بۇگىن ۇلتتىق ۆاليۋتا - تەڭگە كۇنى
بۇگىن ۇلتتىق ۆاليۋتامىز - تەڭگەگە 30 جىل تولدى. ەستە بولسا، 1993 -جىلعى 15-قاراشادا قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ۇلتتىق ۆاليۋتاسى - تەڭگە اينالىمعا ەنگىزىلگەن ەدى. ال 1997 -جىلدان بەرى مەملەكەت باسشىسىنىڭ جارلىعىمەن 15-قاراشا - ءتول ۆاليۋتامىزدىڭ تۋعان كۇنى ءارى قارجىگەرلەر كۇنى رەتىندە اتالىپ ءوتىپ كەلەدى، دەپ حابارلايدى Kazinform.
تەڭگە تاريحى
جالپى، ءتول تەڭگەمىزدى دايىنداۋ جۇمىستارى 1992 -جىلى قولعا الىنىپ، سول جىلدىڭ 27-تامىزى كۇنى ۇلتتىق بانك تەڭگە كۋپيۋراسىنىڭ ۇلگىلەرىن بەكىتتى. ال ەرتەڭىندە قازاق ۆاليۋتاسىن ومىرگە كەلتىرگەن سۋرەتشىلەر - تيمۋر سۇلەيمەنوۆ، مەڭدىباي الين، اعىمسالى دۇزەلحانوۆ، قايروللا ابجالەلوۆتەر انگلياعا اتتاندى.
1993 -جىلى العاشقى تەڭگە پارتياسى انگليانىڭ ەڭ كونە ءارى ايگىلى «حارريسون جانە ۇلدارى» فابريكاسىندا باسىلدى. تەڭگەنى ەلگە تاسىمالداۋ ءۇشىن ءتورت ي ل-76 ۇشاعى تۇماندى البيون ەلىنە 18 مارتە قاتىنادى. ءتول ۆاليۋتامىزدىڭ العاشقى پارتيالارىن ساقتاۋ ءۇشىن ارنايى جەراستى قويمالارى دايىندالىپ، ءدال وسى قويمالاردان ۇلتتىق تەڭگەمىز ەلىمىزدىڭ بارلىق وڭىرلەرىندەگى بانكتەرگە 8 كۇن ىشىندە جەتكىزىلگەن ەدى.
بۇل جايىندا نۇرسۇلتان نازاربايەۆ: «ي ل-76» ءتورت ۇشاعىن جالداپ الىپ، اقشامىزدىڭ 60 پايىزىن تاسىپ اكەلدىك. بۇل وتە قۇپيا وپەراتسيا ەدى. قۇجاتتارعا: «مەملەكەت باسشىسىنىڭ سالىنىپ جاتقان رەزيدەنتسياسىنا كەرەكتى مۇلىك» دەپ جازىلدى. وعان دەيىن وبلىستاردا جەراستى قويماسىن جاساتىپ قويدىق. ءتورت ۇشاق اپتاسىنا لوندون-ورال، ودان وبلىستارعا دەيىن ارلى- بەرلى 18 رەيس جاساپ تۇردى. 12-قاراشانى مەن اقشانى ەنگىزۋ كۇنى دەپ جاريالادىم. جيىرما كۇنگە جەتەر جەتپەس ۋاقىت قالدى. ۇ ق ك باسشىلارىنىڭ ءبارىن وپەراتسيانى وتكىزۋگە جۇمىلدىردىم. ەڭ قيىنى - اقشانى بارلىق اۋداندارعا، بارلىق بانكتەرگە جەتكىزۋ. ول سەگىز كۇننىڭ ىشىندە اتقارىلىپ شىقتى. بالكىم دۇنيەجۇزىندە جاڭا اقشانى ەنگىزۋ تاپ وسىنداي تەز ءارى تابىستى جۇزەگە اسىرىلعان جوق شىعار»، - دەپ ەسكە العان ەدى.
