عالىمبەك ەلۋباي. ءبىر رەتكى ءولىم جازاسى
قامىستان توقىلعان توبەدەگى قاراعاي بورەنەلەرگە ىلە سالعان تور كوز شىراق سىعىرايىپ بارىپ ءسونىپ قالدى. شام جاعۋعا ۇمتىلا بەرگەن اعامدى الديار ەتەگىنەن تارتتى.
- كەرەگى نە ونىڭ؟!
تەرەزدەن تامىزدىڭ توڭعاق ايىنىڭ كوگىلدىر ساۋلەسى دىردەكتەپ توگىلىپ تۇر. جازدىق ءۇيدىڭ ورتاسىن الا سيراعى ەدەندەگى توپىراققا ءسىڭىپ كەتكەن الاسا ۇستەل. ۇستەل بەتىندە ورتا تاباق قۋرداقتىڭ توڭازىعان مايىنا دەيىن جىلتىراپ انىق كورىنەدى. تەرەزە سىرتىنداعى ءسامبى تالدىڭ سان ءورىم ساۋساقتارى توردەگى قابىرعانى سىزعىلاپ ويناپ تۇر. مەن اتامنان قالعان اۋىر جاباعى كورپەگە يەگىمدى تىعىپ بۇيىعا ءتۇستىم.
- ۇل ۇيىقتاپ قالدى ما؟
- ەندىگى ءتۇس كورىپ جاتقان بولار.
ءۇيدىڭ ءىشىن اراقتىڭ قىشقىلتىم ءيسى مەن تەمەكىنىڭ قوشقىل ءتۇتىنى كەرنەپ كەتكەن. اعام تەرەزەنى اشتى.
الديار باسىن قۇشاقتاپ مۇلگىپ وتىر. وڭ ساۋساعىنا قىستىرعان تەمەكىسى ۇيىسقان بۇيرا شاشىنىڭ شالعايىنا ءىلىنىپ قوڭىرسىتا باستاعاندا سەلىك ەتىپ ەسىن جيدى.
- سەندەر مەنى تۇسىنبەيسىڭدەر!
- مەن تۇسىنەم!
- ءتۇپ، ءما! تۇسىنەسىڭ!
- قيت ەتسە بولدى قولىڭدى ساپتاپ شىعا كەلەتىنىڭ جامان!
- سەن الدىمەن مىنانى ايتشى؟ مەن نەگە ۇلكەن قالاداعى ءايبات جۇمىسىمدى تاستاپ شەكارالىق وڭىرگە تەنتىرەپ كەلدىم. مەن نەگە تاۋ-تاستى كەزىپ قاشقان-پىسقان قىلمىسكەرلەرمەن، ۇردالىپ التىن شايقاعان كەزبەلەردى قۋىپ تيتىقتاپ ءجۇرمىن؟
- ساعان بۇيىرعان جۇمىس سول بولعانى دا. مىسالى، مەن كەتپەن ارقالاعان قارا سيراق ەگىنشىمىن. سەن شەكارالىق ءوڭىردىڭ ساقشىسىسىڭ.
- تىپتەن ولاي ەمەس! مەن بۇل جۇمىستى ءوزىم تىلەپ العام!
- وندا كىمگە وكپە ارتىپ وتىرسىڭ ەندى؟
- ەشكىمگە! ەش پەندەگە وكپەم جوق! ءتىپتى وزىمە دە! مەن بۇل جاققا جان ازابىمنان ارىلۋ ءۇشىن عانا كەلدىم.
