بۇل ەلەس پە، الدە جىن با؟

استانا. قازاقپارات - «مەن بۇل وقيعانى باسىمنان كەشىرمەسەم، مۇندايعا ەش سەنبەس ەدىم» دەپ باستادى اڭگىمەسىن راقىمجان اعا.

- باياعىدا قازىر سۇيەگى قۋراپ قالعان قاڭتارباي شال ءبىر نارسەنى قوڭىرسىتىپ ايتىپ، وتىرۋشى ەدى.

سوندا «وسى الجىعان شال ولەر الدىندا بولماس دۇنيەنى ايتىپ، ەلدىڭ باسىن قاتىراتىنى نەسى؟» دەپ رەنجۋشى ەدىم.

ال ەندى ءوز باسىمنان كەشكەندى ايتپاس بۇرىن، سەندەرگە قاڭتارباي شالدىڭ ايتقان اڭگىمەسىن ايتىپ بەرەيىن. وزدەرىڭ بىلەسىڭدەر عوي، ول كىسى - ءومىر بويى قويشى بولىپ وتكەن ادام.

بىردە قويدى (قاڭتارباي شالدىڭ اڭگىمەسى) ءتۇس الەتىندە وزەن بويىنا ءيىرىپ، شاي-پايىمدى قايناتىپ ىشە قويايىن دەپ، تەزەك تەرە باستادىم. تۇرعان جەرىم - مۇقانشى وزەنىنىڭ بويىنداعى ەرتەدەن قالعان جالعىز تەرەكتىڭ ماڭى. اۋىلدان جىراق جەر. كۇن ىسسى، قىردا بۇرالىپ ساعىم ەرىپ جاتىر. تەزەك تەرىپ كىشكەنە دوڭگە شىعا كەلگەنىم سول ەدى، تاڭعالعانىمنان شالقامنان تۇسە جازدادىم. الدىمدا ون-ون بەس شاقتى كيىز ءۇي تىگىلگەن شاعىن اۋىل جاتىر. ونىڭ بىرنەشەۋى اق شاڭقان بولىپ كوز تارتادى. الدارىندا توپتاسىپ، اڭگىمەلەسكەن ءبىراز ەركەككىندىكتىلەر تۇر. اقجاۋلىقتى قىز-كەلىنشەكتەر ۇيگە ءبىر كىرىپ، ءبىر شىعىپ ابىر-سابىر. ءتورت-بەس تايقازان اسىلىپ جاتىر. ارىدە اۋىل بالالارى ويناپ ءجۇر.

ءبىر اڭعارعانىم، اۋىلدا توي بولعالى جاتقانعا ۇقسايدى. جۇرتتىڭ ءبىرازى قىرعا ءالسىن-ءالسىن كوز سالىپ الدەكىمدى كۇتەتىن سياقتى. كەنەت اپپاق كيىز ۇيلەردىڭ بىرىنەن جانىنا ەكى-ءۇش ادام ەرتكەن، قولىنا دومبىرا ۇستاپ، ۇستىنە جىبەك شاپان كيگەن شوقشا ساقالدى ءبىر مىرزا شىقتى. دومبىرا ۇستاعان ادامنىڭ ءوڭى ماعان تىم تانىس سەكىلدى كورىندى. دومبىراسى، شوقشا ساقالى، جىبەك شاپانى الدەكىمدى ەسكە تۇسىرگەندەي. بۇل باياعى اتام ايتا بەرەتىن، ءتورتىنشى اتامىز، وسى تارباعاتاي وڭىرىنە بەلگىلى، ءىيىسى سىباننىڭ سال-سەرىسى اتانعان مامىتجان اتام سياقتاندى. توي قايدا بولسا، ول سوندا جۇرەدى دەۋشى ەدى، كوزىن كورگەندەر. سول بولسا، سول دا شىعار.

دومبىرا ۇستاعان ادام جانىنداعى سەرىكتەرىمەن سىرتتا سويلەسىپ تۇرعان ادامدارعا قوسىلىپ، قىر جاققا قاراپ قول سىلتەپ، بىردەڭەنى ايتىپ جاتىر. ارقان سوزىم جەردە تۇرسام دا ەشقايسىسىنىڭ داۋىسى ەستىلمەيدى. توبەلەرىنەن ۇڭىلە قاراپ تۇرعان مەنى ەشكىم اڭعارماق تۇرماق، نازار دا اۋدارمادى. «اپىر-اۋ، بۇل ەلەس پە، الدە جىن با؟» دەپ ەسەڭگىرەپ قالعان مەن تەڭسەلە باسىپ، ىلگەرى بىرەر قادام اتتاپ ەدىم، الگى كورىنىس لەزدە جوق بولدى. كوز الدىمدا كۇنگە كۇيىپ، سارعايعان دالا مەن شوقىم-شوقىم شيلەر عانا جاتتى.

