عارىشتان 28 جىلدان كەيىن ورالعان ادام

استانا. قازاقپارات - 90- جىلداردىڭ باسىندا الەمگە ادام سەنگىسىز اقپارات تارادى.

28 جىل بۇرىن ا ق ش-تىڭ عارىش ايلاعىنان كوتەرىلگەن زىمىران ىشىندە بولعان استروناۆت چارلز گينسون امان-ەسەن جەرگە قايتىپ ورالدى. ول مىنگەن «دجەميني» عارىش كەمەسىمەن ۇشىرىلۋدان كەيىن 3 ساعات 58 مينۋت وتكەننەن كەيىن بايلانى مۇلدە جوعالعان. ارناۋلى رادارلار دا ونىڭ كەمەسىن عارىش تورىنەن تىمىسكىلەپ، تابا الماعان. سوسىن امالسىزدان، چارلز گينسوندى حابار-وشارسىز كەتكەندەردىڭ ساپىنا جاتقىزعان دا قويعان.ءبىراق بۇل اقپاراتتى ا ق ش-تىڭ NASA سى راستاۋدان باس تارتقان.

 28 جىلدان سوڭ، 1991 - جىلدىڭ 21 - ناۋرىزى كۇنى ا ق ش-تىڭ ءبىر اسكەري تەڭىز ءبولىمىنىڭ راديسى چارلز گينسوننىڭ راديوگرامماسىن قابىلدايدى. سالدەن سوڭ، تەڭىزشىلەر مۇحيت تولقىنىندا تەربەتىلگەن كاپسۋلدان «ۇشتى-كۇيلى جوعالعان» چارلز گينسوندى كەمە پالۋباسىنا كوتەرەدى. سوسىن جاسىرىن تۇردە دەرەۋ كاليفورنيا شتاتىنداعى ەدۆاردس اۋە بازاسىنا جەتكىزەدى.

ول ارادا چارلز وقشاۋلانىپ، كاپسۋلاسى ەكەۋى ارناۋلى مامانداردىڭ تالداۋى مەن ساراپتاۋىنان وتەدى. كىم بىلەدى، مۇمكىن، عارىشتان جەرگە ادامزات پەن جان-جانۋار، وسىمدىك دۇنيەسىنە وتە قاۋىپتى ميكروبتار، باتسيللالار، شتامداردى جۇقتىرىپ اكەلۋى دە عاجاپ ەمەس قوي! ونداي قاۋىپتىڭ جوق ەكەنىنە كوزى جەتكەن ماماندار ەندى استروناۆتى پسيحولوگتاردىڭ تەزىنە وتكىزەدى.

ءال-قۋاتى جاقسى بولعانىمەن، باعىت-باعداردى اجىراتۋ قابىلەتىنەن ايتارلىقتاي ايىرىلعان. اقىل-ەسى كۇيزەلىسكە ۇشىراعان. ونىڭ ايتقان سوزدەرىنەن الدەبىر تۇسىنىك الۋ وتە قيىن. «وسىنشا ۋاقىت قايدا بولدىڭ؟ عارىشتا الدەكىمدەردى كوردىڭ بە؟» دەگەن سۇراقتاردى ەستىسە بولدى: «ەندى ەشقاشاندا! سىزدەر تۇسىنۋگە تيىسسىزدەر. بۇلار سىزدەردىڭ جاۋلارىڭىز!»- دەگەن سوزدەردى جاتتاندى تۇردە ۇزدىكسىز قايتالاي بەرگەن.

ودان ءارى بەرىلگەن سۇراقتار ونى بۇدان بەتەر اشۋلاندىرىپ، جەتىم بالاداي بوزداتقان. استروناۆت چارلز گينسون تۋرالى دەرەكتەر NASA مۇراعاتىنان تابىلماعان. ياعني وعان قاتىستى قۇجاتتار جوعالىپ كەتكەن نەمەسە ادەيى قۇرتىلعان.

اۋەلى امەريكاندىق استروناۆتتاردىڭ ايعا قونعان كەزدەرىندەگى قۇجاتتاردىڭ دا تالايى قولدى بولعانىن اقپارات قۇرالدارى تاراتقان دەرەكتەردەن ەستىپ، كورىپ بىلدىك.

دەگەنمەن دە، NASA-نىڭ ەڭبەك وتىلدەرى مول قىزمەتكەرلەرى ونى بىردەن تانىعان. ارى كەتسە سۋ، تاماق، وتتەگى جانە عارىش زىمىرانىنىڭ وتىن قورى 1 جىلعا جەتەتىن كەمەدە استروناۆت چارلز گينسون قالاي عانا اتتاي 28 جىل بويى عارىشتا ءتىرى قالعان؟