وسى كەزدە پەش يىعىنان ىرعىپ تۇسكەن بالا مىسىق قوناقتى اينالىپ تولعاندى. سۇيكەنە كەرىلدى. الديار تاباقتاعى ەتتىڭ ءبىر ءتۇيىرىن الىپ ونىڭ الدىنا تاستادى. جەمىن جالعىز اساپ قايتا قىلقيا قالعان مىسىق قوناقتىڭ اشۋىنا تيگەن سەكىلدى. كوز ىلەسپەس جىلدامدىقپەن قارۋىن سۋىرىپ الىپ، تىلەمسەك جانۋاردىڭ جەلكەسىنەن مىجا قويدى. مىسىق قاس-قاعىم ساتتە باج ەتىپ سىتىلىپ كەتتى. انادايعا بارىپ بەلىن كەمپىر قوساقتاپ ءيىپ، كوزدەرى جاسىل وت شاشا ايبار شەككەن.
- تاپ، اكەڭدى-اي، قولىمدى قاناتىپ ۇلگەردى.
- «بۇعان ءسال قاراما»- دەدى اعام. ءتۇز مىسىعىنىڭ جۇراعاتى. ءۇي مىسىعى سەكىلدى «كوندىم، بولدىم» ەمەس.
الديار قارۋىن ۇستەل ۇستىنە قويدى دا قورسىلداپ جىلاي باستادى.
- سول قارعىس اتقىر كۇنى مىناۋ جابايى مىسىق سەكىلدى قارسىلاسىپ، بەتىمدى تىرناپ العانىڭدا، بولماسا جول بويى كىناسىزدىگىڭدى ايتىپ اقتالىپ وتىرعانىڭدا عوي. مۇنداي ازاپ شەكپەس پە ەدىم...
- نە ايتىپ كەتتىڭ ءتايىرى! شاماسى جاتىپ تىنىعىپ العانىمىز ءجون شىعار. اڭگىمەنىڭ دە بەرەكەسى كەتتى...
- ايتشى سەن، ولىمگە كەسىلگەن ادامداردى ومىرىڭدە ءبىر رەت بولسىن كورگەن بە ەدىڭ؟
- كورگەم!
- قاشان؟
- مەكتەپتەگى كەزىمدە. ءبارىمىزدى قالالىق سوتتىڭ الدىنا جيناپ الىپ جەتى ادامنىڭ جاريا ۇكىمىن وقىعان.
- سوسىن؟
- سوسىن جەتەۋىن توبەسى اشىق ماشينامەن قالانى ءبىر اينالدىرىپ ماسقارالاپ شىعىپ، تاۋ بوكتەرىنە اپارىپ اتىپ تاستاعان.
- قىلمسكەرلەردىڭ كوزى ەسىڭدەمە؟
- كەيبىرەۋى عانا...
- ايتشى، كوزدەرى قانداي ەدى؟
- اسا ءبىر وكىنىپ، وپىنىپ تۇرعان كوزقاراس ەمەس... ءيا... راس... بىرەۋى ءتىپتى جولاي كەزىككەن سۇلۋ قىز-قىرقىنعا «ەگەر مەنىڭ سوڭعى قالاۋىم شىنىمەن ورىندالاتىن بولسا سەنىمەن قويىنداسار ەدىم»- دەپ ايعايلاعان...
- ءيا، سوڭعى تىلەگىنە ءبىر قۇمىرا اراق، ءبىر تاباق ەت سۇراپ جەيتىندەرى... باسىن قۇشاقتاپ جىلايتىندارى... بۇتىنا جىبەرىپ قوياتىندارى دا كەزەدەسەدى. ال مەنىڭ اتقان ادامىم ولارعا مۇلدەم ۇقسامايدى.
مەنىڭ جۇرەگىم سۋ ەتە قالدى. ءبىزدىڭ جازدىق ءۇيىمىزدىڭ تورىندە جاڭا عانا ەگىلىپ-توگىلىپ وتىرعان جاسىق، بۇيراباس جىگىتتىڭ ورنىندا قاتىگەز ۇكىم اتقارۋشى، باسكەسەر جەندەت وتىرعان ەدى. اعام ارقاسىن تامعا جاستاپ الديارعا قاراپ قالىپتى.
