اراداعى كومپوزيتور تۋرالى اڭگىمە ۇزىلگەن جوق جانە مەنىڭ دە ول كىسىدەن ەستىگەن اڭگىمەلەرىم از ەمەس. ونەرگە دەگەن سۇيىسپەنشىلىك پەن شىعارماشىلىق ونەگەسى - ەلىمىزدىڭ ماقتانىشى.

سەرىكباي تۇرجان، قازاقستاننىڭ قۇرمەتتى جۋرناليسى

تۇركىستان وبلىسى

egemen.kz