بيە ءسۇتى - انتيبيوتيككە جاردەمشى
استانا. KAZINFORM - بابالارىمىز ءتورت تۇلىكتىڭ تورەسى تۋرالى «جەسەڭ - ەت، مىنسەڭ - كولىك، ىشسەڭ - سۋسىن» دەپ قالاي تاۋىپ ايتقان، ءا! اسىرەسە بيە ءسۇتى ەمگە - شيپا، دەرتكە - داۋا.
حالقىمىز ونىڭ ەمدىك قاسيەتىن بۇرىننان بىلگەنىمەن، عالىمدار وعان جاسۋشالىق دەڭگەيدە زەرتتەۋدى ەندى باستادى. بۇل Nazarbayev University National Laboratory Astana زەرتحاناسىندا العاش رەت جۇرگىزىلىپ وتىر. اتالعان زەرتحانادا عالىمدار جاسۋشاىشىلىك ينفەكسيالاردى ەمدەۋگە انتيبيوتيكتەردى جەتكىزۋ ءادىسىن ازىرلەۋدى قولعا الدى. بۇل جوبا تۋرالى بىزگە زەرتحانانىڭ اعا عىلىمي قىزمەتكەرى شىڭعىس سەرعازى اڭگىمەلەدى.
جاس عالىمنىڭ ايتۋىنشا، باكتەريالاردىڭ جاسۋشاىشىلىك لوكاليزاتسياسى بار كەيبىر ينفەكسيالاردى انتيبيوتيكتەرمەن ەمدەۋ قيىن. مۇنىڭ بىرنەشە سەبەبى بار. انتيبيوتيكتەر جاسۋشالىق ورتاعا جاقسى سىڭبەيدى، ايتارلىقتاي اسەرى بولماي، تەز جويىلادى نەمەسە جۇمىسىن توقتاتادى.
«بۇل ماسەلەنى شەشۋدىڭ ءساتتى ارەكەتى - تاسىمالداۋ جۇيەلەرى ارقىلى جاسۋشالارعا انتيبيوتيكتەردى جەتكىزەتىن پوليمەر نانوبولشەكتەرىمەن نەمەسە ليپوسومالارمەن بايلانىستى. قازىر ءبىز بيە سۇتىنەن الىنعان ەكزوسومالار، ميكروۆەزيكۋلالار ارقىلى انتيبيوتيكتەردى جاسۋشالارعا جەتكىزۋ مۇمكىندىگىن زەرتتەپ جاتىرمىز (ەكزوسومالار - جاسۋشالاردىڭ قورشاعان ورتاعا بولەتىن جاسۋشادان تىس كوپىرشىكتەرى) سۇتتەن ەكزوسومالاردى ءبولىپ الۋ - وقشاۋلانعان زەرتتەۋلەر جۇرگىزىلىپ جاتقان جاڭا سالا. سيىر ءسۇتىنىڭ قۇرامىندا كوپ مولشەردە كازەين بار. ول ۇزاق ساقتالاتىندىقتان، مۇقيات تازارتۋدى قاجەت ەتەدى. بيە ءسۇتى انا ءسۇتى سياقتى، كازەيندى كوپ قامتىمايدى جانە ەكزوسومالار جاساۋ ءۇشىن ءالى پايدالانىلماعان»، دەدى ول.
بۇل زەرتتەۋدە بيە ءسۇتىنىڭ ەكزوسوماسىنىڭ قاسيەتى مول ەكەنىن بايقادىق. بىرىنشىدەن، ەكسوسومالاردى انتيبيوتيكتەردى تىكەلەي جۇقتىرعان جاسۋشالارعا جەتكىزۋ ءۇشىن تاسىمالداۋشىلار رەتىندە پايدالانۋ ەمدەۋدىڭ تيىمدىلىگىن ارتتىرۋعا جانە انتيبيوتيكتەردىڭ ساۋ جاسۋشالارعا اسەرى مەن باكتەريانىڭ توزىمدىلىگىن دامىتۋ ىقتيمالىن ازايتۋعا بولادى.
ەكىنشىدەن، ەكزوسومالار يممۋندىق جاۋاپقا اسەر ەتەتىن مولەكۋلالاردى الىپ جۇرەدى. ولار اعزانىڭ ينفەكسيالارمەن، اسىرەسە انتيبيوتيكتەرگە ءتوزىمدى باكتەريالاردان تۋىنداعان ينفەكسيالارمەن كۇرەسۋىن ارتتىرادى. دۇنيەجۇزىلىك دەنساۋلىق ساقتاۋ ۇيىمى مەن باسقا دا دەنساۋلىق ساقتاۋ اگەنتتىكتەرىنىڭ مالىمەتىنشە، انتيبيوتيكتەرگە توزىمدىلىك ەمدەۋ ۋاقىتىنىڭ ۇزاق بولۋىنا، مەديتسينالىق شىعىنداردىڭ جوعارىلاۋىنا، ءولىم-ءجىتىمنىڭ كوبەيۋىنە اكەلەدى.