- قىتايدىڭ جاڭا جىل مەرەكەسى شاعان كەزى. ىشكى كۇشتەر بولىمىندەگى كوپ ساندى ادامدار مەرەكەلىك دەمالىسقا كەتكەن. ءبولىم باسشىسى شاقىرىپ الدى. جاس بولسا دا تىك مىنەزدى، ءدىلى قاتتى ادام ەدى. «سولاي دا سولاي ءولىم جازاسىن اتقارۋ كەرەك. بۇل مىندەتتى اتقارۋعا ءتيىس ادام ناقتى سەبەپتەرمەن جۇمىستا جوق. سوندىقتان وسى شارتقا سەن عانا لايقتىسىڭ. باس تارتۋعا مۇمكىندىگىڭ جوق!»
- ءماسساعان بەزگەلدەك! بۋىنسىز جەردەن پىشاقتاعان ەكەن عوي؟
- بۇلتالاقتاپ كوردىم. بۇرىلتپادى. ونىڭ ۇستىنە ار جاعىمدا ءبىر داۋىس: «كورسەڭشى تاۋەكەل! وسى سىلتاۋمەن ءبىر ساتى ىلگەرلەۋىڭە سەپتىگى ءتيىپ قالار شارۋا»- دەيتىن سياقتى.
- بۇيتكەن جۇمىسىڭا لاعنەت!
- تاپ سولاي! سول كۇندى قارعىس اتسىن!
بۇيراباس جىگىت شاشىن ۋستاپ شەڭبەكتەدى.
- مەنىڭ باسىمداعى الاساپىران وي ءۇش اياقتى موتوتسيكىلگە شاشىن سان بۇرىمداپ ورگەن ون سەگىز جاسار قىزدى مىنگىزگەندە باستالدى. ۇستىندە قىزعىلت تۇتقىن كيىمى، كوز شاراسى توستاعانداي.. اعى- اق، قاراسى- قارا... كىرپىگى جاڭا تۋعان بۇزاۋدىڭ كىرپىگىندەي ۇزىن...
- قىز دە؟ نە كۇناسى بار ەكەن وققا بايلانارداي؟ قىلمىستىڭ جىنىسى بولمايدى ەكەن عوي-اۋ!
- سەن ءوزىڭ كورگەندە بۇلاي دەمەس ەڭ...
- كىسى كوزى ولىمگە قيماستاي سۇلۋ بولعانى دا؟
- جوق! ءتىپتى كۇناسىز كورىنەدى. سۇلۋ عانا ەمەس سونداي سۋىق. جون ارقام مۇزداپ كەلەدى. دالا ساقىرلاعان سارى اياز. اۋانىڭ ءوزى قىلاۋداي سىنىپ جەرگە توگىلىپ جاتقانداي. قىز دا، قاسىمدا بىرگە ەرىپ كەلە جاتقان سولداتتاردىڭ جۇزىندەي سۋىق.
- قاپ- اي ءا!
- ءيا مەن وعان سول كەزدە جالعىز جاقسىلىق جاساي الدىم. مىلتىقتىڭ ۇڭعىسىنداعى وقتى شىعارىپ قىزعا بەردىم. «شاشىڭا ۇيكەپ وتىر»- دەپ تاپسىردىم.
- ول نەگە كەرەك؟
- وق جەڭىل وتەدى. شىققان جەرىن قوپارىپ جۇلىپ كەتپەۋگە كەرەك. جانى قينالماي ولۋگە سەبى تيەر دەگەم.
- ونداي سۇمدىقتى ەستىمەگەن ەكەم ومىرىمدە. قىز نە ىستەدى؟
- ۇندەگەن جوق. ءتىپتى مۇنىڭ سەبەبىن دە سۇراعان جوق. ءوزىنىڭ اجالىن ماپەلەپ وتىردى. سەنەسىڭ بە؟ كىسەندەۋلى قولىمەن كەۋدەسىنە توگىلگەن بۇرىمىن وققا شيراتا، جايبراقات وتىر. ءتىپتى جايبىر-راحات ەمەس! مىناۋ دۇنيەگە اۋەسى ولگەن، جۇرەگى ولەتتەنگەن سۋىق سۇلۋلىق دەگەيسىڭ... جانارى الىس كوكجيەككە ءسىڭىپ كەتكەن. قۇيشى تاعى...
