بۇگىن - قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ كونستيتۋتسياسى كۇنى

استانا. قازاقپارات - 30-تامىز - قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ كونستيتۋتسياسى كۇنى. بيىل ەلىمىز حالقىن ءبىر تۋدىڭ استىنا بىرىكتىرگەن اتا زاڭىمىزدىڭ قابىلدانعانىنا 30 جىل تولىپ وتىر.

 بۇل كۇن تاۋەلسىز قازاقستان تاريحىندا ماڭىزدى ساياسي-قۇقىقتىق بەلەس بولىپ، ەلدىڭ دەموكراتيالىق دامۋى مەن ۇلتتىق بىرلىگىنىڭ بەلگىسى رەتىندە ەستە ساقتالادى. كونستيتۋتسيا تەك قۇقىقتىق قۇجات قانا ەمەس، سونىمەن قاتار الەۋمەتتىك كەلىسىم مەن تۇراقتىلىقتىڭ، مەملەكەتتىك بيلىك پەن ازامات اراسىنداعى ءوزارا جاۋاپكەرشىلىكتىڭ كەپىلى.

ەڭ العاش 1993 -جىلى قابىلدانعان كونستيتۋتسيادان كەيىنگى قولدانىستاعى ەكىنشى كونستيتۋتسيا 1995 -جىلعى 30-تامىزدا رەسپۋبليكالىق رەفەرەندۋم ارقىلى بەكىتىلدى. ول - مەملەكەتتىڭ ساياسي- قۇقىقتىق ىرگەتاسى، ەل دامۋىنىڭ نەگىزگى قاعيداتتارى مەن ازاماتتاردىڭ قۇقىقتارى مەن بوستاندىقتارىن ناقتى بەلگىلەيتىن قۇجات. كونستيتۋتسيانىڭ قۇرىلىمى - 9 ءبولىم، 98 باپتان تۇرادى. ءار بابىندا مەملەكەتتىك بيلىك، ازاماتتىق قۇقىقتار، الەۋمەتتىك جانە ەكونوميكالىق قاتىناستار ناقتى بەكىتىلگەن. ونىڭ 1-بابىندا: «قازاقستان رەسپۋبليكاسى ءوزىن دەموكراتيالىق، زايىرلى، قۇقىقتىق جانە الەۋمەتتىك مەملەكەت رەتىندە ورنىقتىرادى، ونىڭ ەڭ قىمبات قازىناسى - ادام جانە ادامنىڭ ءومىرى، قۇقىقتارى مەن بوستاندىقتارى» دەپ كورسەتىلگەن.

قازاقستان حالقى ورتاق تاريحي تاعدىر مەن ەگەمەندىكتى قورعاۋ ماقساتىندا، ءوز جەرىندە بەيبىتشىل ازاماتتىق قوعام قۇرۋعا ۇمتىلىپ، كونستيتۋتسيانى قابىلدادى. قۇجات بيلىكتىڭ باستاۋى - حالىق ەكەنىن، ازاماتتاردىڭ قۇقىقتارى مەن بوستاندىقتارىنىڭ كەپىلدەندىرىلگەنىن، زاڭ مەن سوت الدىندا ءار ادامنىڭ تەڭ ەكەنىن ايقىندايدى. سونىمەن قاتار، مەملەكەتتىك ءتىل - قازاق ءتىلى، ازاماتتىق مارتەبە بىرتەكتىلىك قاعيداسىنا سايكەس جۇزەگە اسىرىلادى.

1995 -جىلدان بەرى كونستيتۋتسياعا التى رەت تۇزەتۋلەر ەنگىزىلدى. 1998 -جىلعى تۇزەتۋلەردە پرەزيدەنتتىككە كانديداتتىڭ جاس شەگى 40 جاسقا دەيىن كوتەرىلىپ، 65 جاسقا دەيىنگى شەكتەۋ الىنىپ تاستالدى. پارلامەنتتىك سايلاۋ جۇيەسى جاڭارتىلىپ، دەپۋتاتتار پارتيالىق تىزىممەن سايلانا باستادى. 2007 -جىلى پارلامەنت پالاتالارىنىڭ بىرلەسكەن وتىرىسىندا قابىلدانعان تۇزەتۋلەر قازاقستاننىڭ پرەزيدەنتتىك-پارلامەنتتىك باسقارۋ نىسانى بار ءبىرتۇتاس مەملەكەتكە اينالۋىن قامتاماسىز ەتتى. 2017 -جىلى پرەزيدەنتتىڭ كەيبىر وكىلەتتىكتەرى پارلامەنت پەن ۇكىمەتكە بەرىلدى، بۇل بيلىكتىڭ تارماقتارى اراسىنداعى تەڭگەرىمدى كۇشەيتۋگە مۇمكىندىك بەردى.

