بوقتاۋ ەستىپ، وقتاۋ جەگەن: ايەلىنەن ءزابىر كورگەن ەركەكتەر
استانا. KAZINFORM - قازىر قوعامدا وتباسىلىق زورلىق-زومبىلىق ماسەلەسى وتكىر تۇر. «سەريالعا» اينالىپ بارا جاتقان بيشىمبايەۆتىڭ سوتى ەرلى-زايىپتىلاردىڭ اراسىنداعى قارىم- قاتىناس جايلى اڭگىمەگە تۇزدىق بولا تۇسكەنى راس.
ايەلدەرىن سابايتىن ەركەكتەردى ساباسىنا ءتۇسىرۋ قاجەت- اق. ال ايەلىنەن ءزابىر كورىپ جۇرگەن ەر ادامنىڭ پروبلەماسىنا ۇڭىلگەندەر بار ما؟
«ءاي» دەيتىن ايەلدەر بار
بىلتىر ىشكى ىستەر ءمينيسترىنىڭ ورىنباسارى يگور لەپەحا ۇكىمەت وتىرىسىنان كەيىن وتكەن بريفينگتە زورلىق-زومبىلىق بويىنشا ايەلدەردىڭ ۇستىنەن تۇسەتىن شاعىمدار شامامەن 10 پايىز ەكەنىن ءمالىم ەتكەن بولاتىن.
«ارينە، ءبىز بۇعان نونسەنس سياقتى قارايمىز. الايدا ايەلدەرىنە شاعىمداناتىن كۇيەۋلەر دە بار. ولاردىڭ سانى كوپ ەمەس، ءارتۇرلى جاعداي بولادى»، - دەگەن ەدى ول.
جۋىردا ىشكى ىستەر مينيسترلىگى وكىلدەرىنە حابارلاسىپ، اگرەسسور ايەلىنەن ءزابىر كورگەن ەركەكتەردىڭ ستاتيستيكاسىن سۇراعان ەدىك. ونداعىلار مۇنداي ستاتيستيكا جۇرگىزىلمەيتىنىن العا تارتتى. يگور لەپەحا ءوز تاجىريبەسىنە سۇيەنىپ، شامالاپ ايتقان بولۋى كەرەك دەپ قابىلدادىق.
بۇدان كەيىن باس پروكۋراتۋرامەن بايلانىسقا شىقتىق. ول جاقتاعىلار دا ارنايى ستاتيستيكا جۇرگىزىلمەيتىنىن جەتكىزدى.
نە دەسەك تە، ايەلدەردەن ءزابىر كورەتىن ەركەكتەر جوق ەمەس. از دا بولسا بار. قوعام نازارىنان تىس قالىپ جاتقانى دا سول. مۇنداي دەرەكتەر كوپ بولسا ارنايى ستاتيستيكا جۇرگىزىلەتىن ەدى.
ەلىمىزدىڭ تۇكپىر-تۇكپىرىندە ەركەكتەردەن قورلىق كورگەن ايەلدەرگە ارنالعان ورتالىقتار از ەمەس. وندا ايەلدەر 6 ايعا دەيىن قونىستانىپ، ماتەريالدىق، پسيحولوگيالىق كومەك الا الادى. ەركەكتەرگە ارنالعان ورتالىقتار جوق ەكەن. اشىلسا، تاڭ قالماسپىز.
قىزعانشاقتىق ءھام قىزبالىق
وسىدان 6 جىل بۇرىن استانا قالاسىندا 36 جاستاعى ايەل سۇيىكتىسىن قىزعانعانى سونشالىق، ونى «سۇندەتكە وتىرعىزىپ»، كەگىن العان ەدى.
سۇمدىق وقيعا بىلاي وربىگەن. ن. ەسىمدى ارۋ جىگىتىنىڭ ۇيالى تەلەفونىنان اپكەسىمەن حات الماسقانىن بايقاپ قالادى. جىگىتى بوتەن ءبىر قىزدى ماقتاعان كورىنەدى. ول ازداي، تەلەفوندا ساقتاۋلى تۇرعان وزگە ايەلدەردىڭ سۋرەتتەرى اشۋىن ۇدەتكەن.
