بوتەن سوزگە نەگە بەيىمبىز؟

استانا. قازاقپارات - مەنىڭ ويىمشا، ءتىلدى قادىرلەۋ ەڭ ءبىرىنشى دۇرىس سويلەۋدەن باستالادى. دۇرىس سويلەمەۋ تىلگە جاسالعان ۇلكەن قيانات.

مۇنى ايتىپ وتىرعانىم، ءبىز بۇگىندە ءسوز اراسىندا «ۋاۋ»، «كاكسىن؟»، «توچنو ما؟»، «ۋجە»، «سكورو كەلەم»، «كوروچە»، «يەس»، «لۋزەر»، «سۋپەر»، «كلاسس»، «لۋچشە»، «يلي»، «كونەچنو»، «ۆووبششە»، «ەششە»، «وبيازاتەلنو» دەگەن سوزدەردى قوسىپ ايتپاساق سويلەي المايتىن قالىپقا جەتتىك.

جاستار جاعى مۇنداي كىرمە سوزدەردى كوبىرەك پايدالانادى. ولار ءۇشىن ورىس، اعىلشىن تىلدەرىنەن الىنعان سوزدەردى ارالاستىرىپ سويلەۋ بەينە ءبىر سانگە اينالعانداي. ءتىلدى شۇبارلاۋ - ۇلكەن قاسىرەت. ۇلى جازۋشى مۇحتار اۋەزوۆتىڭ ايتۋىنشا، «بۇل داۋىردە ءوز ءتىلىن، ادەبيەتىن بىلمەگەن، قادىرلەمەگەن ادام تولىق ءماندى ينتەلليگەنت ەمەس دەۋگە بولادى. سەبەبى ول قاندايلىق ماماندىق ءبىلىمى بولسا دا، رۋحاني وي تاربيەسىندە سىڭارجاق ازامات بولادى».

ياعني تۋعان ءتىلدى تولىققاندى مەڭگەرمەي ءبىلىمدى، بىلىكتى مامان بولۋ ازدىق ەتەدى. اقيقاتىندا، ءتىلىن بىلمەگەن عالىمنان، مىقتى ماماننان نە پايدا؟!

وكىنىشكە وراي، ءوز ءتىلىمىزدى مەنسىنبەي، ورىسشا سويلەۋ بەلەڭ الىپ بارادى. قازاق اراسىندا «ورىس ءتىلى الەم تىلدەرى قاتارىندا»، «ورىسشا بىلسەڭ، كەم بولمايسىڭ»، «عىلىمنىڭ ءتىلى - ورىس تىلىندە»، «بالانى ورىس سىنىبىنا بەرۋ كەرەك، باعدارلاماسى جەڭىل» دەگەن كوزقاراستىڭ كۇشى ازايار ەمەس.

قوعامدىق ورىنداردا، كوشەدە قازاق جاستارىنىڭ اراسىندا ءبىر-بىرىمەن ورىسشا سويلەسەتىندەر از ەمەستىگىن كورىپ ءجۇرمىز. سوندا ولار كىمگە جاعىپ، كىمگە ۇقساعىسى كەلەدى؟ انا تىلىنەن ىرگەسىن اۋلاق سالىپ، باسقا ۇلتقا، باسقا مەنتاليتەتكە سورپامىز قوسىلادى دەپ ويلاي ما؟

ۇلكەن مەگوپوليس الماتى شاهارىنىڭ كوشەلەرى تولعان جارناما، افيشالار قازاق تىلىندە جازىلعانى بولماسا، بارلىق مەكەمەلەر كەلىسىپ قويعانداي قاتە جازعاندارى كوپ. بۇل نەمقۇرايدىلىق پا، الدە ادەيى ىستەي مە؟ «ءتىلىمىزدى كريستالداي تازا ۇستاپ، قىز جاساۋىنداي جايناتۋعا ءتيىسپىز» دەگەن شوقان ءۋاليحانوۆتىڭ ءسوزى بۇگىندە ءوز ءمانىن جوعالتقان جوق.

تەكسەرۋشى، قاداعالاۋشى ورگاندار تاراپىنان قاتاڭ دا جۇيەلى باقىلاۋ بولماعاندىقتان جەكەمەنشىك كوممەرسيالىق مەكەمەلەر جارناما ماتىنىنە ءمان بەرمەي، ايتەۋىر مەملەكەتتىك تىلدە جازىلسا بولدى دەگەن وگەي كوزقاراس ورىن العان.

بۇل ايتقانىمىزعا مىسال دا جەتكىلىكتى، ونى ءسىز دە، ءبىز دە كۇندە كورىپ ءجۇرمىز. كوز ۇيرەندى، بادىرايعان قاتەلەردى جەرگىلىكتى اكىمشىلىك، باقىلاۋ، قاداعالاۋ ورگاندارى دا كورمەگەندەي سىڭاي تانىتادى. «كافەسى «ۆيكتوريا» كافە»، «دۋكەنى «يگيليك» ماگازين»، «قوناك ءۇيى «رويال پالاس»، «مەيرامحاناسى «ەيفوريزا»، «Nomad» كولىك ساقتاندىرۋ»، «كيىم تارازىعا»، «تانازىتقىشتار»، تاعىسىن تاعى...

ءبىز بازارعا بارعاندا، اسىرەسە بۋتيكتەرگە كىرگەندە ءا دەگەننەن «ەتو پوچەم؟»، «سكولكو ستويت تو؟» دەپ سايراپ شىعامىز. بۇل انا تىلىمىزگە دەگەن بويىمىزداعى جاناشىرلىقتىڭ ازدىعى ما؟

مەنىڭشە، تىلگە دەگەن قۇرمەتتى، جاناشىرلىق سەزىمدى ءسابي كەزدەن قالىپتاستىرا بىلگەنىمىز ءجون. سابيلەرگە ۇيدە جاپپاي قازاقشا سويلەۋ ارقىلى، ساپالى وتاندىق مۋلتفيلمدەر، ادەمى مۇقابالى، ءتۇرلى-ءتۇستى يلليۋستراسيالارى بار كىتاپشالار ارقىلى ۇيرەتۋ كەرەك. بالا ومىرىندە تەلەديدار مەن كومپيۋتەر تاۋلىك بويعى «ۇستازى» بولماۋىن قاداعالاعان ءجون.

تەلەديداردى شەكتەۋ ارقىلى بالانىڭ كىتاپ وقۋعا دەگەن قىزىعۋشىلىعى ارتادى. «ءوز ءتىلىن ءوزى بىلمەگەن ەل - ەل بولمايدى» دەپ حالەل دوسمۇحامەد ۇلى ايتقانداي، تولىققاندى ۇلت بولۋ ءۇشىن انا ءتىلىن جەتىك ءبىلۋ كەرەكپىز. ال كوپ ۇلتتى قوعامدى مەملەكەتتىك تىلدە سويلەتۋ ءۇشىن تىلگە دەگەن قاجەتتىلىكتى تۋدىرۋ كەرەك. ول ءۇشىن ەڭ الدىمەن ءوزىمىز قازاقشا سويلەۋىمىز كەرەك. ويتكەنى قازاق ءتىلىن تانىمال ەتۋ، كەمەلدەندىرۋ وزىمىزدەن باستالماق.

ءاليا كەمەلبەك، ۇلتتىق جۋرناليستىك زەرتتەۋ ورتالىعىنىڭ ساراپشىسى، الماتى

anatili.kz

2013