عالىمبەك ەلۋبايدىڭ «ءجۇز جەتىنشى كوكتەم» كىتابى وقىرمانعا جول تارتتى
بۇل كۇندە جازۋشى عالىمبەك ەلۋبايدىڭ ەسىمى ەلگە كەڭىنەن تانىمال. ونىڭ قىسقا دا نۇسقا، سيۋجەتى شىمىر، ۋاقيعاسى ءارالۋان اڭگىمەلەرى وقىرمان نازارىنان تىس قالعان ەمەس. ادەبيەت دەيتىن الامانعا، پروزا سىندى كۇردەلى جانرعا ۇزاق دايىندىقپەن كەلىپ، بىردەن ءوز سۇرلەۋىن، ءوز جولىن تاپتى.

بالا كەزىنەن دالا مادەنيەتىن بويىنا ءسىڭىرىپ، ەسەيە كەلە ءومىردىڭ ءار تارابىنا ات شالدىرا ءجۇرىپ جيناعان ولجاسى، اقىندىق لەپ، جازۋشىلىق جۇرەكپەن قوپارىلا كەتكەنى دە توسىن جايت ەمەس. عالىمبەك پروزاسى بۇگىنگى جاڭا قازاق پروزاسىنىڭ وزىنشە ءبىر بيىگى، توسىن كەيپى، جاڭاشا توعىسى دەر ەدىك. ونىڭ شاعىن عانا اڭگىمەلەرىندەگى كەيىپكەرلەردىڭ بەينەسى، ءبىتىمى، تاعدىر- تالەيى، جانازابى وقىرمان ساناسىنىڭ ويپىل- تويپىلىن شىعارادى. بۇل تۇرعىدان كەلگەندە عالىمبەك ەلۋباي پروزاسىنىڭ كەيىپكەرلەرى جەكە تالداۋعا تياناق بولا الاتىن تۇلعالار.
قوش... سونىمەن، وقىرماندى كوپ كۇتتىرگەن جاڭالىقتا كەلىپ جەتتى. بىلتىردان بەرى ءار شىعارماسى وقىرماندى بەيجاي قالدىرماعان تالانتتى جازۋشىنىڭ جاڭا كىتابى كوپ كۇتتىرمەي جارىق كورىپ وتىر. كىتاپ اتى - «ءجۇز جەتىنشى كوكتەم». الماتىداعى «بىلگە» باسپاسىنان جاڭا عانا جارىق كورىپ وتىر. كىتاپتىڭ شىققانى تۋرالى اۆتور ءوزىنىڭ الەۋمەتتىك جەلىدەگى پاراقشاسىندا وقىرماننان ءسۇيىنشى سۇراي وتىرىپ جاريالادى. ايتا كەتەتىنى، قازاننىڭ 14 -كۇنى، استانا قالاسىنداعى ۇلتتىق اكادەميالىق كىتاپحانادا “ءجۇز جەتىنشى كوكتەمنىڭ” ادەبي تانىستىرىلىمى وتەدى. بارشا وقىرماندى وسى كەشتىڭ كۋاسى بولۋعا شاقىرامىز.
عالىمبەك ەلۋباي: «مەن ەس بىلگەلى جازۋشى بولۋدى ارماندادىم. وزىمە دە، وزگەگە دە بەلگىسىز قۇشتارلىقپەن قولىما تۇسكەن كىتاپتاردى تالعاۋسىز پاراقتاي باستاعام. وقيتىن دانەڭە تاپپاسام، تارىمنان قايتقان «قىلمسكەر» قاريالاردىڭ اڭگىمەسىنە قۇلاق توسىپ، اۋىلداعى كەمپىرلەردىڭ وسەگىنە دەيىن يمانداي ۇيىدىم. قالا بەردى قالقيعان قۇلاعىمنان كۇن كورىنىپ، ونسىزدا سارعىش رەڭىم ەسكى گازەت بەتتەرىندەي سارعايىپ، جارتاس بيىگىندە، جار جاعاسىندا «عالام قايعىسىن» شەگەتىن ەدىم. اينالامدا بولعان ءاربىر وقيعا، اۋىل ادامدارىنىڭ باسىنداعى كۇيىنىش، ءسۇيىنىشى مەندىك جۇرەككە سوقپاي، اسەر ەتپەي وتپەيتىن. اسەرەلەپ ايتقانعا، ءارۋاق جايلاعان ۇيدەي جان دۇنيەمدە ۇزاق جىلدار بويى ساپىرىلىسىپ، ساندالىپ ءجۇرىپ الاتىن. جازۋعا تىرىسىپ كوردىم. جازا المادىم! كوڭىلىمدەگى كورىكتى وي كومەيدەن شىعا قوجىراپ سالا بەرەتىن! ءار جىلدارى تۇيە بوتالاعانداي قىلىپ، بىردەڭەلەر شيمايلاپ ءجۇردىم. ءبىراق، كوكەيىمدەگى سۋرەتتىڭ سۇلباسى ءوزىم اڭساعانداي ەمەس! داعداردىم! ساندالدىم! ازابىن جانىمداعى جارىم تارتتى! جازۋدىڭ رەتى اقىرى وتكەن جىلى عانا كەلدى.
