ءبىرىنشى الماتى ۆوكزالىن سالعان. قازاقتىڭ تۇڭعىش ينجەنەرى تۋرالى نە بەلگىلى؟

استانا. قازاقپارات – 12-مامىر - قازاقتان شىققان تۇڭعىش تەمىرجول ينجەنەرى مۇحامەدجان تىنىشپايەۆتىڭ تۋعان كۇنى. الاش قوزعالىسىنىڭ كورنەكتى قايراتكەرى، تاريحشى- عالىم تۋرالى دەرەكتەر ۇسىنامىز.

ول 1879 -جىلى بۇرىنعى جەتىسۋ وبلىسىنىڭ لەپسى ۋەزىنە قاراستى ماقانشى سادىر بولىسىندا دۇنيەگە كەلگەن.

مۇحامەدجان تىنىشپايەۆ الدىمەن اۋىل مەكتەبىندە ءبىلىم الىپ، ارتىنشا لەپسى قالالىق ەكى كلاستىق ەرلەر ۋچيليشەسىن بىتىرەدى. 1890 -جىلى 14-تامىزدا ۆەرنىي قالاسىنداعى ەرلەر گيمنازياسىنا وقۋعا قابىلدانادى. گيمنازيادا وقىپ جۇرگەن كەزىندە ءوزىنىڭ العىرلىعىمەن مۇعالىمدەردىڭ كوزىنە تۇسەدى.

ول ءوز زامانىندا اسقان بىلىمدىلىگىمەن كورشىلەس ورىس حالقىن جانە تاعى ءبىراز ەلدەردىڭ عالىم- تاريحشىلارىن تاڭقالدىرعان. ونىڭ تۇركسىبتىڭ وڭتۇستىك قۇرىلىسىنداعى وندىرىستىك ءبولىمدى باسقارۋى دا تەگىن ەمەس ەدى.

تاريحتان دا بەلگىلى مۇحامەدجان تىنىشپايەۆ 1927 -جىلى تۇركىستان - ءسىبىر تەمىر جولى قۇرىلىسىندا ەڭبەك ەتتى. ونىڭ كاسىبي شەبەرلىگى مەن اسقان ىزدەنىمپازدىعى تۇركسىب قۇرىلىسىن سالۋ بارىسىندا كورىندى.

دەگەنمەن، وسىنداي ەڭبەگى باعالانباي، كەرىسىنشە تىنىشبايەۆ كەڭەستىك بيلىكتىڭ قۋعىن- سۇرگىنىنە ۇشىراپ، تۇركسىبتى سالىپ جاتقان كەزىندە 1930 -جىلى 3-تامىزدا تۇتقىنعا الىنادى.

وعان «بۋرجۋازياشىل- ۇلتشىل»، «تاپ جاۋى» دەگەن ايىپتار تاعىلادى. كەيىنگى جىلدارى دا قاتاڭ باقىلاۋدا بولادى. اقىرىندا كەڭەستىك ساياسي قۋعىن- سۇرگىننىڭ قۇربانى بولدى.

ايداۋدا جۇرگەن 1933-1937 -جىلدارى ماسكەۋ- دونباس تەمىر جول قۇرىلىسىندا ەڭبەك ەتەدى.

ول جاقتان اۋىرىپ، دەنساۋلىعىنا بايلانىستى قايتىپ ورالادى. دەگەنمەن، 1937 -جىلى قاراشا ايىندا قايتا تۇتقىندالادى. ال 1938 -جىلى جىلى تاشكەنت تۇرمەسىندە «حالىق جاۋى» دەگەن جەلەۋمەن اتىلادى.

قازىر الماتىداعى «قازاق كولىك جانە كوممۋنيكاتسيا اكادەمياسى» م. تىنىشبايەۆتىڭ ەسىمىمەن اتالادى.

ال بۇگىنگى ءبىرىنشى الماتى ۆوكزالى ورنالاسقان ستانتسياعا كەزىندە العاشقى پويىز كەلگەنى بەلگىلى. ستانتسيانىڭ ءدال سول جەردەن سالىنۋىنا دا سەبەپكەر بولعان تىنىشپايەۆ ەكەنىن كوپشىلىك بىلە بەرمەيدى.

«قازاقستان تەمىرجولشىسى» گازەتىنە بۇل وقيعا جونىندە بىلاي دەيدى:

«تۇركسىب تىنىسى» گازەتىنىڭ باس رەداكتورى توقتاربەك قوجانوۆتان ءۇزىندى كەلتىرەيىك: «وسىدان 90 جىل بۇرىن، 1929 -جىلدىڭ 19-شىلدەسىندە ىلە الاتاۋىنا، سول كەزدەگى قازاقستاننىڭ جاڭا استاناسى الماتىعا العاشقى پويىز كەلدى. بۇل 1927 -جىلدان بەرى سالىنىپ جاتقان ايگىلى تۇركسىب تەمىر جولىنىڭ وڭتۇستىك باعىتى ەدى. بۇل وقيعا تۋرالى ورتالىق گازەتتەر: «...پريچاليل پەرۆىي پوەزد ۆ 10-تي كيلومەتراح وت گورودا، وتكرىت سۋحوپۋتنىي پورت ستوليتسى كازاحسكوي رەسپۋبليكي» دەپ جازدى.

سانالى عۇمىرىن تۋعان قازاق حالقىنىڭ مۇددەسىن قورعاپ، الەۋمەتىك جاعدايىن جاقسارتۋعا ارناعان ءبىرتۋار تۇلعا مۇحامەدجان تىنىشبايەۆتىڭ ەل ءۇشىن جاساعان ونەگەلى ءىسى ۇرپاققا ۇلگى.

 

Bugin.kz