عالىمداردىڭ ادامزات بولاشاعىنا قاتىستى ايتقان بولجامدارى

استانا. قازاقپارات - بولاشاق - ادامزات ءۇشىن قىزىق. ادام ءوزىنىڭ الداعى ومىرىندە نەندەي وزگەرىستەردىڭ بولاتىنىن بىلۋگە دەگەن قۇشتارلىقتان باقسى-قۇشىناشتارعا بارىپ، بولجامىن تىڭدايدى.ءبىراق ولاردىڭ بولجامى كوپ جاعدايدا الداۋ مەن ارباۋعا قۇرالاتىنى انىق. ال عالىمداردىڭ بولاشاققا قاتىستى ايتقان تۇجىرىمدارى جايلى بۇلاي ايتا المايمىز.

سەبەبى ولار تىلگە تيەك ەتكەن ماسەلەسىن وي سۇزگىسىنەن وتكىزىپ بارىپ، ناقتى دەرەكتەر نەگىزىندە سويلەيدى. ەندەشە، عالىمدارىمىزدىڭ ادامزات بولاشاعىنا قاتىستى ايتقان بولجامىنا نازار اۋدارساق.

جەر سىلكىنىسى جانە جاهاندىق جىلىنۋ

الەمدى الاڭداتىپ وتىرعان تابيعاتتىڭ بۇل ەكى قۇبىلىسىنىڭ ءبىر-بىرىنە ەش قاتىسى جوق دەرسىز. ءبىراق ءبىرىنىڭ ەكىنشىسىنە تيگىزەر اسەرى زور. شۆەد جانە نەمىس عالىمدارى ءىرى جەر سىلكىنىستەرىنىڭ سالدارىنان كۇن ىسي تۇسەدى دەگەن بولجام جاساۋدا. ياعني، الاپات جەر سىلكىنىسى اۋا تەمپەراتۋراسىن بىرنەشە ەسەگە كوتەرىپ، ونسىز دا امالى تابىلماي وتىرعان عالامدىق پروبلەمانىڭ ەسەلەنە تۇسۋىنە سەبەپ بولماق.

بۇل زەرتتەۋشىلەر 2007 - جىلى اراب تەڭىزىندە بۇرعىلاۋ جۇمىستارىن جۇرگىزىپ، تەڭىز ءتۇبىن زەرتتەيدى. ناتيجەسىندە تەڭىز تۇبىنەن الىنعان توپىراق قۇرامىنان مەتان گيدراتىن تابادى. سوناۋ جەر قىرتىسىنىڭ تەرەڭىندە جاتۋى ءتيىس گازدىڭ جەر بەتىنە قالاي كوتەرىلگەنىن تۇسىنە الماي دال بولعان زەرتتەۋشىلەر، ماسەلەنىڭ ءمانىسىن كەيىنىرەك تۇسىنەدى.

1945 - جىلى بۇل ماڭدا 8،1 بالدىق جەر سىلكىنىسى بولعان ەكەن. بۇل جويقىن ءزىلزالا جەر قىرتىسىنداعى مەتان شوگىندىلەرىنىڭ جارىلۋىنا اكەپ سوقتىرعان. سونىڭ ناتيجەسىندە ۇلكەن كولەمدەگى مەتان گازى اسپانعا كوتەرىلىپ، اۋاعا تاراپ كەتكەن. ال مەتان ءوز كەزەگىندە كۇن ساۋلەسىن كومىرقىشقىل گازىنان 25 ەسە كوپ وتكىزەدى. دەمەك، كۇن قازىرگىدەن 25 ەسە تەز ىسيدى دەگەن ءسوز. سولايشا جاهاندىق جىلىنۋعا ادامدار عانا ەمەس، تابيعاتتىڭ ءوزى تىكەلەي «ۇلەسىن» تيگىزە الادى ەكەن. وسى جايتتاردى ەسكەرگەن عالىمدار «بۇلاي جالعاسا بەرسە، ادام بالاسى تىرشىلىك ەتۋدەن قالادى» دەيدى.

جاهاندىق جىلىنۋ سوڭى - سوعىس

«جۇت جەتى اعايىندى» دەمەكشى، جاهاندىق جىلىنۋ ءوز كەزەگىندە الەمدە ءتۇرلى سوعىستار مەن قاقتىعىستاردىڭ تۇتانۋىنا سەپ بولماق. امەريكانىڭ پرينستون ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ ماماندارى 2050 - جىلعا دەيىن عالامدا سوعىس سانى 1،5 ەسە ارتا تۇسەدى دەگەن تۇجىرىمعا كەلىپتى. بۇل سوعىستاردىڭ دا ۋشىعا تۇسۋىنە جىلىنۋ ءۇردىسى سەبەپ.