ەڭ اۋقىمدى جانە باستى وزگەرىستەر 2022 -جىلى بولدى. 5-ماۋسىمدا رەسپۋبليكالىق رەفەرەندۋم وتكىزىلدى. ازاماتتار كونستيتۋتسيانىڭ 33 -بابىنا 56 تۇزەتۋ ەنگىزۋگە داۋىس بەردى. وسى رەفورمالاردىڭ باستى ءمانى - سۋپەرپرەزيدەنتتىك باسقارۋدان كۇشتى پارلامەنتى بار پرەزيدەنتتىك فورماعا ءوتۋ. جەر مەن تابيعي رەسۋرستار حالىق مەنشىگى دەپ جاريالانىپ، پرەزيدەنتتىڭ جاقىن تۋىستارىنا مەملەكەتتىك قىزمەت پەن كۆازيمەملەكەتتىك سەكتورداعى باسشى لاۋازىمدارىنا شەكتەۋ قويىلدى. كونستيتۋتسيالىق سوت قۇرىلىپ، ونىڭ تاۋەلسىز جۇمىسى قامتاماسىز ەتىلدى، ءولىم جازاسىنا تولىق تىيىم سالىندى. ءماجىلىستىڭ دەپۋتاتتىق كورپۋسى ارالاس سايلاۋ جۇيەسى بويىنشا قۇرىلادى، سەناتتاعى پرەزيدەنتتىك كۆوتا قىسقاردى، ماجىلىستەگى قحا كۆوتاسى جويىلدى. ماجوريتارلىق سايلاۋ جۇيەسى قايتا ەنگىزىلىپ، دەپۋتاتتاردى سايلاۋشىلار قالاۋى بويىنشا كەرى شاقىرىپ الۋ مۇمكىندىگى قامتاماسىز ەتىلدى. تۇڭعىش پرەزيدەنتتىڭ ەرەكشە ءرولى مەن ارتىقشىلىقتارى جويىلدى.

كونستيتۋتسيا - تەك زاڭدىق قۇجات قانا ەمەس، سونىمەن قاتار مەملەكەت پەن قوعام اراسىنداعى ءوزارا سەنىمنىڭ، ازاماتتاردىڭ قۇقىقتىق مادەنيەتىنىڭ جانە ۇلتتىق بىرلىكتىڭ سيمۆولى. ول مەملەكەتتەگى بيلىك تارماقتارىنىڭ تاۋەلسىزدىگى مەن تەڭگەرىمىن، ازاماتتاردىڭ قۇقىقتارى مەن الەۋمەتتىك كەپىلدىكتەرىن، سونداي-اق دەموكراتيالىق قاعيدالاردى ايقىندايتىن نەگىزگى نورما بولىپ سانالادى.

كونستيتۋتسيا كۇنى - مەملەكەتتىك مەرەكە. بيىل ول سەنبىگە سايكەس كەلگەندىكتەن، دەمالىس كۇندەرى ۇزارىپ، قازاقستاندىقتار 30, 31 تامىز جانە 1-قىركۇيەكتە ءۇش كۇن قاتارىنان تىنىعادى. مەرەكەگە وراي رەسپۋبليكانىڭ ءار وڭىرىندە مادەني- بۇقارالىق شارالار ۇيىمداستىرىلىپ، حالىقتىڭ قۇقىقتىق مادەنيەتىن ارتتىرۋعا باعىتتالعان ءىس- شارالار وتكىزىلەدى.

بۇگىنگى مەرەكە بارشا قازاقستاندىقتار ءۇشىن ەلىمىزدىڭ زاڭدارىنا دەگەن قۇرمەتتى، مەملەكەتتىك بيلىككە سەنىمدى جانە ۇلتتىق بىرلىكتى دارىپتەيتىن ماڭىزدى كۇن بولىپ سانالادى. اتا زاڭىمىزدىڭ 30 جىلدىق تاريحى - ەلدىڭ قۇقىقتىق ءداستۇرىنىڭ، دەموكراتيالىق دامۋىنىڭ جانە ازاماتتاردىڭ قۇقىقتارىن قورعاۋدىڭ ايناسى.

 

ۆەنەرا جولامان قىزى