بولاشاقتىڭ اقىنى جۇمەكەن ناجىمەدەنوۆتىڭ تۋعانىنا 90 جىل تولدى
بۇگىن اقىن، پروزاشى، رەداكتور ءارى كۇيشى جۇمەكەن ناجىمەدەنوۆتىڭ تۋعانىنا 90 جىل تولدى. وسىدان 70 جىلعا جۋىق ۋاقىت بۇرىن «مەنىڭ قازاقستانىم» دەپ جىرلاعان اقىننىڭ ءومىر جولى مەن شىعارماشىلىعى تۋرالى زامانداستارىنان سۇراپ بىلدىك.
مەيىرحان اقداۋلەت ۇلى: جۇمەكەن - بولاشاقتىڭ اقىنى
- ول كىسى «مەكتەپ» باسپاسىندا رەداكتور بولدى. سول جەردەن ەشقايدا قوزعالعان جوق.
اقىن، پۋبليتسيست مەيىرحان اقداۋلەت ۇلىنىڭ ءاپ دەگەندە ويعا العان ەستەلىگى بۇل. جۇمەكەن ناجىمەدەنوۆ شىن مانىندە «مەن» دەپ توسكە ۇرىپ، «ءوزىم» دەپ وزەۋرەگەن ەمەس.
توماعا تۇيىق بولدى، كوپ تە سويلەمەيتىن. ساناۋلى عانا قالامداسىمەن ارالاستى، سىرلاستى.
- بىرىنشىدەن، اقىن. مەن العاش رەت ولەڭدەرىن وقىعان كەزدە قاتتى تاڭقالدىم. مۇلدە باسقاشا جازادى. سول كەزدە-اق جاقسى اقىن، جاقسى جازۋشى ەكەنىن جۇرتتىڭ ءبارى ءبىلدى. كەرەمەت كىتاپتارى دا شىقتى. تاعى ءبىر ايتا كەتەرلىگى، كەزىندە سول كىسىگە قانداي ءدا بىر بولماسىن قارسىلىق كورسەتتى. انىق نە ەكەنىن بىلمەيمىن. ەكىنشىدەن، پوەزيادان پروزاعا اۋىستى. «اق شاعىل»، «كىشكەنتاي»، «داڭق پەن داقپىرت» روماندارى شىقتى. ءار كىتابى جاقسى. ءبىر قىزىعى نە سىننىڭ شارۋاسى جوق، نە اتالىپ جاتپادى. ءوز باسىم سول كەزدە «ءتىرى جۇرگەن اقىننىڭ ىشىندە ەكەۋى عانا اقىن» دەپ ايتاتىنمىن. ءبىرى - جۇمەكەن ناجىمەدەنوۆ، ەكىنشىسى - جۇماتاي جاقىپبايەۆ، - دەيدى مەيىرحان اقداۋلەت ۇلى.
«پيونەر» جۋرنالى اقىننىڭ ولەڭدەرىن سۇراپ الىپ، باسىپ شىعاردى. وندا دا جۋرنالدىڭ جاس رەداكتورلارى ۇيىنە بارىپ، وزدەرى الىپ كەتەتىن.
- جۇمەكەننىڭ پوەزياسى، پروزاسى تۋرالى ءدال جەتكىزىپ ايتقان، جازعان ەشكىم جوق. بەرىدە عوي كورىنە باستاعانى. ول باياعىدا كورىنۋى كەرەك ەدى. ءوزىنىڭ ءومىرى دە قىزىق. قاراعاندىدا شاحتادا جۇمىس ىستەگەن. كەيىن الماتىعا كەلگەن. «مەكتەپ» باسپاسىندا تاريح جانە گەوگرافيا بولىمىندە ەڭبەك ەتتى. وتە ساۋاتتى ادام. سونداي-اق كۇيشىنىڭ كۇيشىسى بولدى. ءبىراق كوڭىلى قالاماسا قولىنا دومبىرا ۇستامايدى. ءبىر كۇنى اياق استىنان ۇيىنە باردىق. بولمەدەن شىعىپ، امانداستى. دومبىراسىن شەتكە قويعاندا «اعا، دومبىرانى ءارى ەمەس، بەرى قويساڭىزشى» دەپ كۇلدىم. سول كەزدە ءبىر كۇي تارتىپ بەردى. سول كۇي قۇلاعىمدا قالدى، - دەدى ول.
