بيدايدىڭ باعاسى توقتاۋسىز ءوسىپ جاتىر
شارۋا باققان اعايىن ەڭبەگىنىڭ وتەۋىن كورگەنى جاقسى. باعا تومەن بولسا، الا جازدايعى ەڭبەك زايا كەتەدى. قىپ-قىزىل شىعىن. اسىرەسە كۇنگە كۇيىپ، ءداندى داقىل ەككەن ديقانداردىڭ شىقپا-جانى شىقپامەن وتىرادى.
بيداي باعاسى بيىل ءساۋىر ايىنان بەرى ۇزدىكسىز ءوسىپ كەلەدى. وعان ءبىر شەتىنەن ءىرى استىق دەرجاۆالارى رەسەي مەن ۋكراينا اراسىنداعى قاقتىعىس، ەكىنشىدەن الەمدەگى كليماتتىڭ قولايسىزدىعى سەبەپ. اسىرەسە تاياۋ شىعىستا جاعداي قيىن. ماسەلەن، يراك بيىل تاريحتاعى ەڭ ىستىق جىلدى باستان كەشىپ جاتىر. ەلدەگى قۋاڭشىلىق بيداي يمپورتىنان ەندى عانا ارىلعان يراكتى قايتادان وزگە مەملەكەتتەرگە تاۋەلدى ەتىپ قويدى.
بيداي - ادامزات بالاسى تۇتىناتىن كالوريالاردىڭ شامامەن %20 ىن قامتاماسىز ەتەتىن داقىل. ونىڭ بىتىك شىعۋىنا اسەر ەتەتىن كەز كەلگەن فاكتور ماڭىزدى. قازىر الەمدىك نارىقتا بيداي بۋشەلىنە شامامەن 5 دوللار 39 سەنتكە ساۋدالانىپ جاتىر.
1 بۋشەل دەگەنىمىز - 27,2 كەلى. چيكاگوداعى فيۋچەرستەر %1,7 عا وسكەن. بۇل كەيىنگى 3 اپتاداعى ەڭ جوعارى كورسەتكىش. بيداي باعاسى ونىڭ ونىمدىلىگى، قورى، كۇن رايى، ەكسپورت جانە يمپورت سىندى فاكتورلارعا نەگىزدەلەدى. بيىل داقىلدىڭ قىمباتتاۋىنا تاياۋ شىعىس، ا ق ش، ەۋروپا جانە رەسەيدىڭ كەيبىر ايماقتارىنداعى قۋاڭشىلىق اسەر ەتتى.
كاۆەح زاحەدي، ب ۇ ۇ ازىق‑تۇلىك جانە اۋىل شارۋاشىلىعى ۇيىمىنىڭ وكىلى:
- كليماتتىڭ وزگەرۋى ازىق‑تۇلىك پەن اۋىل شارۋاشىلىعىنا اسەر ەتۋدە. ونىمدىلىك تومەندەپ جاتىر. اۋا رايىنىڭ تۇراقسىزدىعى فەرمەرلەرگە ەگىننىڭ بابىن تابۋدى قيىنداتادى. قازىردىڭ وزىندە عالامدىق اۋىل شارۋاشىلىعىنىڭ ۇشتەن ءبىرى دەگراداتسياعا ۇشىراعان. يراكتا قۋاڭشىلىق قاۋىپ ءتوندىرىپ تۇر يراك ۇزاق جىلدار بويى تاياۋ شىعىستاعى ءىرى بيداي يمپورتتاۋشى مەملەكەت بولدى. سوندىقتان ازىق-تۇلىك قاۋىپسىزدىگىن قامتاماسىز ەتۋ ءۇشىن ىشكى قاجەتتىلىكتەردى ءوزى وتەۋگە ۇمتىلدى. بۇل ماقساتى ورىندالىپ، كەيىنگى ءۇش جىل قاتارىنان ەلدە استىقتىڭ نەگىزگى ءتۇرى بىتىك شىقتى. الايدا قازىر اۋىل شارۋاشىلىعى سالاسىنا ايتارلىقتاي قاۋىپ ءتونىپ تۇر.
بيىل مەملەكەت بۇرىن- سوڭدى بولماعان قۋاڭشىلىقپەن بەتپە- بەت كەلدى. تيگر جانە ەۆفرات وزەندەرىنىڭ تارتىلۋى ەگىن القاپتارىنىڭ قىسقارۋىنا اكەلدى. سالدارىنان 2026 -جىلى بيداي ونىمدىلىگى %50 عا دەيىن قىسقارۋى مۇمكىن. ەندى يراك تاعى دا يمپورتتى ارتتىرادى، سايكەسىنشە ازىق-تۇلىك قىمباتتايدى. ازىق-تۇلىك جانە اۋىل شارۋاشىلىعى ۇيىمىنىڭ مالىمەتىنە قاراعاندا بيداي يمپورتىنا دەگەن قاجەتتىلىك الداعى ماۋسىمدا 2,4 ميلليون تونناعا دەيىن جەتۋى مۇمكىن.
