بەيجىڭ جازبالارى. «جابىق قالا» كىمدەرگە مەكەن بولعان؟
قىتاي استاناسى بەيجىڭ قالاسىنا جولىمىز تۇسكەن ءبىر ساپاردا قىتاي مادەنيەتىنىڭ بىزگە بەيمالىم تۇستارى جايلى جازۋعا تىرىستىق. اڭگىمەنىڭ باسىن قىتايدىڭ ايگىلى «جابىق قالاسىنان» باستاساق.

بەيجىڭنىڭ قاق ورتاسىندا "جابىق قالا" تۇر. سىرتقى قامالىنىڭ بيىكتىگى 9-10 مەتردەي، قالىڭدىعى دا سول شامالاس. 700 مىڭ شارشى مەتردەن اسا اۋماقتى الىپ جاتىر. قۇرىلىس 1406 -جىلى باستالىپ، 15 جىلعا سوزىلعان. بۇل - سول ۋاقتا قىتاي ەلىن بيلەگەن مين اۋلەتىنىڭ قولتاڭباسى. وسى اۋلەت شىعىس ەلىن 300 جىل بويى بيلەدى. «جابىق قالادا» يمپەراتور مەن ولاردىڭ قىزمەتشىلەرى عانا تۇرعان دەيدى. ءتىپتى يمپەراتوردىڭ بالالارى دا سىرتتا بولعان.
500 جىل بويىنا بۇل اۋماققا قارا حالىق باس سۇعا الماپتى. الدا- جالدا قىزىقتاپ ىشكە ەنىپ كەتكەندەردىڭ جازاسى - ءولىم. تالاي باس كەتكەن. سىرت كوزدەن تاسادا ەدى، سول ءۇشىن دە بۇل اۋماق «جابىق قالا» اتالعان.

بۇل كەشەندى قىتاي بيلىگى تەك 1925 -جىلى عانا گۋگۋن مۋزەيى دەپ اتاپ، بىلايعى ەلگە كىرۋگە رۇقسات بەرىپتى. جابىق قالانىڭ ىشىندە دە بىرنەشە قاقپا بار. ولاردىڭ اراسىن اتشاپتىرىم الاڭدار ءبولىپ تۇر. الاڭداردى جاعالاي عيماراتتار قورشايدى. قىتاي ستيلىندەگى قايقى شاتىرلى عيماراتتار ءبىر قابات قانا دەمەسەڭ، باسپالداعىنىڭ ءوزى جوعارى تۇر. عيماراتتار دا الدەقايدا بيىك. ءبىر قىزىعى ءار عيماراتتىڭ الدىنا كەمى 2-3 تايقازان قويىلعان. الدىڭعى الاڭداردا شويىن، ال ىشكى الاڭدارداعىسى ءبۇيىرى جالتىراعان جەز. بۇل قازاندارعا زامانىندا سۋ تولتىرىپ وتىرعان دەيدى. ءبىر ەسەپتەن عيماراتتاردى اعاشتان قيىپ سالعاندىقتان، ءورت شىعا قالسا وسى قازانداعى سۋدى پايدالانعان.
عيماراتتاردىڭ ءبىرى - اسحانا، ءبىرى - يمپەراتوردىڭ گاردەروبى، ءبىرى - ەلشىلەردى قابىلداۋ ورنى، ت. س. س. تورگى الاڭ - يمپەراتور باعى. ءتۇرلى اعاشتار ەگىلگەن، جوعارىدا قيۋىن كەلتىرىپ، تەڭىز استىنان الىنعان تاستاردان قالانعان عيمارات مەنمۇندالايدى. الاڭداردا ارىستان، تاسباقا، تىرنا سەكىلدى مۇسىندەر دە بار. تىرنا مەن تاسباقا - ۇزاق ءومىر ءسۇرۋ سيمۆولى بولسا، ارىستانعا ۇقساس بەلگىسىز ماقۇلىق يمپەراتوردى قورعايدى دەگەن تۇسىنىك بولعان. ال ايداھار - يمپەراتور سيمۆولى. ونىڭ قازىرگى قىتايعا قاتىسى جوق دەيدى جولباسشىمىز.

وسى قامال مەن ىشىندەگى «جابىق قالانى» 100 مىڭ شەبەر جانە ءجۇز مىڭداعان جۇمىسشى تۇرعىزعان دەسەدى. ەڭ باستىسى مۇندا قىتايدىڭ سان عاسىرلىق مۇرالارى ساقتالىپتى. قىتاي، تيبەت، شۇرشىتتەن بولەك شاعاتاي، تۇرىك تىلىندەگى قولجازبالار دا وسىندا تۇرعان. ونىڭ ىشىندە قازاق تاريحىنا قاتىستى ءبىز بىلمەيتىن قانشاما دەرەك جاتىر ەكەن؟!
جالپى قىتايدا 4000 جىلدىق (!) جازبا تاريح ساقتالعان. ب. ز. د. 1 مىڭجىلدىقتىڭ 1- جارتىسىندا- اق كىتاپتار جازىلعان دەيدى دەرەكتەر. يەروگليفتەردى تاسقا، تاقتايشاعا، كەيىن جىبەككە جازعان. ال ب. ز. د. Ⅱ عاسىردا قاعاز پايدا بولعان. 20 مىڭ شاقىرىمعا سوزىلعان ۇلى قىتاي قورعانى ەرتەرەكتە سالىنعانمەن ونى بەكىتىپ، ۇزارتىپ، ۇزىك تۇستارىن جالعاپ، بىرىكتىرگەن دە وسى مين اۋلەتى دەسەدى. قىتايدىڭ جاڭا دامۋى - وسى تۇس. قولونەر، ونىڭ ىشىندە فارفور، جىبەكتىڭ داڭقى ارتقانى بەلگىلى.
ارمان امەن، «حابار-24» ارناسىنىڭ رەداكتورى (جالعاسى بار)
www.24.kz