ءبىر كۇنى ءتۇن جامىلىپ وتىرىپ (مەن ءۇشىن العاشقى) اڭگىمەمدى جازدىم. بولدى! سوسىن ەكىنشىسىن... ءۇشىنشىسىن... دەگەيسىز... سوندا عانا سانامداعى بوگەۋدىڭ قاقپاسى بولعان قاراتاس قاقپاقىل ويناپ كەتتى... مەن سوندا عانا جىلدار بويى ازاپتاعان اۋىر ويلاردان ەركىندىك الىپ، تىنىش ۇيىقتايتىن حالگە جەتتىم.
جازارمانى، شابارمانى كوپ ۋاقىتتىڭ كوزىمەن قاراعاندا ءبىر جىلدا ءبىر كىتاپ بەرە سالۋ راسىندا ساناعا سىيمايتىن ساندىراق كورىنەرى جانە حاق! وسى جەردە مەنىڭ ايتقىم كەلگەنى، بۇل جىلدار بويى مەنىڭ سانامدا سارتاپ بولىپ، سۋى سورعىپ، ابدەن سىعىمدالىپ كەلگەن ۆۋلكان ەسەپتى ءبىر كۇي! بۇل مەن وقىعان، نەمەسە العاشقى ءبىر تاراۋىنان ارى بارا الماعان كىتاپتاردىڭ بويىنداعى ءشوپ- شالامنان انىق ارىلعان، ەس كىردى جىلداردىڭ سارابىنان وتكەن دۇنيەلەر»، - دەيدى اۆتور اعىنان اقتارىلا.
ودان ارى: «ارينە، كەمشىلىك، ولقىلىقتارى دا بارشىلىق! ەگەر، بۇل كىتاپتاعى ارحايزمگە اينالعان سوزدەر بىرەۋگە ارتىقشىلىق، بىرەۋگە ورتا عاسىرداعى قازاقتىڭ قاۋدىر تونىن قايتا سۇيرەپ كەلگەندەي اسەر بەرىپ جاتسا، وعان دا وكپە جوق! مەن ءداستۇردى جاڭاشىلدىققا قارسى قويۋدان نەمەسە «زامان ازدى، ادام توزدى» دەپ زار قاعۋدان اۋلاقپىن! سەبەبى ءداستۇرلى ادەبيەتپەن جاڭاشىل اعىمدار ءبىر- بىرىنە كەرەعار ەمەس، قايتا ءبىرىن- ءبىرى جەتەككە الار ەگىز ۇعىم سىندى. ءار ەكەۋىنىڭ دە ءوز وقىرمانى بار. «ءبىر تۇيەنىڭ ەكى وركەشى، ءبىرى كەتسە كۇشى جوق! ءبىر بيەنىڭ ەكى ەمشەگى، ءبىرى كەتسە ءسۇتى جوق!».
بۇل جازۋشى عالىمبەك ەلۋبايدىڭ ءوز شىعارماشىلىق لابوراتورياسى تۋرالى وقىرمانعا ايتار سىرى مەن جىرى. بۇل شاعىن اڭداتپادان ناعىز قالامگەرگە ءتان جانكەشتىلىك پەن رياسىز شىنايىلىقتى اڭعارامىز. جالپى عالىمبەك ەلۋباي پروزاسىنىڭ نەگىزگى ميسسياسى - ۇمىت بولا باستاعان ۇلتتىق مىنەزدىڭ بولمىسىن اداقتاپ، داعدارىستاعى سانانىڭ تۇبىنە ءۇڭىلۋ، ءمانىن اشۋ. قازاقتىڭ قۋاتتى ءتىلى ارقىلى وتكەن مەن جاڭانىڭ ورتاسىنداعى اينانىڭ شاڭىن ءسۇرتىپ، بۇگىنگى ۇرپاق ءبىتىمىنىڭ ءوزىن تابىۋىنا جول نۇسقاۋ بولماق.
ەندى نازارلارىڭىزعا «ءجۇز جەتىنشى كوكتەم» اڭگىمەلەر جيناعىنا جازعان اقىن مۇرات شايماران ۇلىنىڭ العى ءسوزىن ۇسىنامىز.