بۇدان كەيىن ارۋ كەك الۋدىڭ جوسپارىن قۇرادى. جىگىتكە جىنىستىق قاتىناسقا تۇسۋگە ۇسىنىس جاساپ، ۇيىقتاتىن ءدارى بەرگەن. كەيىن قول-اياعىن ورامالمەن توسەككە بايلاپ قويىپ، اليۋميني تاياقپەن ۇرا باستاعان. سوراقىسى سول، سكالپەلمەن دەنەسىن تىلگىلەپ، جىنىستىق مۇشەسىن كەسكەن. جۇرەگىندە «مەيىرىمى بار» ەكەن. قانعا مالىنعان جىگىتتى ءوز كولىگىمەن اۋرۋحاناعا جەتكىزگەن. ونى سول جەردە پوليتسەيلەر قۇرىقتاعان.
ال وسىدان ءۇش جىل بۇرىن الەۋمەتتىك جەلىلەردە تەپسە تەمىر ۇزەتىن ءتورت بالاسى بار ەر ازاماتتىڭ ايەلىنەن قورلىق كورىپ جۇرگەنى تۋرالى اقپارات تارالىپ كەتتى.
«تەپسەم تەمىر ۇزەتىن ازاماتپىن. تەك ايەلىمنىڭ الدىندا ءالسىزبىن. سەبەبى، سۇيگەن جارىم جاقىندارىمەن جابىلىپ كەتەدى. قىستىڭ قارا سۋىعىندا قايىن جۇرتىم جابىلىپ، دالاعا جالاڭ اياق قاڭعىرتىپ جىبەردى. اش-جالاڭاش قوردايدان الماتىعا ارەڭ جەتتىم. الماتىدا ءوز ءۇيىم بار. ايەلىم توركىنىنە كەتىپ قالا بەرەدى. ءتورت بالام ءۇشىن كەلمەي قويعان سوڭ، قايىن جۇرتىممەن تۇرۋعا امال جوقتان كوندىم»، - دەگەن ەدى ول.
ەردى نامىس ولتىرەدى.. .
الەۋمەتتىك جەلىلەردە ايەلىنەن قورلىق كورەتىن ەركەكتەر جايلى ارا- تۇرا جازىلىپ تۇرادى. ءبىزدىڭ كوزىمىزگە مالىك وراقوۆ ەسىمدى Facebook پايدالانۋشىنىڭ پىكىرى ىلىكتى.
«جەلى بەتىندە ايەلدىڭ ەركەكتەن قورلىق كورەتىنى تۋرالى ماسەلە ءجيى كوتەرىلەدى. ال ەركەكتىڭ ايەلدەن قىسىم كورەتىنى جايلى مۇلدە ايتىلمايدى دەۋگە بولادى. ءيا، ايتىلمايتىن سەبەبى دە بار. ويتكەنى، قازاقتىڭ قاي ەركەگى دە ايەلىنەن قورلىق كورگەنىن ايتۋعا نامىستانادى. ايتپەسە نەبىر ايەلدەر بار عوي. مەن ءوزىم ەر ادامداردىڭ ايەلىنىڭ ناشارلىعىنان ءىشىپ كەتكەن، دارعا اسىلىپ قالعانداردىڭ قانشاسىن بىلەمىن. ونى جەلىگە جازساڭ. وي ول ەركەك ەمەس، ەز عوي دەپ شىعادى. سوندا ءبىزدىڭ قوعامدا ايەل ەركەكتەن قورلىق كورسە دە، ەركەك كىنالى. ەركەك ايەلدەن قورلىق كورسە دە، ەركەك كىنالى بولىپ شىعادى. سولاي عوي، ياعني تاسپەن جاپالاقتى ۇرساڭ دا، جاپالاقپەن تاستى ۇرساڭ دا جاپالاق ولەتىنى سياقتى. مەنىڭشە ايەلدەن قورلىق كورەتىن ەركەكتەر ەكى ەسە كوپ-اۋ. وسى ايتقانىم وتىرىك بولسا، جەڭگەلەرىڭنىڭ بولماسا كەلىندەرىڭنىڭ كەرەمەت ەكەنىن، اتا-ەنەسىن الپەشتەپ، اعا- ىنىلەرىڭدى ەركەكشە قۇرمەتتەپ وتىرعانىن جازىڭدارشى. ءاي، قايدام- اۋ.. . كوپ بولسا 20 پايىزى ماقتار. ال 80 پايىزى ماقتاي الماي، ۇندەمەي ءوتىپ كەتەتىنى انىق.. .» - دەيدى ول.
