بيىلعى تولدەۋ ناۋقانى قالاي ءوتىپ جاتىر - فوتورەپورتاج
استانا. KAZINFORM - تولدەۋ ماۋسىمى - مالشىلار ءۇشىن قىزىعى مەن قيىندىعى مول كەزەڭ. اگەنتتىك ءتىلشىسى اقمولا وبلىسى ارشالى اۋدانى ەلتوق اۋىلىنا ارنايى بارىپ، مالشىلارمەن جۇزدەسىپ، بيىلعى تولدەۋ ناۋقانى قالاي ءوتىپ جاتقانىن كورىپ قايتتى.
«مال وسىرسەڭ قوي ءوسىر، ونىڭ ءونىمى كول- كوسىر» دەيدى حالقىمىز. ال قوي شارۋاشىلىعىنداعى ەڭ كۇردەلى، كوپ ەڭبەكتى تالاپ ەتەتىن پروتسەسس - قوي تولدەتۋ مەزگىلى بولىپ سانالادى.
ءساتتى ۇرىقتانعان ساۋلىق شامامەن 147-150 كۇننىڭ ىشىندە تولدەيدى.
- بيىل ارقانىڭ قىسى جايلى بولىپ، كوكتەم ەرتە شىقتى. تولدەۋ ماۋسىمى جىلداعىدان جەڭىل ءوتىپ جاتىر. جالپى مالدىڭ كۇيى جاقسى. قازىرگە دەيىن قويدىڭ 50 پايىزى تولدەدى. ەندى 20 كۇننىڭ ىشىندە بارلىعى تولدەپ بولادى دەپ وتىرمىز. جاڭا تۋعان تولدەردىڭ جاعدايى جاقسى. جەر ەرتە كوكتەگەندىكتەن، ەنەلەرى سۇتكە تويعىزىپ تۇر، - دەيدى «قاراقات» شارۋا قوجالىعىنىڭ باقتاشىسى مۇباراك ءاماليات بيىلعى تولدەۋ ناۋقانى جايلى.
قوجالىقتا قويمەن بىرگە سيىر، جىلقى مالى دا وسىرىلەدى. سيىرلادىڭ كوبى تۋىپ ۇلگەرگەن. جىلقىلار ەندى قۇلىندايدى دەپ كۇتىپ وتىر.
- وسىندا، جىلقى مەن سيىردى قويمەن بىرگە باعامىز. سيىرلار نەگىزىنەن تۋىپ بولدى. بۇزاۋلاردىڭ كۇيى وتە جاقسى. جىلقىلار مامىر ايىنان باستاپ قۇلىندايدى. بيىل بيەلەردىڭ ءبارى ءىشتى بولدى. قىستا 1 ايدان استام جەم- ءشوپ بەردىك، قالعان ۋاقتتا سىرتقى جايىلىممەن شىقتى، - دەيدى باقتاشى.
ايتا كەتەرلىگى، ورىستە جۇرگەن قويلار دا، سيىرلار دا ماڭىنا جاقىنداتپاي الىستان قاشادى. فوتوعا ءتۇسىرۋدىڭ ءوزى قيىن. وسىدان- اق بۇل اۋىلداعى مالداردىڭ جاي-كۇيى كەرەمەت ەكەنىن بىلۋگە بولادى.
بۇگىنگى تاڭدا سولتۇستىك وڭىرلەرىنىڭ شارۋالارى كوكتەمگى، ءتىپتى جازعى تولدەۋدى ەنگىزۋگە كوشكەن. الايدا كوپتەگەن وڭىردە كوكتەمدە دە اۋا رايى تۇراقسىز، كۇن كۇرت سۋىپ كەتۋى مۇمكىن. ەرتە كوكتەمدەگى قوي تولدەرى سۋىقتان جانە ەنەلەرى سۇتكە تويعىزا الماعاندىقتان شىعىنعا ۇشىراۋى مۇمكىن. سول ءۇشىن ءار ءوڭىر كۇن رايىنا بايلانىستى كۇيەك ماۋسىمىن جوسپارلايدى.
كۇيەك دەگەنىمىز نە؟
قوي سانى تىم كوپ بولسا، قوشقار مەن تەكەنى ءبولىپ باعۋ كەرەكتىگى بەلگىلى. كۇيەك بايلاۋ - قوشقار مەن تەكەنىڭ بەلىنە كۇيەك كيىزىن بايلاۋ شاراسى. وتە كونەدەن قالىپتاسقان ءداستۇر بويىنشا، ساۋلىق مالدان قوشقار مەن تەكەنى ءبولىپ الۋ شاراسى - شارتتى تۇردە كۇيەك بايلاۋ نەمەسە قوشقار ءبولۋ دەپ اتالادى.
