ءبىز ءۇشىن توقايەۆتىڭ پىكىرى ماڭىزدى - فينليانديا پرەزيدەنتى
استانا. KAZINFORM - تاياۋدا استاناعا رەسمي ساپار جاساعان فينليانديا پرەزيدەنتى الەكساندر ستۋبب Kazinform اگەنتتىگىنىڭ تىلشىسىنە ەكسكليۋزيۆ سۇحبات بەرىپ، وڭىرلىك ىنتىماقتاستىقتىڭ بولاشاعىنا قاتىستى پايىمىن ايتتى.
ءوز سوزىندە الەكساندر ستۋبب فينليانديا مەن ەروپالىق وداق ءۇشىن قازاقستاننىڭ ستراتەگيالىق ءرولىن اتاپ ءوتىپ، قازىرگى گەوساياسي احۋال جاعدايىندا ديالوگتى نىعايتۋدىڭ ماڭىزدىلىعىنا باسا نازار اۋدارتتى جانە ەنەرگەتيكا، كولىك ىقپالداستىعى سالالارىنداعى ءوزارا ءىس- قيمىلدىڭ مۇمكىندىكتەرىن كورسەتىپ بەردى.
- پرەزيدەنت مىرزا، بۇل ءسىزدىڭ قازاقستانعا ءۇشىنشى، ءبىراق، مەملەكەت باسشىسى رەتىندەگى العاشقى ساپارىڭىز. كەشە پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقايەۆپەن، سونىمەن قاتار قازاقستاننىڭ مەملەكەتتىك قۇرىلىمدارىنىڭ وكىلدەرىمەن كەزدەسۋ وتكىزدىڭىز. وسى ورايدا ورتالىق ازيا ءوڭىرى اياسىندا فينليانديا مەن ەۋروپالىق وداق ءۇشىن قازاقستاننىڭ ستراتەگيالىق ماڭىزىن قالاي باعالار ەدىڭىز؟
- قازاقستان كوپتەگەن سەبەپكە بايلانىستى بىرەگەي ماڭىزدى مانگە يە دەپ سانايمىن. بىرىنشىدەن، ەلدىڭ رەسەيمەن 7 مىڭ شاقىرىمنان استامعا سوزىلعان شەكاراسى بار. قىتايمەن دە شەكتەسىپ جاتىر. بۇل جايت وعان ورتالىق ازيادا ايرىقشا ءرول بەرەدى. بۇل ءبىز ءۇشىن پرەزيدەنت توقايەۆتىڭ احۋالعا بايلانىستى پىكىرى ماڭىزدى ەكەنىن بىلدىرەدى.
وسى تۇرعىدان العاندا فينليانديا مەن قازاقستان اراسىندا تەك ەكىجاقتى قارىم-قاتىناستى دامىتىپ قويماي، سونىمەن بىرگە پرەزيدەنت توقايەۆتان ەۋروپالىق دوستارىم مەن ارىپتەستەرىمە بەلگىلى ءبىر ۇندەۋ جەتكىزۋگە مۇمكىندىك بەرەتىن ءوزارا ءىس-قيمىل فورماسىن قۇرۋ ماڭىزدى.
- ىنتىماقتاستىق پەن ساياسات تاقىرىبىن جالعاستىرا وتىرىپ، قازىرگى گەوساياسي احۋالدى تالقىلاساق. ويتكەنى، فينليانديا دا، قازاقستان دا حالىقارالىق تۇراقتىلىقتى نىعايتۋدا ماڭىزدى ءرول اتقاراتىن ورتا دەرجاۆالاردىڭ قاتارىنا كىرەدى. ءسىز ولاردىڭ شىعىس پەن باتىس اراسىنداعى وسىناۋ تۇراقتىلىقتى نىعايتۋداعى جانە سىندارلى ديالوگكە جاردەمدەسۋدەگى ءرولىن قالاي باعالار ەدىڭىز؟ جانە دە، ءسىزدىڭ كوزقاراسىڭىزشا، وسى تۇرعىدان العاندا ەكىجاقتى بايلانىستاردى نىعايتۋ كەلەشەگى قانداي؟
- مەنىڭشە، سىرتقى ساياسات ءاردايىم ءۇش تىرەككە - قۇندىلىقتارعا، مۇددەلەرگە جانە بيلىككە سۇيەنەدى. فينليانديا مەن قازاقستان سياقتى ورتا جانە شاعىن دەرجاۆالاردا دا قۇندىلىقتار مەن مۇددەلەر بار. ءبىراق ولاردىڭ كۇش تۇرعىسىنان مۇمكىندىكتەرى شەكتەۋلى. ادەتتە، بۇل ءىرى ويىنشىلاردىڭ ارتىقشىلىعى. سوندىقتان ءبىز قوسالقى ءرول اتقارا الامىز.