ەڭ العاشقى تەڭگەمىزدە بەلگىلى تاريحي تۇلعالاردىڭ پورترەتتەرى، الاتاۋ مەن كوكشەتاۋ كورىنىستەرى، قوجا احمەت ياسساۋي كەسەنەسىنىڭ بەينەسى، ماڭعىستاۋدان تابىلعان تاستاعى تاڭبالار بەينەلەندى. ءبىر تەڭگەلىك بانكنوتقا ءابۋ ناسىر ءال-فارابي، ءۇش تەڭگەلىكتە ءسۇيىنباي، بەس تەڭگەلىكتە قۇرمانعازى، ون تەڭگەلىكتە شوقان، جيىرما تەڭگەلىكتە اباي، ەلۋ تەڭگەلىكتە ءابىلقايىر حان، ءجۇز تەڭگەلىكتە ابىلاي حان بەينەسى سومدالدى.
ۇلتتىق بانك باستاپقىدا 1 تەڭگەنى سول كەزدەگى مىڭ رۋبلگە باعالاعان بولاتىن. دەگەنمەن، ەلىمىزدىڭ ساياسي، الەۋمەتتىك ماسەلەلەرى جانە مەملەكەتارالىق قاتىناستار ەسكەرىلىپ 1 تەڭگە 500 سومعا بەكىتىلدى. 1994 -جىلى قاعاز تيىنداردىڭ ورنىنا جەزدەن جاسالىنعان 2، 5، 10، 20 جانە 50 نومينالدى مونەتالار شىقتى.
تەڭگە مەن مونەتالار قايدا باسىپ شىعارىلادى
ءتول تەڭگەمىزدىڭ العاشقى بانكنوتالارى بريتانيانىڭ «حارريسون جانە ۇلدارى» فابريكاسىندا باسىلىپ شىعارىلعان ەدى. الايدا، ونىڭ شىعىنى كوپ بولاتىن. سوندىقتان دا قاراجاتتى ۇنەمدەۋ ءۇشىن ءوندىرىس ورنىن جاڭادان سالىنعانشا «گيدروماش» ا ق زاۋىتى كورپۋسىنىڭ ءبىرىن بانكنوت ءوندىرىسى تالاپتارىنا ساي قايتا جاڭارتۋ تۋرالى شەشىم قابىلداندى. ال 1995 -جىلعى 19-مامىردا بانكنوتا وندىرىسىنە قاجەتتى بازا قۇرىلعاننان كەيىن بانكنوت فابريكاسى رەسمي تۇردە اشىلدى. سول جىلى 83 ميلليوننان استام، ءبىر جىلدان كەيىن 104 ميلليوننان استام بانكنوتا شىقتى.
ءسويتىپ، بانكنوتا فابريكاسىنىڭ ونىمدىلىگى جوبالانعان مولشەرگە جاقىندادى. 1997 -جىلى بانكنوتا فابريكاسى قازاقستان رەسپۋبليكاسى ازاماتتارىنىڭ پاسپورتى مەن جەكە كۋالىگىن شىعارا باستادى. ءقازىر جيناعان تاجىريبە مەن كوپجىلدىق جۇمىستىڭ ارقاسىندا بانكنوتا فابريكاسى ءوزىنىڭ پوليگرافيا بازاسىندا بانكنوتا شىعارۋ ءىسىن تولىعىمەن جولعا قويدى. بانكنوتالار ساپا مەن تەحنولوگيانىڭ بارلىق الەمدىك ستاندارتىنا جاۋاپ بەرەدى.