كۇيەك بايلاۋ بەلگىلەنگەن ءتارتىپ بويىنشا، جۇرگىزىلەدى. ول ەسەپشىلەر تىلىمەن ايتقاندا ۇركەر جۇلدىزى كوتەرىلگەن ۋاقىتتا جينالادى. قازاق جەرىندە كۇيەك بايلاۋ ماۋسىم ايىنىڭ اياعىندا باستالىپ، شىلدەنىڭ باسىنا شەيىن سوزىلادى.
- بۇل ءار جەردىڭ تابيعي ەرەكشەلىكتەرىنە بايلانىستى. كۇيەك بايلاۋ قوشقار مەن تەكەنىڭ باس كوتەرۋى باستالار الدىندا، ياعني ساۋلىقتىڭ كۇيلەۋى كۇشەيگەن كەزدە جۇرگىزىلەدى. سولتۇستىك پەن تاۋلى وڭىرلەردە، شىلدەنىڭ اياعىندا بولادى.
قويشى ورىستە قوشقار نەمەسە تەكەنى قاداعالاپ وتىرادى. قوشقار- تەكەنىڭ باسىن كوتەرىپ، كەگجيتىپ ساۋلىقتىڭ ارتىنان ەرە باستاۋىن مالشىلار تىلىندە كۇيى كەلدى، كۇيتى كەلدى، قوشقار- تەكە جۇگىردى دەيدى. وسى كەزدە كۇيەك بايلاۋ شاراسى جۇرىلەدى، - دەپ تۇسىندىرەدى باقتاشى.
تولدەردىڭ قانداي اتاۋلارى بار؟
كۇيەك بايلاۋ جانە كۇيەك الۋ ءتارتىبى بويىنشا، كوكتەمنىڭ مولشەرلەنگەن ۋاقىتىندا جاپپاي تولدەگەن كەزدە تۋعان ءتولدى شوپاندار تىلىندە كۇيەك ءتول دەيدى. ال، مەزگىلسىز ۋاقىتتا، ياعني ۇرعاشى مال كۇيەكتەن بۇرىن قاشىپ كەتىپ، قىستا تۋعان تولدەردى «ارامزا» دەپ اتاعان. سەبەبى، ونداي تولدەردىڭ قىستا قاتارعا قوسىلۋى قيىن.
سونىمەن بىرگە، بارلىعى تولدەپ بولعاننان كەيىن دە بىرەن-ساران مال تولدەيدى. ونى «كەنجە تۋدى» دەپ اتايدى.
مۇباراك ءامالياتتىڭ ايتۋىنشا، تولدەردىڭ ەرتە تۋعانىنان گورى، كەش تۋسا دا جەرگە كوك شىققاندا، ۋىز بەن سۇتكە تويىپ وسكەنى تەز اياقتانادى.
- جالپى ءتولدىڭ كۇيەك ۋاقىتىندا تۋعانى جاقسى. كۇيەكتى قار كەتىپ، جەر كوكتەگەن مەزگىلگە جوسپارلاعان دۇرىس. اۋا رايىنا، مالدىڭ كوپ-ازدىعىنا بايلانىستى تولدەۋ ۋاقىتىن بەلگىلەيدى. مالى از ادامدار، قورادا تولدەتىپ الۋعا مۇمكىندىگى بارلار ەرتە تولدەتەدى. ەرتە تۋعان مال ەرتە جەتىلەدى دەپ ويلاۋىڭىز مۇمكىن. الايدا مالدىڭ كۇيى تومەن قىس مەزگىلىندە تۋعان ءتول ۋىزعا، سۇتكە تويمايدى. سول سەبەپتى، دۇرىس وسپەي قالادى. كەرسىنشە، كوك شىققاندا، ۋىز بەن سۇتكە تويىپ وسكەنى تەز اياقتانادى، - دەيدى باقتاشى.
جىل ون ەكى اي بويى تىنىمسىز تىرلىكتى قاجەت ەتەتىن مال شارۋاشىلىعى مول ەڭبەك پەن جاۋاپكەرشىلىكتى تالاپ ەتەدى. قارا جەردىڭ كوبەسى سوگىلىپ، كوك شىعا باستاعاندا كەلەتىن تولدەۋ كەزەڭى - مالشىلار قاۋىمىنىڭ ەڭ ءبىر جاۋاپتى كەزەڭى. اتا كاسىپتى ءناسىپ ەتكەن اعايىن شىعىنسىز ءتول الۋ ءۇشىن ەرتە دايىندالادى.
- بۇل - ەڭ ءبىر جاۋاپتى كەزەڭ. باستى ماقسات - تولدەردى امان قاتارعا قوسۋ. قورا-جاي، جەم- ءشوپتى ەرتە دايىنداپ ساقاداي-ساي ەتىپ وتىرامىز. مالداردىڭ جاي-كۇيىنە قاراي ءبولىپ، باعامىز. تولدەردىڭ جاڭا تۋعاندارىن بولەك جايىپ، ولار اياقتانىپ قويعا ىلەسە الاتىن كەزدە قوسىپ وتىرامىز، - دەيدى مۇباراك ءاماليات.