اقىندى تانۋ جولى ءالى دە جالعاسا بەرمەك. تەك مەرەيتوي، ايتۋلى داتا كۇندەرى ەمەس، مەكتەپ وقۋلىعىنا تاڭداۋلى شىعارمالارى ەنۋى ءتيىس. ونى دا تاڭداۋ كەرەك.
اقىن مەيىرحان اقداۋلەت ۇلى پوەزياسىمەن قاتار پروزاسىن دا بالالار مەكتەپ جاسىنان وقىپ، ءبىلىپ وسسە دەيدى.
- جۇمەكەن حالىققا قايتا ورالادى. حالىقتىڭ تۇسىنىگى بۇدان دا تەرەڭ بولعان كەزدە قايتادان ەجىكتەيمىز بە دەپ ويلايمىن. جۇمەكەننىڭ سوزدەرىنىڭ ءبارى - قازاقتىڭ ءسوزى. جانە قازاقتىڭ قانداي ءسوزى ول؟ ! جۇمەكەن ول - بولاشاقتىڭ اقىنى. ءيا، ونى بىردەن ءتۇسىنۋ اۋىر. سەبەبى جۇمەكەن تۋرالى قايتادان قاراۋ كەرەك. سول قالام ۇستاعانداردىڭ ىشىندەگى ەڭ ادالى جۇمەكەن شىعار دەپ ويلايمىن. ولەڭدەرىنىڭ ءوزىنىڭ اۋەنى بار. ناعىزداردىڭ ءبىرى. كەز كەلگەنىن وقىساڭ، ءقازىر جازىلعان سياقتى، - دەيدى مەيىرحان اقداۋلەت ۇلى.
اقىننىڭ ءومىر جولى
جۇمەكەن ناجىمەدەنوۆ 1935-جىلى اتىراۋ وبلىسى قۇرمانعازى اۋدانى قوشالاق اۋىلىندا ومىرگە كەلگەن. ورتا مەكتەپتى بىتىرگەن سوڭ ءبىر جىل بويى قازاق ءتىلى مەن ادەبيەتى پانىنەن ساباق بەرىپ، اتىراۋدان قاراعاندىعا قونىس اۋداردى.
سول جاقتا ءبىر جىل جۇمىس ىستەپ، كەيىن قۇرمانعازى اتىنداعى الماتى كونسەرۆاتورياسىنىڭ حالىق اسپاپتارى بولىمىندە وقىدى. ءارى قاراي باسپادا، گازەتتە جۇمىس ىستەدى. ال 1971-1973 -جىلدارى ارالىعىندا ماسكەۋدە م. گوركي اتىنداعى ادەبيەت ينستيتۋتى جانىنداعى جوعارى ادەبي كۋرسىن ءتامامدادى.
ەلگە ورالعان سوڭ قازاق مەملەكەتتىك كىتاپ ساۋداسى جونىندەگى كوميتەتتە رەداكتور بولىپ ەڭبەك ەتتى. 1978-جىلدان ءومىرىنىڭ سوڭىنا دەيىن «مەكتەپ» باسپاسىندا جۇمىس ىستەدى. ول تاريح جانە گەوگرافيا ءبولىمىنىڭ مەڭگەرۋشىسى بولدى.
ولەڭدەرى العاش رەت «لەنينشىل جاس» گازەتىنە جاريالاندى. ال ەڭ العاشقى ولەڭدەر جيناعى 1961-جىلى جارىققا شىقتى. 1967-جىلى شىققان «كۇي كىتابى» 2006-جىلى اۋديو- كىتاپ تۇرىندە قايتا باسىلدى. ولەڭدەرى ورىسشاعا اۋدارىلىپ، بىرنەشە كىتاپ بولدى.
ءال وزى تۇرىك، ورىس اقىندارىنىڭ ولەڭدەرىن، داستانداردى اۋداردى. ونىڭ «مەنىڭ قازاقستانىم» ءانى 2006 -جىلى ەلىمىزدىڭ ءانۇرانىنا اينالدى. ول سول شاقتان-اق ەلدىڭ رۋحىن كوتەرگەن ولەڭ ەدى.