ۇلتتىق ۆاليۋتا مونەتالارىنا توقتالار بولساق، قازاقستان مونەتا سارايى 1992 -جىلى وسكەمەن قالاسىنداعى ءۇلبى مەتاللۋرگيا زاۋىتىنىڭ بازاسىندا قۇرىلدى. اينالىمداعى مونەتالاردىڭ العاشقى وندىرىلگەن پارتياسى 1993 -جىلى قازاقستان مونەتا سارايىندا شىعارىلدى. كاسىپورىن ءتۇستى مەتالداردان، التىننان جانە كۇمىستەن ۇلتتىق ۆاليۋتا مونەتالارىن شىعارۋعا بايلانىستى ۇلتتىق بانكتىڭ تاپسىرىستارىن ورىندايدى. بۇلار - اينالىمداعى ءارتۇرلى نومينالداعى مونەتالار، ەستەلىك، كوللەكسيالىق مونەتالار. سونىڭ ىشىندە ديامەترى 100 م م جانە سالماعى 2 كيلوگرامعا دەيىنگى proof ساپاداعى باعالى مەتالداردان جاسالعان بىرەگەي بۇيىمدار دا بار. مونەتا سارايى سونىمەن قاتار مەملەكەتتىك ناگرادالار مەن مەدالدار دا شىعارادى.
ايتا كەتەرلىگى، قازىرگى ۋاقىتتا مونەتا سارايى 999،9 سىنامالى كۇمىس جانە التىننان جاسالعان ينۆەستيتسيالىق مونەتالاردى شىعارادى. ماسەلەن، سالماعى 31،2 گرام بولاتىن 1 تەڭگەلىك KUMIS BARYS مونەتاسىن 12469 تەڭگەگە، ال سالماعى 331 گرامدىق 10 تەڭگەلىك KUMIS BARY مونەتاسىن 1147910 تەڭگەگە ساتىپ الۋعا بولادى. سالماعى 3،11 گرامدىق 10 تەڭگەلىك ALTYN BARYS مونەتاسىنىڭ قۇنى 103667 تەڭگە، سالماعى 155،5 گرامدىق 500 تەڭگەلىك ALTYN BARYS مونەتاسىنىڭ قۇنى 4728933 تەڭگەگە باعالانادى.
تەڭگە قانشالىقتى قورعالعان
قازاقستان تەڭگەسى - الەمدەگى ەڭ جاقسى قورعالعان ۆاليۋتالاردىڭ ءبىرى. نومينالى 20000 تەڭگەلىك قازاقستان بانكنوتاسى ەڭ جاقسى قورعالعان تەڭگە بانكنوتا سانالادى. 2022 -جىلعى 1-قازاندا اينالىمعا شىققان نومينالى 20000 تەڭگە بولاتىن بانكنوتانىڭ 25 قورعانىش ەلەمەنتى بار. الەمدە العاشقىلاردىڭ ءبىرى بولىپ وسى ەلەمەنتتى اقشا بەلگىلەرىنە ەنگىزۋ، ۇلتتىق ۆاليۋتانىڭ ديزاينىن جەتىلدىرۋ، جالپى تەڭگەدە وزىق تەحنولوگيالاردى پايدالانۋ - قورعانىس قاسيەتتەرىن كۇشەيتۋگە بايلانىستى تۇراقتى جۇمىستىڭ ءبىر بولىگى.
حالىقارالىق بانكنوتا قوعامداستىعى 3 جىل قاتارىنان، 2011 -جىلدان 2013 -جىلعا دەيىن قورعانىش ەلەمەنتتەرىندەگى قايتالانباس ديزاين مەن ۇتىمدى شەشىمدەر ءۇشىن قازاقستان بانكنوتالارىن الەم بويىنشا ۇزدىك دەپ تانىدى. ءبىر ەلدىڭ 3 جىل قاتارىنان ماراپات الۋى 1961 -جىلدان بەرى جۇمىس ىستەپ كەلە جاتقان ۇيىمنىڭ تاريحىندا العاش رەت بولدى. جالپى، قازاقستان بانكنوتالارى الەمدەگى قورعالعان ءارى ادەمى بانكنوتالاردىڭ ءبىرى رەتىندە حالىقارالىق ارەناداعى 10 نان استام ماراپاتقا يە بولدى.
