باتىس قازاقستاندا ەت نەلىكتەن قىمباتتاپ كەتتى

ورال. KAZINFORM - باتىس قازاقستان وبلىسىندا سوڭعى كەزدە ەت باعاسىنىڭ وسكەنى بايقالادى. بۇل جەرگىلىكتى تۇرعىنداردىڭ الاڭداۋشىلىعىن تۋعىزىپ وتىر. وسىعان وراي Kazinform ءتىلشىسى سالا ماماندارىمەن، جۇرتشىلىق وكىلدەرىمەن تىلدەستى.

ساتۋشىلار نە دەيدى؟
ورال قالاسىندا ورتالىق «ميرلان» بازارىنداعى ەت پاۆيلونىنداعى ساتۋشى جاننا اقپانوۆانىڭ ءمالىم ەتكەنىندەي، قازىرگى كەزدە مۇندا جىلقى ەتى ءار كيلوسى 2500-2600 سيىر 2600-2700، قوي 2500 تەڭگەدەن اكەلىنۋدە.

- بىزدەر وسىعان 100-200 تەڭگە قوسامىز. جەرگىلىكتى اكىمدىك باعانى باقىلاپ وتىرادى. سوم ەتتەر 4 مىڭ تەڭگەگە دەيىن كەتىپ قالدى. وتكەن جىلى وسى كەزەڭدە ءبىرشاما ارزان بولعان ەدى، - دەيدى ج. اقپانوۆا.

ساتۋشىلار ەت باعاسىنىڭ ءوسۋى وزبەكستاننان كەلىپ، مال الۋشىلاردىڭ كوپتىگىمەن بايلانىستىرادى.

- اۋىلداردان ەتتىڭ كەلۋى سيرەكسىپ كەتتى. الدىمەن ءوز وبلىسىمىزدى قامتىپ الۋ كەرەك قوي. وزگە ەلدەردەن كەلىپ، مال الۋشىلارعا نەگە توسقاۋىل قويىلمايدى؟ - دەدى تاعى ءبىر ساتۋشى تولقىن عيىلمانوۆا.

د. قونايەۆ شاعىن اۋدانىنداعى «جەڭىس» ساۋدا ۇيىندە ەت كيلوسىنا 2800-4 مىڭ تەڭگەدەن ساتىلىپ جاتىر. مۇنداعى سۇيەكسىز ەت 4200 تەڭگەگە جەتكەن.

ەت ءوندىرۋدىڭ باستى كورسەتكىشتەرى قانداي؟
ب ق و اۋىل شارۋاشىلىعى باسقارماسىنىڭ باسشىسى جاسۇلان حاليۋلليننىڭ ناقتىلاۋىنشا، قازىرگى كەزدە تاۋار وندىرۋشىلەر قالا بازارلارى مەن دۇكەندەرگە جايىلىم مالىن ءار كيلوسىنا 2500، بورداقىلاۋدا تۇرعانىن 2900 تەڭگەدەن ۇشالاي وتكىزۋدە. ياعني ەت وتكىزۋ باعاسى بيىلعى قاڭتار- اقپان ايلارىمەن سالىستىرعاندا، 500 تەڭگەگە قىمباتتاعانى اڭعارىلادى.

باسقارما باسشىسىنىڭ سوزىنە قاراعاندا، مال سويۋ الاڭدارى مەن ەت وڭدەۋ كەشەندەرىندە مالدىڭ قوڭدىلىعى مەن سويىس سالماعىنا بايلانىستى ءار كيلوعا 2000-2500 تەڭگە ارالىعىندا. ال مال بورداقىلاۋ الاڭدارىنا مال تىرىلەي 1700-1800 تەڭگەدەن قابىلدانۋدا. وتكەن ايعا دەيىن بۇل كورسەتكىش 1400، 2024 -جىلى وسى كەزەڭدە 800 تەڭگە بولعان ەدى.

- وبلىسىمىزداعى مال بورداقىلاۋ الاڭدارى تىرىلەي سالماقتاعى بۇقاشىقتاردى قابىلداۋ باعاسىن ەلىمىزدىڭ وڭتۇستىك وڭىرلەرى ساتىپ الۋشىلارىمەن باسەكەلەستىكتە بولۋ ءۇشىن امالسىز ارتتىرۋعا ءماجبۇر بولىپ وتىر. سايكەسىنشە بۇل بورداقىلاۋدان شىعاتىن مالدىڭ باعاسىنا ىقپال ەتەدى. قالا بازارلارى مەن ارنايى دۇكەندەردەگى قىمباتشىلىققا وڭتۇستىك وڭىرلەردەن كەلگەن ساتىپ الۋشىلاردىڭ، سونداي-اق ماڭعىستاۋ جانە اتىراۋ وبلىستارىندا سيىر ەتىنە جوعارى باعا ۇسىنۋى ۇلكەن اسەرىن تيگىزىپ وتىر، - دەدى ج. حاليۋللين.