ءبىسسىمىللامدى ءجيى قايتالاپ، الگىندەگى ەلەس اۋىل وتىرعان جەردى ارالاپ شىقتىم. دىم جوق. ەشنارسە بولماعانداي. الگىندە قازان-وشاق تۇرعان جەردى دە بارىپ كوردىم. تەك الدەبىر شۇقىردىڭ سۇلبالارى بارداي كورىندى. ءبىراق ونى دا جۋسان باسىپ، شي ءوسىپ كەتكەن. كەشكە دەيىن وزىمە-ءوزىم كەلە الماي ءجۇردىم. بولماعان سوڭ، اۋىل مولداسىنا كەلىپ كورگەندەرىمدى ايتتىم. «كوزىڭە كورىنگەن جىن-شايتان عوي. ول جەردە باياعىدا ەسكى اۋىلدىڭ جۇرتى بولعان. موينىڭا تاعىپ ءجۇر» دەپ دۇعا جازىپ بەردى. كەيىن ءدال سول جەردە، سول ەلەس اۋىلدى، ءدال سول ادامداردى بىرنەشە مارتە كوردىم. ولار ۇنەمى كوكجيەككە قاراپ، قول سىلتەپ، الدەنەنى اڭگىمەلەپ جاتتى...

- ءدال وسى اڭگىمەنى ايتقاندا: «بۇل ءبىر الجىعان قاڭتارباي شالدىڭ قىرىق وتىرىگى عوي» دەپ جۇرە تىڭداۋشى ەدىم، - دەپ ساباقتادى اڭگىمەسىن راقىمجان اعا.

- ءدال وسى جاعدايدى جاقىندا ءوز باسىمنان وتكىزبەسەم، مۇندايعا ەشۋاقىتتا سەنبەس ەدىم. بىردە ۇيدەگى جالعىز سيىر تابىننان كەلمەي قالدى. كەشكىلىك شاپقىلاپ، ارلى-بەرلى ىزدەگەنمەن تابىلدامادى. ەرتەسىندە تاعى ىزدەپ شىقتىم. جۇرت «جالعىزتەرەك جاقتان ءبىر قارايعاندى كوردىك» دەگەن سوڭ، سوعان قاراي تارتقانمىن. كوكبەستىمەن اڭىراتىپ كەلىپ، باياعى قاڭتارباي شال ايتقان دوڭەسكە شىعا كەلدىم دە، قاتتىم دا قالدىم. باياعى اناۋ الجىعان شال ايتقان ەلەس اۋىل الدىمدا جايراپ جاتىر. ءوز كوزىمە سەنەرىمدى دە، سەنبەسىمدى دە بىلمەي، دال بولىپ تۇرىپ قالدىم.

سول اۋىل... سول كورىنىس. دومبىرالى مىرزا... تۇتىندەپ جاتقان قازان-وشاق... ءبىر كيىز ءۇيدىڭ كولەڭكەسىندە كۇيسەپ سيىرىم جاتىر. باياعى قيقارلىعىما سالىپ، «نەدە بولسا جاندارىنا بارىپ كورەيىن» دەپ اتىمدى تەبىنىپ قالىپ ەدىم، ەلەس-اۋىل ىدىراپ جۇرە بەردى. الگى اۋىلدان ءىز دە قالمادى. تەك ءبىر شيدىڭ ءتۇبىن كولەڭكەلەپ ءبىزدىڭ ءۇيدىڭ قاراسانكەلگىرى جاتىر ەكەن. «بالكىم، تاعى كورىنەر» دەپ الگى دوڭگە بىرنەشە مارتە شىقتىم. ءبىراق ەلەس اۋىل قايتىپ ەلەس بەرمەدى. بۇل نە جۇمباق؟ ونى وسى كۇنگە دەيىن تۇسىنبەي قويدىم. جىن-شايتان ەلەستەدى مە، دەسەم، اياق-قولىم بالعاداي، دەنى ساۋ اداممىن. لاعىپ جۇرگەن جان ەمەسپىن. بۇل نە سوندا؟

وسى ءبىر راقىمجان اعانىڭ ايتقاندارى ءبىرازعا دەيىن كوكەيىمدە ءجۇردى. كەيىن ەس ءبىلىپ، ەتەك-جەڭىمدى جيناعان كەزدە سول اۋىل سىرتىنداعى جالعىزتەرەككە بارىپ، سول ءبىر دوڭەسكە تالاي مارتە كوتەرىلگەنمىن. ءبىراق ەلەس اۋىل ماعان كورىنبەدى. دەگەنمەن سونداي ەلەستەر ارا-تۇرا ادامدارعا كەي ساتتە كورىنىپ تۇراتىنىنا سەنىمدىمىن. قازىرگى عىلىم ونداي ساتتەر ءجيى قايتالانىپ تۇراتىنىن دالەلدەپ قويعان. ونى ءتىپتى «ۋاقىت ويىعى» نە بولماسا «ۋاقىت ءيىرىمى» دەپ اتايدى. بالكىم، الگى ەلەس اۋىل قاڭتارباي شال مەن راقىمجان اعا كەزدەيسوق سول «ۋاقىت ويىعىنىڭ» تابالدىرىعىن باسىپ قالعاندا كورىنىس بەرگەن بولار. ءبارى دە مۇمكىن-اۋ...

تەمىرلان بايازيت

«ايقىن». 2014