ءبىز دەلدال بولىپ، تالقىلاۋلار وتكىزىپ، حابارلامالاردى جەتكىزە الامىز. ماسەلەن، كەلەسى اپتادا پرەزيدەنت توقايەۆ اق ۇيگە بارادى، ال ودان كەيىن بىردەن - كرەملگە. بۇل - پرەزيدەنت ترامپتان دا، پرەزيدەنت پۋتيننەن دە وزەكتى اقپارات الىپ، ونى باسقا تاراپتارعا جەتكىزۋدىڭ تاماشا مۇمكىندىگى.
مەن شىنىندا دا فينليانديانىڭ دا، قازاقستاننىڭ دا وزىندىك ماڭىزدى ءرولى بار دەپ ەسەپتەيمىن.
- ەكونوميكا تاقىرىبىنا ويىسۋعا رۇقسات ەتسەڭىز. سوڭعى ۋاقىتتا ەۋروپالىق وداق ورتالىق ازيامەن ءوزارا ءىس-قيمىلدى جانداندىرا ءتۇستى. ءسىزدىڭ كوزقاراسىڭىز بويىنشا، قازاقستان ەۋروپا مەن ءوڭىر اراسىنداعى ەنەرگەتيكالىق جانە كولىكتىك ءوزارا بايلانىستى دامىتۋدا قانداي ءرول اتقارا الادى؟
- قازاقستان بۇل جەردە ماڭىزدى ءرول اتقارادى ءارى مۇنى ەكى قىرىنان قاراستىرار ەدىم.
بىرىنشىدەن، قازاقستاننىڭ ەڭ ءىرى ساۋدا سەرىكتەسى - ەۋروپالىق وداق، ەكىجاقتى ساۋدا-ساتتىق كولەمى جىلىنا 50 ميلليارد ەۋرودان اسادى. ەكىنشى ورىندا - قىتاي، ءۇشىنشى ورىندا - رەسەي. بۇل قازاقستان مەن ە و اراسىنداعى تىعىز ءوزارا بايلانىستى كورسەتەدى.
ەكىنشىدەن، ەۋروپا بىرتىندەپ رەسەيدىڭ ەنەرگەتيكالىق رەسۋرستارىنان - سۇيىتىلعان گاز (LNG) بەن مۇنايىنان باس تارتىپ جاتىر. بۇگىندە رەسەيدەن بۇنداي رەسۋرستاردى الۋ كورسەتكىشى 80 پايىزدان استام قىسقارتى. بۇل بالامالى ەنەرگيا كوزدەرىنە دەگەن سۇرانىستى ارتتىرىپ وتىر. وسى تۇرعىدا قازاقستان شەشۋشى ءرول اتقارادى.
- ەكىجاقتى ىنتىماقتاستىق تاقىرىبىنا كەلگەندە قازاقستان مەن فينليانديا جۇزەگە اسىرىپ جاتقان بىرلەسكەن گەولوگيالىق جوبانى اتاپ وتكىم كەلەدى. بۇل جوبا فينليانديانىڭ وسى سالاداعى كوشباسشىلىعىن كورسەتەدى. ءسىزدىڭ ويىڭىزشا، ەكى ەل اراسىنداعى ىنتىماقتاستىقتى تەرەڭدەتۋگە ىقپال ەتە الاتىن فين تاجىريبەسىنىڭ تاعى قانداي باعىتتارىن اتاپ وتۋگە بولادى؟
- ەگەر گەولوگيا تۋرالى ايتاتىن بولساق، قازاقستاندا ەۋروپالىق وداق ماڭىزدى دەپ تانىعان 34 سيرەك مينەرالدىڭ شامامەن 21 ءتۇرى بار. ال فينليانديادا - 14. گەولوگيالىق سالادا بىزدە پايدالى قازبالاردىڭ ساپاسىن باعالايتىن جانە تالدايتىن GRK ينستيتۋتى جۇمىس ىستەيدى. بۇل سالاداعى ىنتىماقتاستىق قازىردىڭ وزىندە جاقسى ناتيجەلەر بەرىپ جاتىر.
ەكىنشى سالا - ءسال وزگەشەلەۋ، بۇل كۆانتتىق ەسەپتەۋ. ول نەگىزىنەن جاساندى ينتەللەكتىنىڭ «قان تامىر جۇيەسى» نەمەسە «جۇيكە جۇيەسى» ىسپەتتى. فينليانديا كۆانتتىق تەحنولوگيالار سالاسىندا مول ءبىلىم مەن تاجىريبەگە يە.