- سۇمدىق-اي!
- سونىمەن ۇكىم اتقارىلاتىن جەرگە دە جەتتىك. الىن الا قازىلىپ قويعان ور. ءبىرشاما حالىق جينالىپتى. شاماسى تۋعاندارى بولسا كەرەك. توپ ىشىنەن ءوڭ الپەتى قىزعا ۇقساڭقىراپ قالاتىن جاسامىس ايەل شىعىپ، قىزدىڭ اۋزىنا ءبىر ءۇزىم نان سالدى. قىز ونىڭ بەتىنە نازار اۋدارىپ قاراعان دا جوق.
- سونىمەن ونىڭ نە كىناسى بار بولىپ شىقتى؟ انا ايەلىڭ كىم؟
- تۇرا تۇرشى جان القىمعا الماي!
- قىزدىڭ ارقاسىن تۇرە بەرگەندە دەنەسى دىرىلدەپ كەتكەندەي بولدى. بۇل ايازدان كورى بوتەن ەركەكتىڭ سۋىق قولىنان سەسكەنگەنى شىعار دەپ ويلادىم... الدىمدا قىرعيدان قاشىپ بۇتا قورعالاعان تورعايداي ءبىر شوكىم قۇس وتىردى... ەندى ءسال عانا كىدىرگەنىمدە وكىرىپ جىلايتىنىم بولماسا ەش ەكىلەنبەي مىلتىقتىڭ ۇڭعىسىن ءوز اۋزىما تىعارىم انىق ەدى... ۇلگەرىپ قالدىم... الدىن-الا سىزىلىپ قويعان قىزىل شەڭبەردى كوزدەپ شۇپىپپەنى باسىپ قالدىم. شالعىندا باسپالاپ كەلىپ بەيعام قۇستى اتىپ سالعانداي عانا كورىنىس. ءبارى تۇماندى ءتۇس سياقتى بۇلدىراپ كەتتى. قىز الدىعا ىركە ۇمسىنىپ بارىپ، قۇلاپ ءتۇستى. زاڭ دارىگەرى كەلىپ ءولىمىن راستاپ جاتتى... بىرەۋى بارىپ اقى يەسىنەن وقتىڭ اقشاسىن الدى... ماناعى ايەل قىزدىڭ اناسى ەكەن. وسىنداي كوكىرەگى كەپكەن انانى كورگەنىم العاش. كوزىندە تامشى جاس جوق. قىز ءوزىنىڭ وگەي اكەسىن تىگىن قايشىسىمەن جاپىراقتاپ تۋراپ تاستاعان... ەڭ قىزىعى، بارلىق قۇجاتتاما دا سەبەبىن ايتىپ اقتالماعان...
وسى كەزدە جارىق ەتىپ شىراق جاندى. الديار وتىرعان ورنىنان دومالاپ ءتۇسىپ، قور ەتە قالدى.
«ە، قولىڭدى جازىقسىز قانعا مالعان بىرەۋ ەكەنسىڭ عوي»، دەپ كۇبىرلەگەن اعام ونى سۇيەمەلدەپ جاتار ورىنعا جايعاستىردى.
تەرەزە الدىنداعى ءسامبى تالدىڭ سان ءورىم بۇتاعى جەلمەن جەلىگىپ كەتكەندەي. تەرەزەنى وسقىلاپ تۇر. التايى تامىزدىڭ سۋىق، سۇلىق ايى كوكشۋلان بۇلتقا جاسىرىندى.
ال مەن ءومىرىمنىڭ اقىرىنا دەيىن ساناما سەرىك بولاتىن ءوسىبىر سۋرەتتىڭ الدىندا الديارمەن قاتار جۇرەلەپ وتىر ەدىم...