ونى باسقا عالامشارلىقتار قوناققا الىپ كەتكەن

بۇلاي ايتۋعا چارلز گينسونمەن بولعان ۇزاق عارىش ساپارى ەرىكسىز يتەرمەلەيدى. ويتكەنى ونىڭ «دجەميني» اتتى عارىش كەمەسىندەگى تىرشىلىككە قاجەتتى نارسەلەردىڭ قورىنىڭ 1 اق جىلعا جەتەتىنىن ەسكەرسەك، وندا وعان عارىشتا 28 جىل بويى ءتىرى بولىپ، امان-ەسەن جەرگە ورالۋىنا باسقا عالامشارلىقتاردىڭ كومەكتەسكەنى عانا سەبەپ بولعانى ايتپاسا دا تۇسىنىكتى. ال «قۇداي، جاراتقاننىڭ ارقاسىندا!» دەۋ اقىلعا قونبايدى. ويتكەنى «استروناۆت وزىنە كومەكتەسكەندەر تۋرالى: «ولار - سىزدەردىڭ جاۋلارىڭىز!» - دەگەنىن ۇمىتپايىق! قۇداي تۋرالى استروناۆت بۇلاي ايتپاس ەدى. وسى ارادا ارناۋلى سالىستىرمالىق تەورياسىنىڭ نەگىزى بولىپ تابىلاتىن ەسەپتەۋلەر - لورەنتس تۇرلەندىرۋلەرىن كومەككە «شاقىرايىق». بۇل قاتىناستار بويىنشا قوزعالىستاعى ەكى باقىلاۋشىنىڭ ساعاتتارى ءارتۇرلى ۋاقىت كورسەتەتىنى كەلتىرىلەدى.

تەوريا بويىنشا، قوزعالماي تۇرعان باقىلاۋشىعا قوزعالىستا بولعان باقىلاۋشىنىڭ ساعاتى ارتتا قالىپ وتىرادى. بۇل اسەردى «ۋاقىتتىڭ باياۋلاۋى» دەپ تە اتايدى. مۇنداي اسەر، اسىرەسە، قوزعالىستىڭ جارىق جىلدامدىعىنا، ياعني 300000 ك م/سەكۋندقا جاقىنداعانىندا ەرەكشە بىلىنەدى.

ەسەپتەۋلەر بويىنشا جارىق جىلدامدىعىنان اساتىن جىلدامدىقتى تۋدىرۋ مۇلدەم مۇمكىن ەمەس. مىسال رەتىندە مارات پەن سامات اتتى 20 جاستاعى ەكى ەگىزدى الايىق. مارات عارىش كەمەسىمەن الىستاعى ءبىر جۇلدىزعا اتتاندى دەلىك. سامات بولسا، باۋىرىن توسىپ جەردە قالدى. كۇن جۇيەسىنەن تىس نىساندارعا دەيىنگى قاشىقتىق «جارىق جىلى» دەگەن ولشەۋمەن ولشەنەدى. ياعني جارىق ساۋلەسى ءبىر جىلدا ءجۇرىپ وتەتىن قاشىقتىق دەگەن ۇعىمدى بىلدىرەدى. ال ول 9,461 تريلليون كيلومەترگە تەڭ. ەسەپتەۋدى جەڭىلدەتۋ ءۇشىن سول «جارىق جىلى» دەگەن تەرميندى قولدانۋ ادەتكە اينالعان.

ەندى مارات پەن ساماتتىڭ مىسالىنا قايتىپ ورالساق. ماراتتىڭ عارىش كەمەسىنىڭ جىلدامدىعى جارىق جىلدامدىعىنىڭ 98 پايىزىنا تەڭ دەلىك. ول جەردەن 25 جارىق جىلىنداي قاشىقتىقتاعى جۇلدىزعا ۇشىپ شىقتى. لورەنتس تۇرلەندىرۋلەرىنە سالساق، عارىشتاعى ماراتتىڭ ساعاتى بويىنشا 1 سەكۋند وتكەندە، جەردە قالعان باۋىرىنىڭ ساعاتى 5 سەكۋند وتكەنىن كورسەتەدى. ەندەشە، جەردەگى ۋاقىت عارىشتاعى ماراتتىڭ ۋاقىتىنان بەس ەسە ارتىق زىمىرايدى دەگەن ءسوز. مارات جۇلدىزعا بارىپ جەرگە قايتىپ كەلگەنشە 5+5=10 جىلعا ەسەپتەيدى دە، جاسى 20+10=30 دا بولادى. ال جەردەگى باۋىرى 20 جاسىنا 50 جاس قوسىپ، 70 تەگى شالعا اينالادى.

گينسون عارىشتا قالۋدى قالاماعان

جوعارىدا كەلتىرىلگەن مىسال ارقىلى استروناۆت چارلز عارىش كەمەلەرىمەن ءتىل تابىسىپ، ولاردىڭ جەردەن 12 جارىق جىلىنداي قاشىقتىقتاعى جۇلدىز جۇيەسىندەگى عالامشارىنا قوناققا بارعانىن توپشىلاۋعا بولادى. استرونوميا عىلىمىنىڭ دەرەكتەرى بويىنشا، جەردەن 12 جارىق جىلىنداي قاشىقتىقتا عالامشارلارى بار جۇلدىز جۇيەلەرى بار ەكەنىن بىلەمىز.