اكەلەر ينستيتۋتىن دامىتۋ ماڭىزدى
ءماجىلىس دەپۋتاتى امانجول ءالتاي ايەلدەن قىسىم كورگەن ەركەكتەر از ەمەس ەكەنىن ايتادى. وعان سەبەپ تە جوق ەمەس.
«بۇرىن اكەلەرىمىز وتباسىنداعى احۋالدى قاباعىمەن رەتتەپ وتىراتىن ەدى. ءبىزدىڭ كەزىمىزدە «اكەممەن اقىلداسايىن»، «اكەمنەن سۇرايىن»، «اكەم بىلەدى» دەگەن تۇسىنىك قالىپتاسقان- دى. قازىر «مامام بىلەدى»، «مامامنان سۇرانايىن»، «مامام شەشەدى» دەيتىن بالالار كوبەيىپ بارا جاتىر. قالا بەردى، اقپارات كەڭىستىگىندە قازاق جىگىتتەرىن، ەر- ازاماتتارىن ەز، قورقاق، جالتاق قىلىپ كورسەتەتىن ءتۇرلى كونتەنت قاپتاپ كەتتى. مەكتەپتەردە ەر مۇعالىمدەر از. ايەلدەردىڭ ورتاسىندا وسكەن ۇل بالانىڭ مىنەزى، ءجۇرىس-تۇرىسى قالاي قالىپتاساتىنى ايتپاسا دا تۇسىنىكتى. مۇنىڭ ءبارى اكەلەردىڭ وتباسىنداعى ءرولىن تومەندەتەتىنى انىق. بۇل رەتتە، اكەلەر ينستيتۋتىن دامىتۋ ماڭىزدى»، - دەدى دەپۋتات.
بۇعان دەيىن ءماجىلىس دەپۋتاتى جارقىنبەك امانتاي جانجال شىعارعان ايەلدەردى دە جازاعا تارتۋدى ۇسىنعان بولاتىن.
«جاۋاپكەرشىلىكتى تەڭ ءبولۋ كەرەك. جاسىراتىنى جوق، كەيدە ەر ازاماتتارعا دا بۋللينگ جاسالادى. ناقتى دەرەكتەردى كەلتىرە المايمىن. دەگەنمەن قوعامدا كورىپ جۇرگەنىمىزدەي، ايەل ادامدار دا ەرلەرىنە قىسىم جاسايدى. ءبىراق مۇنداي دەرەكتەر كوپ ەمەس. «ايەلدەردى قاماسىن، ولارعا ايىپپۇل سالسىن» دەگەندى مەن زاڭعا ۇسىنۋ ءۇشىن ايتىپ وتىرعانىم جوق. مەنىڭ ايتقىم كەلگەنى، جاۋاپكەرشىلىك، وتباسىدان اجىراۋدىڭ سالماعىن ءبارى تەڭ سەزىنۋى ءتيىس»، - دەدى ج. امانتاي.
ساراپشىلار سوڭعى كەزدەرى قوعامدا قازاقى مەنتاليتەت ازايىپ، باتىستىڭ ءومىر سالتى ساناعا ءسىڭىپ بارا جاتقانىن ايتادى. سەبەبى، قازىر ەركەكتەر «ايەلىم ۇرادى» دەپ پوليتسياعا شاعىمدانۋعا نامىستانبايتىن بولعان. جاس جۇبايلاردى قويشى، ەگدە جاستاعى ەرلى- زايىپتىلار ءجيى اجىراسىپ جاتقان كورىنەدى. قازاق قوعامىندا وسى سياقتى مىسالدار كوپ. «ۇيات بولادى» دەگەن ءسوز كەلمەسكە كەتىپ بارا جاتقانداي.. .
اۆتور
ورالحان قوجانوۆ