ۇلتتىق ۆاليۋتا ماراپاتتارى
2000 -جىلدان بەرى قازاقستان مونەتا سارايى مەن ۇلتتىق بانك جىل سايىن حالىقارالىق كونكۋرستارعا قاتىسىپ، ءارتۇرلى نوميناتسيالار بويىنشا 20 دان استام ماراپاتقا يە بولدى.
حالىقارالىق ساراپشىلاردىڭ پىكىرىنشە، قازاقستان مونەتالارىندا ەجەلگى مونەتا سوعۋ ءداستۇرى مەن زاماناۋي تەحنولوگيالار ءساتتى ۇيلەسىم تاپقان. اينالىمداعى مونەتالار دا كوللەكسيالىق مونەتالار سياقتى كاسىپقويلار مەن كوللەكسيونەرلەردىڭ جوعارى باعاسىن العان. وعان قازاقستاندىق مونەتاشىلاردىڭ بازەلدەگى دۇنيەجۇزىلىك نۋميزماتيكالىق كونفەرەنتسيا- كورمەگە 2001 -جىلدان بەرى قاتىسىپ كەلە جاتقانى، سان-فرانسيسكو، سينگاپۋر، بەيجىڭ، بەرليندەگى كورمەلەر سياقتى بەدەلدى فورۋمدارعا قاتىسۋى، سونداي-اق كوللەكسيونەرلەردىڭ قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ۇلتتىق بانكى مەن قازاقستان تەڭگە سارايىنىڭ اتىنا كەلىپ ءتۇسىپ جاتقان كوپتەگەن سۇراعى مەن پىكىرى دالەل بولا الادى.
قازاقستان مونەتالارى الەمدىك كاتالوگتارعا ەنگەن، نۋميزماتيكالىق قۇندىلىققا يە. بۇگىندە ولاردىڭ كەيبىرى، مىسالى، التى مىڭ دانا تيراجبەن اباي قۇنانبايەۆتىڭ تۋعانىنا 150 جىل تولۋىنا وراي سوعىلعان كۇمىس مونەتا تەك وتاندىق قانا ەمەس، الەمدىك نارىقتا دا راسىمەن سيرەك كەزدەسەدى. سونىمەن قاتار، «پەتروگليفتەر»، « قىزىل كىتاپ» سەرياسىنداعى مونەتا كوللەكسيالارىنا، «الەمدەگى ەڭ كىشكەنتاي التىن مونەتالار» سەرياسىنداعى التىن مونەتالارعا، سونداي-اق FIFA حالىقارالىق ۇيىمى جانە افينا، تۋريندەگى وليمپيادالار ءۇشىن حالىقارالىق وليمپيادا كوميتەتى تاپسىرىس بەرگەن سپورت سەرياسىنىڭ مونەتالارىنا سۇرانىس ايتارلىقتاي ءوستى.
بيىل 3-اقپاندا ۇلتتىق بانكتىڭ بەرليندەگى مەديا- فورۋمدا World Money Fair دۇنيەجۇزىلىك اقشا كونفەرەنتسياسىنا قاتىسۋى اياسىندا BALQASH ALABUǴASY قازاقستان مونەتاسىنىڭ پرەمەراسى ءوتتى. بۇل مونەتانىڭ ديزاين كونتسەپتسياسىن ازىرلەگەن كەزدە ۇلتتىق بانك ماماندارى تىڭ تەحنولوگيالاردى قولدانۋ تۋرالى شەشىم قابىلدادى. قازاقستان مونەتا سارايى كۇردەلى رەلەفتى 3D تەحنولوگياسىن قولدانا وتىرىپ، يننوۆاتسيالىق مونەتانى سىناقتان وتكىزدى.