استروناۆت چارلز گينسوننىڭ «دجەميني» عارىش كەمەسى تىم شابان جانە دە تىرشىلىككە قاجەتتى نارسەلەر قورى دا ماردىمسىز بولعاندىقتان عارىش كەمەلەرى ونىڭ كولىگىن وزدەرىنىڭ ۇشقىر كەمەلەرىنە تىركەپ الىپ، «شۋ» دەپ عارىشتىڭ ءبىر بۇرىشىنا تارتىپ كەتكەن. جەر عالامشارىنىڭ وكىلى - استروناۆت چارلز گينسون باسقا جۇلدىز جۇيەسىندەگى عالامشارلاردا بولىپ، ولاردىڭ تۇرعىندارىن، قالالارىن ءوز كوزىمەن كورگەن.

باسقا عالامشارلىقتار ونى سول ارادا قالۋعا ۇگىتتەگەن دە شىعار؟ ءبىراق، ءوز عالامشارىنىڭ پاتريوتى گينسون جەرگە قايتۋدى قالاعان. سول سەبەپتى وعان از-ماز زورلىق-زومبىلىق ارەكەتتەرىن دە قولدانعانىن بولجاۋعا بولادى. سولاردىڭ اسەرىنەن ونىڭ مىنەز-قۇلقىندا ايتارلىقتاي اۋىتقۋلار تۋىنداپ، ونى كۇيزەلىسكە ۇشىراتقان.

اقىرى باسقا الەم تىرشىلىك يەلەرى امالسىزدان ونى قايتادان جەر وربيتاسىنا دەيىن جەتكىزىپ سالعان. مىنە، وسى ەكى ورتادا زىمىراپ، جەر بەتىندە 28 جىل وتە شىققان.

1991 - جىلدان 28 جىلدى شەگەرسەك، وندا 1963 - جىل شىعادى. عارىشتى ادام باسقارۋىنداعى عارىش كەمەلەرى مەن وربيتالىق كەشەندەردىڭ كومەگىمەن يتەرۋ كەستەسىنە كوز جۇگىرتسەك، وندا، امەريكاندىقتاردىڭ «دجەميني-3» كەمەسىن 1965 - جىلدىڭ 23 - ناۋرىزىندا ۇشىرعانىن كورەمىز.

سوسىن، سول جىلدىڭ ماۋسىم، تامىز، جەلتوقسان ايلارىندا «دجەمينيدىڭ» نومىرلەرى 4، 5، 6، 7  كەمەلەرىن عارىشقا اتتاندىرعانىن بىلەمىز.

ال بۇل تىزىمدە «دجەمين -1» مەن «دجەميني-2» تىركەلمەگەن. ۇمىتپاسام، «دجەمينيدىڭ» بىرەۋى ستارت كەمە بورتىندا بولعان اپات سالدارىنان ەكيپاجىمەن قوسا ورتەنىپ كەتكەن. سوندا، تاعى ءبىر ەسەپتە جوق «دجەميني» قايدا كەتكەن؟

مىنە، سول تىزىمگە ىلىنبەگەن «دجەميني» كەمەسىنىڭ بىرەۋى چارلز گينسوندىكى بولۋى ءتيىس!

شيرەك عاسىردان ارتىق ۋاقىت بويى عارىش كەڭىستىگىن باسقا عالامشارلىقتارمەن بىرگە شارلاعان استروناۆت چارلز گينسوننىڭ جەرگە ورالعاننان كەيىنگى تاعدىرى تۋرالى ەش اقپارات جوق. گينسوندى عارىشقا اتتاندىرعان اسكەريلەر بولعاندىقتان، ول تۋرالى كەز كەلگەن قۇجات «وتە قۇپيا» دەگەن تاڭبامەن «جەتى قۇلىپتى» تەمىر سەيفتەرگە تىعىلاتىنى ايتپاسا دا تۇسىنىكتى عوي.

سوڭعى ۋاقىتتاردا ا ق ش، فرانسيا، انگليا جانە اۆستراليا ەلدەرى بەلگىسىز ۇشۋ نىساندارى (ن ل و) تۋرالى قۇپيا اقپاراتتاردىڭ شەت جاعاسىن كوپشىلىكتىڭ نازارىنا ۇسىنا باستادى.

ا ق ش-تىڭ اسكەريلەرى دە، مۇمكىن، ءبىر كۇندەرى: «بايقۇس» استروناۆت چارلز گينسون تۋرالى شىندىقتى دا بۇكىل الەم جۇرتشىلىعىنا جاريا ەتىپ قالار؟!

ەگەر باياندالعان جايت شىن بولىپ شىقسا، وندا، ول ءسوزسىز الەم تۇرعىندارىنا بۇلتسىز كۇنگى تۇسكەن نايزاعايداي اسەر ەتەرى ءسوزسىز. شىندىق الىستا ەمەس، قاسىمىزدا.

قانات تورەبايەۆ، قاراتاۋ قالاسى.

blogtime