ونىڭ مالىمدەۋىنشە، وبلىس ءوزىن-ءوزى ءىرى قارا مال ەتىمەن تولىق كولەمدە قامتىپ وتىر. جىل باسىندا حالىق سانى 696 مىڭ ادام بولسا، ورتاشا تۇتىنۋ نورماسىنا سايكەس وبلىس تۇرعىندارىنا 13,9 مىڭ توننا ءىرى قارا مال ەتى قاجەت، بۇل ەكى ەسەدەن ارتىق ورىندالۋدا.

بيىلعى قاڭتار-شىلدە ايلارىندا سويىس سالماعىمەن ەسەپتەگەندە، 29,8 مىڭ توننا ەت، سونىڭ ىشىندە 7,5 مىڭ توننا سيىر ەتى وندىرىلگەن، بۇل وتكەن جىلعىدان 4,3 پايىزعا ارتىق.

2025 -جىلى وبلىستان تەك 5510 باس بۇقاشىق جانە 233 توننا ەت قالبىرلارى ەكسپورتتالدى. بۇلار يران، وزبەكستان، ازەربايجان، قىرعىزستان جانە تاجىكستان ەلدەرىنە باعىتتالدى. وعان قوسا ەلىمىزدىڭ باسقا وڭىرلەرىنە 50,5 مىڭ باس ءىرى قارا بورداقىلاۋعا جانە ەتكە وتكىزىلگەن.

ب ق و كاسىپكەرلىك جانە يندۋستريالدىق- يننوۆاتسيالىق دامۋ باسقارماسىنان الىنعان مالىمەت بويىنشا ق ر پرەمەر-ءمينيسترىنىڭ ورىنباسارى - ساۋدا جانە ينتەگراتسيا ءمينيسترىنىڭ 2023 -جىلعى 11-مامىرداعى № 166-نق بۇيرىعىنا سايكەس، 19 الەۋمەتتىك ماڭىزى بار ازىق- تۇلىك تاۋارىنىڭ تىزبەسى بەكىتىلدى. سونىڭ ىشىندە سيىر ەتى (سۇيەكتى جاۋىرىن-ءتوس بولىگى) بار. بيىلعى 12- تامىزعا سيىر ەتىنىڭ باعاسى ستاتيستيكالىق دەرەكتەرگە سايكەس ءار كەلىسىنە 2774 تەڭگە بولىپ بەلگىلەنگەن. وتكەن جىلعى وسى ۋاقىتپەن (2365 تەڭگە) سالىستىرعاندا، ءوسىم - 17,3 پايىز.

قوجالىقتار قيىندىق كورىپ جاتىر ما؟
بوكەي ورداسى اۋدانى ءبورلى اۋىلىنىڭ تۇرعىنى، «سيسەنعاليەۆ ر. ا. » شارۋا قوجالىعىنىڭ باسشىسى يساتاي سيسەنعاليەۆ ەت باعاسى وسىعان دەيىن ارزان بولىپ كەلگەنىن جەتكىزدى.

ونىڭ پىكىرىنشە، مالىن ءوز باعاسىنا وتكىزە الماعاندىقتان، اۋىل تۇرعىندارى قيىنشىلىق كورىپ وتىر. كوپشىلىگى مالىن ساتىپ، قالاعا كوشىپ جاتىر. قازىر شارۋا قوجالىعىن ساتامىن دەگەن حابارلاندىرۋلاردى كورۋگە بولادى. مۇنىڭ سەبەبى، بىرىنشىدەن، جەم-ءشوپ قىمبات. ميلليونداعان كيىك جايىلىم مەن شابىندىقتى تاپاپ كەتكەندىكتەن، بوكەي ورداسى، جانىبەك، كازتالوۆ اۋداندارىندا مال ازىعىن دايىنداۋ قيىنداپ بارادى. ەكىنشىدەن، جانار-جاعارماي، تەحنيكا مەن قوسالقى بولشەكتەر باعاسى الدەقايدا ءوستى.