ولەڭ 1956-جىلى جارىققا شىققان. ەل اراسىندا كەڭ تاراعان ۆيدەودا ءشامشى قالداياقوۆ بىلاي دەيدى:
- ءبىزدىڭ تەرىستىكتە تىڭ كوتەرىلىپ جاتقان بولاتىن. سول كەزدە «قازاقستان - مەنىڭ قازاقستانىم» دەگەن ۇران ءانىمىز ەدى. بۇل ۇران ءانىمىزدىڭ ءسوزىن جازعان جۇمەكەن ناجىمەدەنوۆ دەگەن جاس قازاقتىڭ تالانتتى اقىنى ەدى. جۇمەكەن ەكەۋىمىز بىرگە وقىدىق. ول دومبىراشى جىگىت ەدى. كونسەرۆاتوريادا وقىعان. سەنىڭ كەۋدەڭدە قازاق دەگەن قانىڭ بار عوي، «مەنىڭ قازاقستانىم» دەگەن ءسوز جاز، مەن ءانىن جازامىن دەدىم. جامال اپاعا ۇيرەتتىك. جامال اپا قاعىپ الىپ، راديوعا بارىپ ورىندادى. راديوداعى جىگىتتەرگە «كۇنىنە ءبىر- ەكى رەت بەرىپ قويىڭدار» دەپ ايتىپ قويدىق. سونىمەن ءبىر- ەكى رەت بەرىپ قوياتىن بولدى.
تۋعان جەرى اقىندى ۇلىقتادى
جۇمەكەن ناجىمەدەنوۆتىڭ 90 جىلدىعىنا وراي بيىل اتىراۋ وبلىسىندا «ۇرپاعىم ساعان ايتام…» اتتى رەسپۋبليكالىق كوركەمسوز وقۋ شەبەرلەرىنىڭ بايقاۋى، «جىر جۇلدىزى - جۇمەكەن» اتتى ادەبي سازدى كەش، ح. دوسمۇحامەدوۆ اتىنداعى اتىراۋ ۋنيۆەرسيتەتىندە «جۇمەكەن جىرلارى - عاسىر ءۇنى» اتتى عىلىمي پراكتيكالىق كونفەرەنتسيا ءوتتى.
«جىر - جۇمەكەن» پوەزيا فەستيۆالى، «ۇلت ولەڭىنىڭ ءۇشتاعانى» اتتى جىر كەشى ۇيىمداستىرىلدى. «مەنىڭ قازاقستانىم» اتتى رەسپۋبليكالىق اقىندار ايتىسى ءوتتى.
- اتىراۋ وبلىسىندا جۇمەكەن ناجىمەدەنوۆ اتىندا 3 ەسكەرتكىش بار. ولار اتىراۋ قالاسىندا، اتىراۋ قالاسىنداعى ج. ناجىمەدەنوۆ اتىنداعى ورتا مەكتەپتە جانە قۇرمانعازى اۋىلى جۇمەكەن اۋىلىنداعى ورتالىق ساياباقتا ورنالاسقان. اتىراۋ وبلىسى قۇرمانعازى اۋدانى ەڭبەكشى اۋىلدىق وكرۋگىندە جۇمەكەن اۋىلى بار. وعان قوسا اتىراۋ قالاسىندا № 2 ج. ناجىمەدەنوۆ اتىنداعى ورتا مەكتەپ، قۇرمانعازى اۋدانىنداعى ع. اليپوۆ اۋىلىندا ج. ناجىمەدەنوۆ اتىنداعى ورتا مەكتەپ بار. سونىمەن قاتار وبلىس بويىنشا 8 كوشە، 1 ساياباققا اتى بەرىلگەن. ساياباق قۇرمانعازى اۋدانى ەڭبەكشى اۋىلدىق وكرۋگى جۇمەكەن اۋىلىندا ورنالاسقان، - دەپ حابارلادى اتىراۋ وبلىسى اكىمىنىڭ باسپا ءسوز قىزمەتى.
ايتا كەتەيىك، بيىل اتىراۋدا اقيىق اقىن، مەملەكەت جانە قوعام قايراتكەرى جۇمەكەن ناجىمەدەنوۆتىڭ 90 جىلدىق مەرەيتويىنا وراي ءبىرقاتار مادەني ءىس- شارا ءوتتى.
التىناي ساعىندىقوۆا