ماان ءال-فاتلاۆي، فەرمەر:
- مەنىڭ ەگىس القاپتارىم نادجاف قالاسىنىڭ ماڭىندا ورنالاسقان. ولاردى ەۆفرات وزەنى سۋمەن قامتاماسىز ەتىپ وتىردى. الايدا بيىل سۋ تارتىلا باستادى. ال ءبىزدىڭ باسقا امالىمىز جوق. ماسەلەنىڭ شەشىمى رەتىندە اۋىل شارۋاشىلىعى مينيسترلىگى 2025-2026 -جىلعى ماۋسىمعا وزەن سۋلارىمەن سۋارىلاتىن بيداي القاپتارىن 1 ميلليارد شارشى مەترگە دەيىن شەكتەدى. بۇل وتكەن ماۋسىممەن سالىستىرعاندا ەكى ەسە از. سونداي- اق زاماناۋي سۋارۋ ادىستەرىن - تامشىلاتىپ جانە جاڭبىرلاتۋ جۇيەلەرىن قولدانۋدى مىندەتتەدى. ال بيدايعا قاراعاندا ەداۋىر كوپ سۋدى قاجەت ەتەتىن كۇرىش ەگۋگە ەل بويىنشا، ءتىپتى تىيىم سالىنعان.
اممار ابدۋل-حاليك، ۇڭعىما جانە جەراستى سۋلارى باسقارماسىنىڭ باسشىسى:
- يراكتا ءبىر توننا بيداي ءوندىرۋ ءۇشىن شامامەن 1100 تەكشە مەتر سۋ قاجەت. وزەن سۋىنان گورى ۇڭعىمالارعا ارتقان تاۋەلدىلىكتەن قاۋىپ بار. ەگەر ونداعى سۋدى عىلىمي نەگىزسىز جانە ۇلكەن كولەمدە قولدانۋ جالعاسسا، جەراستى سۋلارى ازايادى. سونداي-اق قاجەتتى ينفراقۇرىلىمعا بايلانىستى ول قىمباتقا شىعادى، اۋىل تۇرعىندارىنىڭ قالتاسىنا اۋىر تۇسەدى. سۋ تاپشىلىعى مەن قۋاڭشىلىق تاياۋ شىعىستىڭ وزگە دە مەملەكەتتەرىندە وزەكتى. سيريادا بيداي ونىمدىلىگى %40 عا تومەندەدى. تاپشىلىق 2,7 ميلليون تونناعا جۋىقتادى. بۇل ازىق-تۇلىك داعدارىسىن كۇشەيتىپ، يمپورتتى ارتتىرۋعا ماجبۇرلەيدى.
ۋكرايناداعى قاقتىعىس بيداي قۇنىنا اسەر ەتتى ساراپشىلار بيداي باعاسىنىڭ قىمباتتاۋىنا رەسەي مەن ۋكراينا اراسىنداعى قاقتىعىستىڭ ءورشۋى دە سەبەپ بولعانىن ايتادى. ويتكەنى رەسەي مەن ۋكراينا - ءىرى بيداي ەكسپورتتاۋشى ەلدەر. الەمدىك بيداي ەكسپورتىنىڭ شامامەن %30 ىن قامتاماسىز ەتەدى. شىلدە ايىنان جەلتوقسانعا دەيىن رەسەي 27 ميلليون تونناعا جۋىق بيداي ەكسپورتتادى. نەگىزگى ساتىپ الۋشىلار - مىسىر، تۇركيا، يران. ال كورشىلەس مەملەكەتتەر اراسىنداعى تەكەتەرىس قارا تەڭىز ايماعىنان اۋىلشارۋاشىلىق داقىلدارىن سىرتقا جەتكىزۋدى قيىنداتادى. بيدايدىڭ قورى جەتكىلىكتى بولسا دا، ونى جەتكىزۋدەگى تاۋەكەلدەر مەن لوگيستيكانىڭ قىمباتتاۋىنان بيداي قۇنى ودان ءارى شارىقتايدى.
كەي وڭىرلەردە استىق شىقپاي، اۋىل شارۋاشىلىعى داعدارىسقا ۇشىراعانىمەن، وزگە ايماقتارداعى استىقتىڭ مول ءونىم بەرۋى جاعدايدى تۇزەتىپ، تەپە-تەڭدىكتى ۇستاپ تۇرادى. بيىل بيداي وندىرۋدەن ەۋروپالىق وداق پەن قىتاي كوش باستاپ تۇر. كورسەتكىش 140 ميلليون تونناعا جەتكەن. ودان كەيىن ءۇندىستان - شامامەن 117 ميلليون توننا. تىزىمدە سونداي- اق رەسەي، ا ق ش، كانادا، اۆستراليا، پاكىستان، ۋكراينا، ارگەنتينا بار. بۇل ەلدەرگە الەمدىك بيداي ءوندىرىسىنىڭ %90 ى تيەسىلى.
https://24.kz