راسىندا، جەر اتموسفەراسى مەن دۇنيەجۇزىلىك مۇحيتتىڭ ورتاشا-جىلدىق تەمپەراتۋراسى كۇن وتكەن سايىن ءوسىپ كەلەدى. بۇل ءوز كەزەگىندە جەر شارىنىڭ ءبىراز ايماقتارىندا جاۋىن-شاشىننىڭ ازايىپ، قۇرعاقشىلىق ورناۋىنا اكەپ سوقتىرۋدا. دەمەك، سول ماڭدا تۇراتىن جۇرتتىڭ ءىشىپ-جەمى ازايىپ، ەكونوميكالىق جاعدايى قالىپتى بولمايدى دەگەن ءسوز. وسىنى ەسكەرگەن ماماندار، ارنايى زەرتتەۋ جۇرگىزىپ، اسىرەسە، اۋىلشارۋىشىلىعىمەن كۇنەلتىپ وتىرعان ەلدەردە جاعدايدىڭ كۇرت تومەندەيتىنىن انىقتاعان.

«جاهاندىق جىلىنۋ ادامزاتقا ءوزىنىڭ كەرى اسەرىن تيگىزبەي قويمايدى. ونىڭ الەمدەگى ەكونوميكالىق جاعدايدىڭ كۇرت تومەندەۋىنە دە اسەر ەتەرى ءسوزسىز. مۇنداي قيىن جاعدايدا ادام بالاسى تىرشىلىك قامىمەن قولىنا قارۋ الادى» دەيدى پرينستون ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ قىزمەتكەرى سولومون سيان.

زەرتتەۋشىلەر مۇنداي سۇمدىق تۇجىرىمعا كەلمەس بۇرىن 60 ءتۇرلى قوزعالىستار مەن كوتەرىلىستەردىڭ، ازاماتتىق سوعىستاردىڭ تاريحىن زەرتتەگەن. تۇپتەپ كەلگەندە، سوعىستاردىڭ ورشۋىنە ءوز كەزەگىندە تابيعاتتىڭ ءتۇرلى مىنەزدەرى سەبەپ بولعانىن انىقتاعان. ياعني، تابيعات توسىن مىنەز كورسەتكەن سايىن ەكونوميكالىق جاعداي ناشارلاپ، سوعىس قاۋپى ەسەلەنە تۇسەدى.

جۇرتتىڭ ۇدەرە كوشۋى

ەگەر، كۇن قازىرگى ۇردىسپەن ىسي بەرسە، 2100 - جىلعا قاراي ءاربىر ونىنشى تىرشىلىك يەسى جەر بەتىنەن جوعالادى. مىسالى، مۇزدىقتاردىڭ ەرۋى، وندا ءومىر سۇرەتىن ۇساق-تۇيەك جاندىكتەردىڭ ءومىر ءسۇرۋ اۋماعىنىڭ تارىلۋىنا اكەپ سوقتىرۋدا. عالىمدار بەرينگ تەڭىزىندەگى مۇزدىقتاردىڭ ەرۋىنىڭ سالدارىنان وندا مەكەن ەتەتىن ۇلۋ تۇرلەرىنىڭ ازايا تۇسكەنىن بايقاپتى. ال بۇل ۇلۋلار بولسا، سول ماڭدا تىرشىلىك ەتەتىن قۇستاردىڭ كۇندەلىكتى ازىقپەن قامتاماسىز ەتىپ وتىر. بۇل - سول ماڭداعى تىرشىلىك يەلەرىنىڭ ازىعى كۇن ساناپ ازايىپ كەلەدى دەگەن ءسوز. دەمەك، اينالىپ كەلگەندە ادامنىڭ دا قورەگى شەكتەلە بەرمەك.

وسىلاي جالعاسا بەرسە، ادامدار جايلى قونىس ىزدەپ، توپ-توبىمەن ۇدەرە كوشە باستايدى. ەۋروپادا كەلىمسەكتەر سان كۇرت وسەدى دەپ بولجايدى ماماندار. بۇل ءوز كەزەگىندە بۇكىل ەۋروپا جۇرتشىلىعىنىڭ اۋىزسۋ جەتكىلىكسىزدىگىنە ۇشىراتۋى مۇمكىن. الەمدىك كەڭەستىڭ دەرەكتەرىنە سۇيەنسەك، قازىردىڭ وزىندە 41 ميلليون ەۋروپالىق اۋىزسۋعا زار. بۇكىل ەۋروپانى تازا سۋمەن قامتىپ وتىرعان رەين وزەنىنە تالاس تۋۋى مۇمكىن. بۇل وزەن سۋىن فرانسيا مەن گەرمانيا مەنشىكتەپ الۋعا تىرىسادى. بۇل بولۋى مۇمكىن تالاستىڭ سوڭى نەمەن اياقتالارى دا بەلگىسىز. عالىمدار قاي ەلدىڭ باسىمدىق تانىتاتىنىن اتاماي كەتىپتى.