- تاعى ءبىر ماسەلە، مال شارۋاشىلىعىنا جاستار كەلمەيدى. مالشىلار مەن فەرمەرلەردىڭ جاسى الدى الپىستان، سوڭى قىرىقتان اسىپ كەتتى. ءتورت تۇلىك ازايسا، الداعى ەكى-ءۇش جىلدا ەت باعاسى بۇدان دا قىمباتتاۋى مۇمكىن. وزبەكستان مەن قىرعىزستاندا ەت باعاسى بىزدەگىدەن الدەقايدا جوعارى. كارتوپتىڭ باعاسى 500 تەڭگە، ءسابىز 800 تەڭگە بولعاندا، ەت نەگە قىمباتتاماۋى كەرەك؟ الۋشىلارعا قيىن بولعانىمەن، اۋىل حالقى ءوز ەڭبەگىنىڭ جەمىسىن كورۋى قاجەت. بيىل جانىبەك اۋدانى تالوۆ اۋىلىنىڭ شارۋالارى 400-500 شاقىرىم جەردەن ءشوپ ساتىپ الىپ جاتىر، - دەيدى ي. سيسەنعاليەۆ.

رەسەي شەكاراسىنا ءتيىپ تۇرعان جانىبەك اۋدانى تالوۆ اۋىلىنداعى «گۇلميرا» شارۋا قوجالىعىنىڭ جەتەكشىسى مۇحامەد حامزين ءارقايسىسى 12 مىڭ تەڭگەدەن 2 مىڭ رۋلون ءشوپ العانىن قوستى. جانىبەكتەن بارىپ، ورال قالاسى ماڭىنداعى تاسقالا اۋدانى اۋماعىنان مال ازىعىن قامداپ جاتقاندار بار. كورشىلەس كازتالوۆ اۋدانىندا دا ءبىرقاتار شارۋالار ءوز اۋماعىندا ءشوپ شىقپاعاننان كەيىن الىس جەرلەردەن پىشەن تاسىمالداۋعا ءماجبۇر بولىپ وتىر.

«جالمۇقان» شارۋا قوجالىعىنىڭ باسشىسى ساعىناي نۇرمۇقانوۆتىڭ حابارلاعانىنداي، تالوۆ اۋىلى ماڭىنداعى جايىلىمعا كوك جاڭا شىعىپ ەدى، كيىك قايتادان قاپتاپ كەتتى. جاز بويى جايىلىس بولمادى. سيىر ساۋىلعان جوق، بۇزاۋ وسپەدى. تالوۆ اۋىلىنا قاراي اسفالت جول سالىنىپ جاتقانىمەن، مۇنداعى تۇرعىنداردىڭ كۇنكورىسى قيىنداپ بارا جاتىر. سوندىقتان قالاعا كوشپەگەندە، قايتەدى؟!

- قازىرگى تاڭدا شىمكەنتتىكتەر بۇقاشىق ءوز الدىنا، بۇكىل مالدى الىپ كەتىپ جاتىر. بۇل رەتتە باتىسقازاقستاندىق كاسىپورىندار باسەكەلەسە الماي وتىر. مەنىڭشە، ەت باعاسىن رەتتەۋگە مەملەكەتتىك ورگاندار كۇش سالۋى قاجەت. سۋبسيديا، دوتاتسيا جاعىن قاراستىرسا، تۇرعىندارعا جەڭىلدەتىلگەن باعامەن ساتۋعا بولار ەدى.

قوجالىقتار مەن جەرگىلىكتى تۇرعىندار ەتتى ونەبويى تىكەلەي وتكىزىپ جۇرە المايدى، ەكى ورتادا قىزىعىن دەلدالدار كورەدى. قازىرگى تاڭدا جايىلىم جوقتىقتان سيىر ساۋىلماي، ءسۇت ونىمدەرىن تۇتىنا الماي وتىرمىز. اۋىلدا تۇرعان بالا ءسۇت ءىشىپ، كۇندەلىكتى قايماق-مايىن جەمەسە، مال ۇستاعاننان نە قايىر؟ مۇنىڭ ءبارى، تۇپتەپ كەلگەندە، ەلىمىزدە ازىق-تۇلىك قاۋىپسىزدىگىن قامتاماسىز ەتۋ ماسەلەسىنە تىرەلەدى. سوندىقتان ناقتى شارالار قابىلدانۋى كەرەك، - دەپ ءتۇيدى ويىن س. نۇرمۇقانوۆ.

مىنە، وسىلايشا، ءار تاراپ وكىلدەرى باتىس قازاقستان وبلىسىندا ەت باعاسى ءوسۋىنىڭ سەبەپتەرى جونىندە ءوز وي-تولعامىن العا تارتتى. بۇل ماسەلەنىڭ جەرگىلىكتى اتقارۋشى ورگاندار نازارىندا تۇرۋى قاجەتتىگى كۇمان تۋدىرماسا كەرەك.

ەسكە سالا كەتەيىك، بۇدان بۇرىن باتىس قازاقستاندا كيىك ەتى قالاي ساتىلىپ جاتقانىن جازعان ەدىك.

سونداي-اق ب ق و- نىڭ ەكى اۋدانىندا ءشوپ شىعىمدىلىعى تومەن بولىپ وتىر.

اۆتور

عايساعالي سەيتاق