تولگە بايلانىستى حالقىمىزدىڭ ىرىمدارى
حالقىمىزدىڭ تۇرمىس- تىرشىلىگىمەن، سالت- ءداستۇرى بىتە قايناسىپ جاتقانى بارىمىزگە ايان. «قۇتتى قوناق كەلسە، قوي ەگىز تابادى» دەيتىن حالقىمىزدىڭ تولدەۋ مەزگىلىندە دە وزىندىك ۇستانىمدارى مەن ىرىم- تىيىمدارى بولعان. كەيبىر دەرەكتەردە العاشقى تۋعان مالعا ءتول باسى دەپ زور قۇرمەتپەن قاراپ، ونى ەشكىمگە ساتپايتىن، سىيعا بەرمەيتىن بولعان. مۇنداي مالدى كوبىنەسە ءوز قىزىعىنا، تويىنا، قۇربان ايت كۇندەرىندە سويىپ، ىرىم ەتەدى.
«قاراقات» شارۋا قوجالىعىنىڭ باقتاشىسى مۇباراك ءاماليات ءوزى بىلەتىن ىرىمدار تۋرالى ايتىپ بەردى.
- بۋاز مالدى تولدەر الدىندا، ورىستەن قايتقاندا، ورىسكە ايداردا قۋالاپ قاتتى ايدامايدى. مۇنداي جاعدايدا ءوز مەرزىمىنەن بۇرىن تولدەۋى مۇمكىن. مۇنى «ءىش تاستاۋ» دەيدى. مال تۋىپ جاتقان ۋاقىتتا قوراعا بوتەن ادامداردى كىرگىزبەيدى. ءتىل-كوز بولادى دەپ ىرىمدايدى. العاشقى ءتول تۋعاندا توق ىشەك اسادى. وعان سيىردىڭ ۋىزىن دا قوساتىن. بۇل - ءبىر جاعىنان مالدىڭ امان تولدەي باستاعانى ءۇشىن جاسالعان مەرەكە بولسا، ەندى ءبىر جاعىنان مال ءتولدى، جەر مايلى بولسىن دەگەن ىرىم. سونداي-اق، ءىرى قارا مال ەگىز تۋسا - جامان ىرىمعا بالاعان. بىرەۋىن ءوزى الىپ، ەكىنشىسىن كورشىنىڭ بالالارىن جارىستىرىپ، كىم وزسا سول بالاعا بەرەتىن بولعان، - دەيدى باقتاشى.
«قوي جايىپ، كوتەن جەۋ» - قازاق ومىرىندە ءالى كۇنگە دەيىن بار ءداستۇر. بۇعان از- كەم توقتالا كەتەلىك. قازاق وتباسى سوعىم سويعان كەزدە قويدىڭ توق ىشەگىنە قۇيرىق مايدى اينالدىرا مولىنان جىبەرەدى. قىس بويى ارسادا كەپكەن مايلى ىشەكتى وزگە قوسپا مۇشەلەرمەن بىرگە قوراداعى مالىنىڭ قۇتىنا بالاعان ساۋلىعى نەمەسە بيەسى، وزگە دە انالىعى تولدەگەندە، سول كۇنى مال باققان قويشىعا ارناپ اسادى.
بۇل - ادال ەڭبەك يەسى مالشىعا جاسالعان قۇرمەت، ىنتالاندىرۋ، ءارى تىرشىلىكتىڭ كوزى بولعان مال داۋلەتىنىڭ قۇتى ارىلماۋىن تىلەگەن عۇرىپتىق جوسىن. مال تولدەگەندە ونىڭ العاشقى ءسۇتى قويۋ ءارى مايلى دا ءنارلى بولادى. ۋىز دەگەن - وسى. مالدىڭ كۇيى جاقسى بولسا جاڭا تۋعان ءتولى تاۋىسا المايدى. ونى ساۋىپ بۇيەنگە سالىپ، اسقان ەتپەن بىرگە قايناتىپ قاتىرادى. وسى ۋىز قوسىپ اسىلعان ەتتى «كوتەن اسۋ» دەپ اتايدى.
قويشىعا اسىلاتىن بۇل كادەلى استى كەي وڭىرلەردە جىلقىنىڭ كوتەن ىشەگىنە ماي تىعىپ تا جاسايدى. ەلىمىزدىڭ سولتۇستىك ولكەسىندە «كوتەن اسۋ» - كورشى- كولەمدى شاقىرىپ، كەزەكپەن بەرىلەتىن ارنايى تىلەۋ شاي رەتىندە كورىنىس تاپقان.
ريزابەك نۇسىپبەك ۇلى
