عاسىرلىق جۇكتى ارقالاعان وقۋلىق
وسىدان ءبىر عاسىر بۇرىن، ياعني 1925 -جىلى الاش ارىسى، ۇلت ۇستازى احمەت بايتۇرسىن ۇلىنىڭ توتە جازۋمەن جازىلعان 72 بەتتىك «قازاقشا ءالببا. وقۋ قۇرالى» اتتى كىتابىنىڭ كەزەكتى باسىلىمى ورىنبورداعى «قازاق مەملەكەت باسپاسىنان» 24 مىڭ تارالىممەن جارىق كورىپتى.
بۇل كىتاپتىڭ العاشقى نۇسقاسى 1912 -جىلى 40 بەت كولەمىندە جارىق كورىپ، وقۋلىقتىڭ بەتاشارى رەتىندە اۆتور ءوزىنىڭ «تارتۋ» اتتى تاقپاعىن ۇسىنعان ەكەن. بۇل وقۋلىق ەكىنشى رەت 1913 -جىلى جارىق كورسە، كەيىنگى جىلدارى جەتىلدىرىلگەن نۇسقالارى 1914, 1916, 1921, 1922 (ەكى رەت) ، 1923 جانە 1925 -جىلى باسىلىپ شىققان.
ءار باسىلىم سايىن كىتاپتىڭ ءبىرىنشى بەتىنىڭ ۇستىڭگى وڭ جاعىنا «بييسمي- يللاھي- راحماني- راھيم» («اللانىڭ اتىمەن باستايمىن») دەگەن قۇران اياتى جازىلىپ، قازاق ارىپتەرى توتە جازۋ نۇسقاسىمەن تاڭبالانىپ، ءاربىر ءارىپتىڭ تۇسىنا تاڭباسى جانە سول تاڭبانىڭ اتاۋى جازىلعان. جانە تومەنگى جاعىنا وقىتۋشىعا تۇسىنىك، ياعني نۇسقاۋلىعى قاتار بەرىلىپ وتىرعان.
ال وقۋلىقتاعى ماتىندەر قىسقا ءارى نۇسقا ءھام وقۋشىنىڭ ۇعىمىنا ساي، تۇسىنىگىنە لايىق تۇردە بەرىلگەن. مىسالى، وندا: تۋىس- تۋعان اتاۋلارى، تۇرمىسقا قاجەتتى كيىم-كەشەك، ءۇي جابدىقتارى، ىدىس- اياق، مال جانە حايۋان اتاۋلارى، اس- تاعامدار مەن دەنە مۇشەلەرىنىڭ اتاۋلارى، ت. ب. قامتىلىپتى.
ال ءبىز ءسوز ەتىپ وتىرعان سوڭعى باسىلىم اۆتوردىڭ ۇزاق جىلعى ىزدەنىس ناتيجەسىندە تولىق جەتىلىپ، كەمەلدەنگەن ءتۇرى ەكەن. بۇل تاقىرىپتى قاۋزاعان جاس زەرتتەۋشى ادىلەت احمەت ۇلى: «1924 -جىلى اقاڭ ءوزىنىڭ الىپبيىنە ۇلكەن وزگەرىس ەنگىزىپ، توتە جازۋداعى ارىپتەردى (قازاقتىڭ ءتول دىبىستارىنا ساي) جانە ەملە ەرەجەسىن تۇراقتاندىردى. ياعني ول چ، ف، ح، ارىپتەرىن الىپبيدەن شىعارىپ تاستادى جانە «ي» مەن «ۋ» - عا قاتىستى داۋعا نۇكتە قويدى. بۇل جاڭالىقتارىن 1925 -جىلى جاريالانعان وقۋلىققا ەنگىزدى»، دەپ جازادى.
جالپى، احمەت بايتۇرسىن ۇلى تۇلعاسى - ⅩⅩ عاسىر باسىنداعى ۇلتتىق اعارتۋشىلىقتىڭ ەرەن ۇلگىسى. سونىڭ ءبىرى - قازاق بالاسىن كور قاراڭعىلىقتان قۇتقارۋعا ۇمتىلعان «قازاقشا ءالببا. وقۋ قۇرالى».
قازاق تاريحىنداعى احمەت بايتۇرسىن ۇلى ەڭبەگى - ۇلتپەن بىرگە جاسايتىن ومىرشەڭ ەڭبەك. سوندىقتان دا قيىن- قىستاۋ زاماندا تۋىپ، حالقىن اعارتىپ، جاڭا بيىككە باستاعان ۇلت ۇستازى مۇراسى قاشاندا تاعىلىمدى.
بەكەن قايرات ۇلى
egemen.kz