اپپاراتتىق قامتىلىم تۇرعىسىنان ەلدە كۆانتتىق تەحنولوگيالار بويىنشا الەمدەگى ەڭ ءىرى ءارى بەدەلدى ەكى كومپانيانىڭ ءبىرى ورنالاسقان. ول IQM كومپانياسى. باعدارلامالىق سالادا دا جوعارى دەڭگەيدەگى قۇزىرەتتەر شوعىرلانعان. مۇندا بىرلەسىپ جۇمىس ىستەۋ ءۇشىن ۇلكەن الەۋەت بار. اسىرەسە سۋپەركومپيۋتەرلەردى جاساۋ باعىتىندا. فينليانديا بۇل تۇرعىدا جاقسى تاجىريبە جيناقتاعان، ال قازاقستاندا ورتالىق ازياداعى ەڭ ءىرى سۋپەركومپيۋتەر ورنالاسقان.
- فينليانديانىڭ تۇراقتى بيزنەس ورتاسى مەن ونىڭ «جاسىل» تەحنولوگيالار، سيفرلاندىرۋ جانە لوگيستيكا سالالارىنداعى يننوۆاتسيالىق جەتىستىكتەرىن ەسكەرە وتىرىپ، فين كومپانيالارىنىڭ قازاقستانعا دەگەن قىزىعۋشىلىعىنىڭ ارتقانىن بايقايسىز با؟ سونداي-اق، اتالعان سالالاردان بولەك، ينۆەستيتسيالىق ىنتىماقتاستىقتىڭ ودان ارى دامۋىنا سەرپىن بەرەتىن تاعى قانداي باعىتتار بار دەپ ويلايسىز؟
- ارينە، قىزىعۋشىلىق بار. وزىممەن بىرگە 20 فين كومپانياسىنان تۇراتىن دەلەگاتسيا كەلدى. ولار - ەنەرگەتيكا مەن تەحنولوگيادان باستاپ اۋىل شارۋاشىلىعى، ازىق-تۇلىك ونەركاسىبى جانە ماشينا جاساۋ سالالارىنا دەيىنگى ءارتۇرلى باعىتتا جۇمىس ىستەيتىن ءىرى كاسىپورىندار.
مەملەكەت باسشىسى رەتىندە مەن بيزنەسكە ناقتى قايدا جانە قالاي ارەكەت ەتۋ كەرەكتىگى جونىندە كەڭەس بەرۋدەن ءاردايىم تارتىنامىن. پرەزيدەنت توقايەۆپەن ورتاق مىندەتىمىز - ەسىك اشۋ. ال نەنىڭ ءتيىمدى ەكەندىگىنە قاتىستى شەشىمدى كومپانيالاردىڭ وزدەرى قابىلدايدى.
- فينليانديا سەگىز جىل قاتارىنان الەمدەگى ەڭ باقىتتى ەلدەر رەيتينگىسىندە ءبىرىنشى ورىندى يەلەنىپ كەلەدى. ءسىزدىڭ ويىڭىزشا، وسىناۋ تۇراقتى ناتيجەگە قانداي فاكتورلار نەگىز بولدى؟
- ارينە، مەن 5,6 ميلليون فيننىڭ ءبارىنىڭ اتىنان سويلەي المايمىن. ءبىراق مەنىڭشە، بىرنەشە نەگىزگى فاكتور بار. ءبىرىنشىسى - ءبىز عاسىرلار بويى قالىپتاستىرعان قوعامداعى قاۋىپسىزدىك پەن سەنىم سەزىمى. ەكىنشىسى - تابيعاتپەن ايرىقشا بايلانىس. ءبىز ورماندارىمىزدى، كولدەرىمىزدى، ارحيپەلاگتارىمىزدى، لاپلانديانى جاقسى كورەمىز. بۇل ءبىزدىڭ بولمىسىمىزدىڭ ماڭىزدى بولىگى. ءۇشىنشىسى جانە مەنىڭشە وتە ماڭىزدى فاكتور - ءبىلىم بەرۋ. ول اشىقتىق پەن بىلىمگە قۇمارلىقتى، الەمدە بولىپ جاتقان جايتتاردى تۇسىنۋگە دەگەن ۇمتىلىستى قالىپتاستىرادى. مەنىڭشە، ءدال وسى ءۇش ەلەمەنت باقىتتىڭ نەگىزىن قۇرايدى.
ايتا كەتەيىك، قاسىم-جومارت توقايەۆ پەن الەكساندر ستۋبب اقوردادا وتكەن كەلىسسوزدەردىڭ قورىتىندىسىندا بىرلەسكەن مالىمدەمە قابىلدادى.
اۆتور
مارلان جيەمباي