«جالپى، ستاتيستيكاعا سۇيەنسەك، جىل سايىن ميلليونداعان اۋرۋدىڭ انتيبيوتيكتەرگە توزىمدىلىگىنە بايلانىستى ەمدەۋ بولىپ وتىر. بۇل ءۇردىس ءوسىپ بارادى. انتيبيوتيكتەرگە ءتوزىمدى ينفەكسيالار ادەتتە كەيبىر باكتەريالار مەن پارازيتتەر سياقتى قابىلداۋشى جاسۋشالارىنىڭ ىشىندە ءومىر ءسۇرىپ، كوبەيە الاتىن ميكروورگانيزمدەردەن تۋاتىن اۋرۋلاردى قامتيدى. مۇنداي ينفەكسيالار، مىسالى: تۋبەركۋلەز، لەگيونەللەز، پنيەۆمونيانىڭ ءبىر ءتۇرى جانە حلاميديوز. انتيبيوتيكتەرگە توزىمدىلىك دەنساۋلىق ساقتاۋ سالاسىنىڭ وزەكتى پروبلەماسىنا اينالدى»، دەدى جاس عالىم.
بۇل جوبا بىلتىر باستالعان. قازىر جاسۋشا جەلىلەرىنە تاجىريبە جۇرگىزىلىپ جاتىر. ول اياقتالعاننان كەيىن زەرتتەۋلەر زەرتحانالىق جانۋارلاردىڭ قاتىسۋىمەن جۇرگىزىلەدى. وسى زەرتتەۋلەر ءساتتى وتكەننەن كەيىن كلينيكالىق سىناققا كوشۋ جوسپارلانعان.
Nazarbayev University جاڭا ءدارى-دارمەكتەردى ىزدەۋ جانە زەرتتەۋ زەرتحاناسىن مەديتسينا مەكتەبىنىڭ پروفەسسورى، دوكتور موحاماد الجوفان باسقارادى.
«قازىر بىزدە بىرنەشە جوبا بار. سونداي-اق ءوز جوباما قوسىمشا ءبىر مەزگىلدە وكسيداتيۆتىك كۇيزەلىسىن ازايتۋعا جانە قارقىندى فيزيكالىق بەلسەندىلىك كەزىندە دەنساۋلىقتى ساقتاۋعا كومەكتەسەتىن مامانداندىرىلعان تاماقتانۋدىڭ ازىرلەمەسىن كوممەرتسيالاندىرىپ جاتىرمىن. بۇگىنگە دەيىن ساراپشىلار مەن تۇتىنۋشىلاردىڭ جوعارى باعاسىنا يە بولعان «قاينار» تاعامدىق قوسپاسىن نارىققا شىعاردىق. وسى زەرتتەۋ شامامەن 10 جىل بويى جۇرگىزىلدى. بۇل - جۇرەك-قان تامىرى اۋرۋلارىنىڭ دامۋى مەن اسقىنۋىن بولدىرمايتىن ءجۇزىم پوليفەنولدارىنىڭ كونسەنتراتىنا نەگىزدەلگەن بيولوگيالىق بەلسەندى قوسپا. زاۋىت جىلىنا 20 مىڭ بىرلىك ءونىم شىعارادى. ەندى ءبىز تاعى ءبىر زەرتتەۋىمىزدىڭ ناتيجەسىن نارىققا شىعارۋدى جوسپارلاپ وتىرمىز. سونىمەن بىرگە عىلىم قورىنىڭ قارجىلاندىرۋى اياسىندا ىسكە اسقان سپورتشىلارعا جانە دەنساۋلىققا زيان تيگىزەتىن سالادا ەڭبەك ەتىپ جۇرگەن قىزمەتكەرلەرگە ارنالعان مامانداندىرىلعان ديەتالىق ءونىمدى شىعارامىز»، دەدى شىڭعىس ءوزىنىڭ عىلىمي جوبالارىمەن ءبولىسىپ.
ەندى كەيىپكەرىمىز تۋرالى بىرەر ءسوز. ش. سەرعازى عىلىمداعى العاشقى قادامىن دارىندى بالالارعا ارنالعان قازاق-تۇرىك ليتسەيىنەن باستاعان. سوندا وقىپ ءجۇرىپ، بيولوگياعا قىزىعۋشىلىعى ارتىپ، وسى پاننەن وتكەن ءبىرقاتار رەسپۋبليكالىق وليمپيادانىڭ جۇلدەگەرى بولعان. كەيىن «بولاشاق» باعدارلاماسىمەن شەتەلدە مولەكۋلالىق بيولوگيا جانە فارماكولوگيا سالاسىندا ءبىلىم العان.