**
ەستەن كەتپەس كەيىپكەرلەرازدى- كوپتى وقىعان كوركەم شىعارمالاردىڭ ىشىنەن القىپ شىعىپ، سەنىمەن بىرگە ءومىر سۇرەتىن ءھام سانا- سەزىمىڭە وراسان ىقپال ەتەتىن كەيىپكەرلەر بولادى. مەن بالزاكتىڭ رافايىلىن، موپاسساننىڭ لويزەل حانىمىن، كافكانىڭ "قۇبىجىعىن"، ماركەستىڭ اسەم رەمەديوسى مەن گەرمان مەلۆيللدىڭ كۆيكەگىن (مۇنداي كەيىپكەرلەر كوپ) ەشقاشاندا ۇمىتا المايتىن شىعارمىن. قازاق قالامگەرلەرىنىڭ دۇنيەلەرى ءوز الدىنا ءبىر توبە! سول كەيىپكەرلەر مەنىڭ ىشىمدە تاعدىر كەشىپ جۇرگەندەي كەيدە مۇڭايتادى، كەيدە جۇباتادى، كەيدە ءارقيلى ويلارعا سالىپ جانىمدى وراسان مازالايدى. نەبولسا دا بەيجاي، سامارقاۋ قالدىرمايدى. دوستويەۆسكيدىڭ راسكولنيكوۆىن سان جىلداردان بەرى ەسىمنەن شىعارا العان ەمەسپىن... عالىمبەك ەلۋباي دا ماعان سوندايلىق ەرەكشەلىگىمەن ۇنايدى. عالىمبەكتى وقىعان وقىرمان ونىڭ ءتۇرلى مىنەزدى، تاعدىرلى كەيىپكەرلەرىنەن قاشىپ قۇتىلا الماسى بەك مۇمكىن. وقىدىڭ بولدى، نىلشە جۇعىپ، جانىڭنىڭ جاقپارىنا ءسىڭىپ كەتەدى. ماسەلەن، الپىس جىلدىڭ الدىندا، بالا كەزىندە تۋعان توپىراعىنا اسىعىن كومىپ كەتىپ بۇلاناي اسقان قارتتىڭ قايتا ورالۋى، زيرات كەزگەن اقبالانىڭ قاسىرەتتى تاعدىرى، ساياسي قۋعىندا ءجۇرىپ قۇندىلىعىن جوعالتقان سورلى اقاش، سۇيە العانى ءۇشىن باعى جانباعان قۇرباندىق - ايتاڭسىق... ايتا بەرسەك، بۇل ءتىزىم ۇزارا بەرەدى، ءبارى دە ءتىرى كەيىپكەرلەر. كوبى ارعى بەتتە، جازۋشىنىڭ كىندىك قانى تامعان التاي توپىراعىنداعى وقيعالار ەسەبىندە قالام ۇشىنا ىلىنەدى.
مۇنىڭ دا ءجونى بار! ءجونى بار دەيتىنىمىز، "ارعى بەت" دەپ اتالاتىن ولكەنىڭ تاعدىر- تالەيى دە وزگەشە. سان الۋان الماسقان قوعامدىق جۇيەنىڭ سالدارىنان زارداپ شەككەن ۇلتتىڭ شەرلى دە، وقشاۋ بولمىس- ءبىتىمى تالانتتى قالامگەردىڭ وزەكتى تاقىرىبىنا اينالعان. وسىندايدا ەسكە ميگەل استۋرياستىڭ "جۇگەرى كىسىلەرى" تۇسەدى. ميفتىك سەنىممەن ءومىر كەشكەن اڭقاۋ دا اقەدىل حالىقتىڭ تاعدىرى، تانىم، تۇسىنىگى، نانىمى جانە قاسىرەتى عالىمبەكتىڭ قالامىنان تۋعان كەيىپكەرلەرگە جاقىن كەلەتىن سەكىلدى. دەسەدە، گۆاتەمالىق جازۋشىدا ميفتىڭ رەڭى قانىق تا، عالىمبەك ميفتىك دەتالداردى اڭگىمەنىڭ استارى مەن ماگياسى ءۇشىن قوساتىن ءتارىزدى. عالىمبەك قاراپايىم ادامداردىڭ باستان كەشكەن قيلى ءومىرىن جازۋ ارقىلى، تۇتاس ءبىر ءداۋىردىڭ شىنايى بەينەسىن وقىرماندارىنا ءساتتى كورسەتە العان. ءدال وسىنداي شەبەرلىكتى كەزىندە اكۋتاگاۆادان، لۋ شۇننەن نەمەسە ورالحاننىڭ اۋىل جايلى جازعان اڭگىمەلەرىنەن بايقايتىنبىز. اسىرا سىلتەپ وتىر دەمەڭىز، ءبىز اتىن اتاعان حاس سۋرەتكەرلەردىڭ "سەزىنۋ"، "جەتكىزۋ"، "ويعا باستاۋ" قاسيەتتەرى جاس جازارمان عالىمبەكتەن دە مەنمۇندالاپ تۇرادى.
عالىمبەكتىڭ اڭگىمەرىنىڭ كولەمى شاعىن، "تىعىزدىعى" جوعارى. ىشىڭە شىم- شىمداپ كىرەدى دە، سەزىم- تۇيسىگىڭە جايىلىپ، ەسىڭدى ەركىمەن جاۋلايدى. اڭگىمەلەرى قىسقا بولعانىمەن ءتىلى كوركەم، سۋرەتتەۋلەرى ايشىقتى. كوپ ءسوزدى شىعىن ەتپەي- اق كەيىپكەردىڭ جانىن اشا بىلەدى. مىنە، بۇل بولاشاعىنان تىم زور ءۇمىت كۇتتىرەر جاس قالامگەردىڭ جارقىن بەلگىسى سانالماق!
ۇمتىل زارىققان
https://adebiportal.kz