جاهاندىق جىلىنۋ ازيا ەلدەرىنە دە ءوز كەسىرىن تيگىزبەي قويمايدى. قىتايدىڭ سولتۇستىگى قۋاڭشىلىققا ۇشىراسا، وڭتۇستىگى جاۋىننان كوز اشپاي قالۋى مۇمكىن. ناتيجەسىندە ەلدىڭ سولتۇستىك بولىگىندە تۇراتىن ادامدار جان ساۋعالاپ وڭتۇستىك وڭىرلەرگە ۇدەرە كوشەدى. ال پاكىستاننىڭ ءبىراز وزەندەرى سۋالىپ، ۇندىستانمەن اراداعى سوعىس قايتا جاندانا ءتۇسۋى ىقتيمال.

اۋا تەمپەراتۋراسى 4 گرادۋسقا كوتەرىلگەننىڭ وزىندە 2040 - جىلعا قاراي اركتيكا مۇزى تۇگەلدەي ەرىپ بىتەدى. ال 2060 - جىلى اركتيكا مەن افريكادا تەمپەراتۋرا 10 گرادۋسقا ءبىراق كوتەرىلەدى ەكەن. Сlimate Centra ۇيىمىنىڭ مامانى بەندجامين ستراۋستىڭ زەرتتەۋلەرىنە سەنسەك، 2100 - جىلعا قاراي تەڭىز دەڭگەيى شامامەن 127 سانتيمەترگە كوتەرىلىپ، اق ش-تىڭ مىڭداعان قالالارى مەن ەلدى-مەكەندەرى سۋ استىندا قالادى. ياعني، 2،7 ميلليون تۇرعىنى بار فلوريدانىڭ - 150 قالاسى، 1،2 ميلليون ادام تۇراتىن لۋيزيانا شتاتىنىڭ - 114 قالاسى تىرشىلىگىن توقتاتادى.

سونىمەن قوسا، كاليفورنيا، نيۋ-دجەرسي، سولتۇستىك كارولينا سىندى ايماقتاردى سۋ باسادى. بولاشاقتا شيكىزات كوزدەرى دا سارقىلىپ، تابيعات بايلىعى ازايا تۇسەرى ءسوزسىز. عالىمداردىڭ پايىمىنشا، 2030 - جىلى ەكونوميكاسى مىقتى دامىعان جاپونيا مەن قىتاي سىندى الپاۋىت ەلدەردىڭ اراسىندا ءدال وسى شيكىزات ماسەلەسىنە قاتىستى داۋ تۋۋى مۇمكىن.

ادامزاتتىڭ كەمەل بولاشاعى

ماسەلەنىڭ ءمان جايىن ۇققان ماماندار وسىلاي دۇرلىگىپ جاتسا، نانو تەحنولوگيا سالاسىنىڭ عالىمدارى ادامزاتتىڭ كەمەل بولاشاعىن بولجاپ قويىپتى. ماسەلەن، شەففيلد ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ زەرتتەۋشىسى نوەل شاركي ادامزاتتىڭ بولاشاعىن سوناۋ 2084 - جىلعا دەيىن بولجاپ، ءبىلىپ قويىپتى.

نوەلدىڭ بولجامىنا سەنسەك، 2040 - جىلى روبوتتار كەمەلدەنە ءتۇسىپ، قالا كوشەلەرىندە قازىرگى جول ساقشىلارى مەن وزگە ءتارتىپ ساقشىلارىنىڭ جۇمىسىن اتقارا باستايدى. زەرتتەۋشىنىڭ ويىنشا، پارا المايتىن، جۇمىسىنا اقى سۇرامايتىن بۇل روبوتتاردىڭ قىزمەتىنە بىرتىندەپ بارلىق مەملەكەتتەردەن سۇرانىس تۋا باستايدى. ءتىپتى ولار ادام ءتىلىن تۇسىنەتىن، شيەلەنىسكەن قيىن جاعدايدى شەشە الاتىن دەڭگەيگە دەيىن كوتەرىلەدى ەكەن.

ال 2070 - جىلى بۇل روبوتتاردى ءتىپتى ادامنان ەش ايىرا المايدى ەكەنبىز. «ولاردىڭ سىرتقى كەلبەتىنە اقىلى دا ساي بولارى ءسوزسىز» دەيدى عالىم. ءبىراق عالىمدى الاڭداتاتىن ءبىر نارسە بار. ەگەر، روبوتتار ءدال وسىنداي ينتەللەكتۋالدىق دەڭگەيگە كوتەرىلسە، ادامزات قاۋىپسىزدىگى ءۇشىن جاسالعان ولار كەيىن كەلە ادامنىڭ وزىنە سەس كورسەتۋى مۇمكىن عوي.

وسىلايشا ادامزاتتى بولاشاقتا ءبىر جاقتان اقىلدى روبوتتار، ەكىنشى جاعىنان تابيعات اپاتتارى قىسپاققا الا تۇسپەك. ءبىراق وسىنىڭ ەكەۋىن دە ادامزات سانالى تۇردە، ءوز قولىمەن جاساپ جاتىر ەمەس پە؟! دەمەك، بۇل تىعىرىقتان شىعار جولدى دا ادام بالاسى بولاشاقتا ءوزى تابا جاتار.

ءسابينا زاكىرجان قىزى

«ايقىن». 2013