سيفرلىق تەڭگە
ۇلتتىق بانكتىڭ ينفراقۇرىلىمىندا سيفرلىق بيومەتريالىق يدەنتيفيكاتسيالاۋ قىزمەتى ساتىمەن ىسكە قوسىلىپ، جۇمىس ىستەپ تۇر. بۇل جۇمىستار نارىق قاتىسۋشىلارىنا كارتانى، ينتەرنەت- تولەمدى، QR- كودتى،موبيلدى بانكينگتى جانە تاعى باسقالارىن قوسا العانداعى قولما-قول اقشاسىز ەسەپ ايىرىسۋعا نەگىزدەلگەن يننوۆاتسيالىق قىزمەتتەردى ۋاقتىلى ەنگىزۋگە جانە ءوز كليەنتتەرىنە ۇسىنۋعا مۇمكىندىك بەردى. حالىقتىڭ قولما-قول اقشاسىز ترانزاكسيالارى سوڭعى 5 جىلدا 34 ەسەگە ءوسىپ، 2022 -جىلدىڭ قورىتىندىسى بويىنشا 103،8 تريلليون تەڭگەنى قۇرادى. 2023 -جىلدىڭ ءۇش توقسانىنىڭ قورىتىندىسى بويىنشا حالىقتىڭ قولما-قول اقشاسىز ترانزاكسيالارى 39،5 پايىزعا ارتىپ، 101،0 تريلليون تەڭگەگە جەتتى.
سونىمەن قاتار، كليەنتتەرگە كوپتەگەن قىزمەت ونلاين رەجيمدە كورسەتىلەدى. ونىڭ ىشىندە شوت، دەپوزيت اشۋ، نەسيە الۋ دا بار. الداعى ۋاقىتتا ۇلتتىق بانك قارجى ينفراقۇرىلىمىنىڭ سيفرلىق جوبالارىن، ياعني قارجى نارىعىنا قاتىسۋشىلاردىڭ ءتيىمدى قارىم- قاتىناسىن قامتاماسىز ەتەتىن جانە ولاردىڭ كليەنتتەرگە جاڭا ساپالى قىزمەتتەر ۇسىنۋىنا مۇمكىندىك بەرەتىن جوبالاردى دامىتۋعا مۇددەلى.
بۇل جوبالاردىڭ ىشىندە بولشەك ۇلتتىق تولەم ينفراقۇرىلىمىن دامىتۋ، اشىق بانكينگتى، سيفرلىق تەڭگەنى ەنگىزۋ دە بار. ناقتىراق ايتقاندا، سيفرلىق تەڭگە قولما-قول اقشا جانە قازىرگى بانك شوتتارىنداعى قاراجاتپەن قاتار جۇرەتىن اقشانىڭ تاعى ءبىر قوسىمشا فورماسى بولادى. قازىرگى قولدانىستاعى تولەم تۇرلەرىمەن سالىستىرساق، قولدانۋشىلار ايتارلىقتاي ءبىر ايىرماشىلىق بايقامايتىن بولادى. سەبەبى سيفرلىق ۆاليۋتانى قولدانىستاعى قولما-قول اقشاسىز تولەم ادىستەرىمەن - ينتەرنەت- ەكۆايرينگ، موبيلدى قوسىمشالار، POS- تەرمينالدار، QR-كودتار جانە ت. ب. ارقىلى تولەي الادى.
سونىمەن قاتار، ۇلتتىق ۆاليۋتانىڭ سيفرلىق فورماسى وفلاين تولەم تەحنولوگياسىن ىسكە اسىرۋعا مۇمكىندىك بەرەدى. سيفرلىق تەڭگە ۇلتتىق تولەم جۇيەسىنىڭ ءبىر بولىگىنە اينالادى. ينتەرنەتسىز تولەم جاساۋ مۇمكىندىگى قولما- قول اقشاسىز تولەمنىڭ قولدانىسىن كەڭەيتەدى، ۇزدىكسىز ەتەدى، باعدارلامالاۋدىڭ ارقاسىندا يننوۆاتسيالىق قارجى سەرۆيستەرىن قۇرۋعا جانە باسەكەلەستىك تۋدىرۋعا ىقپال ەتەتىن بولادى.
اۆتور
مارلان جيەمباي
