باتىس قازاقستاندا كيىكتەردىڭ اراسىندا ءىش تاستاۋ كەزدەسىپ وتىر
ورال. KAZINFORM — ورال قالاسىندا اۋىل شارۋاشىلىعى سالاسى، عالىمدار مەن شارۋا قوجالىقتارى باسشىلارىنىڭ قاتىسۋىمەن دوڭگەلەك ۇستەل وتىرىسىندا كيىك ماسەلەسى تالقىلاندى.
جيىندى جۇرگىزگەن وبلىس اكىمىنىڭ ورىنباسارى قاليار ايتمۇحامبەتوۆتىڭ ءمالىم ەتكەنىندەي، وڭىردە كيىكتەر، اسىرەسە، وڭتۇستىك اۋداندار تۇرعىندارىنا، شارۋا قوجالىقتارىنىڭ جەرلەرىنە ۇلكەن زيانىن تيگىزىپ وتىر.
عالىمداردىڭ بيولوگيالىق نەگىزدەمەسى بويىنشا باتىس قازاقستان وبلىسىندا كيىكتەردىڭ سانى 500-550 مىڭنان اسپاۋى ءتيىس.
- قازىر كيىكتەردىڭ سانى 2,3 ميلليون باسقا جەتتى. بيىل دا اۋە ساناعى جۇرگىزىلىپ جاتىر، جۋىق ارادا قورىتىندىسى ايتىلاتىن بولادى. شارۋا قوجالىقتارىنىڭ ەگىستىك جانە شابىندىق جەرلەرىن كيىكتەردىڭ تاپتاۋىنان قورعاۋ ماقساتىندا وبلىستا جانە اۋدانداردا شتابتار قۇرىلدى. جەرگىلىكتى اتقارۋشى ورگاندار، «وحوتزووپروم» مەكەمەسى، «بوكەيوردا» تابيعي رەزەرۆاتى، باتىس قازاقستان وبلىستىق ورمان شارۋاشىلىعى جانە جانۋارلار دۇنيەسى اۋماقتىق ينسپەكتسياسىمەن بىرىگىپ، ەگىستىك پەن شابىندىق جەرلەردى قورعاۋ جۇمىستارىمەن اينالىساتىن بولامىز. وڭتۇستىك اۋدانداردا ەگىستىك از، كەيبىرىندە جوق دەسە دە بولادى، نەگىزىنەن جايىلىمدىق جەرلەر ەكەندىگى بەلگىلى، - دەدى ق. ايتمۇحامبەتوۆ.
ب ق و ورمان شارۋاشىلىعى جانە جانۋارلار دۇنيەسى اۋماقتىق ينسپەكتسياسىنىڭ باسشىسى نۇرلان راحىمجانوۆتىڭ سوزىنە قاراعاندا، ەگىستىك القاپتارىن كيىكتەن قورعاۋ جۇمىستارى ءساۋىر ايىنىڭ باسىنان باستالىپ كەتتى.
- اۋدانداردىڭ بەرگەن مالىمەتى بويىنشا تاپالۋ ءقاۋپى بار القاپتار انىقتالىپ، قاجەتتى ادام سانى ناقتىلانىپ جاتىر. بۇل جۇمىستارعا بارلىعى 452 ادام اۆتوكولىكتەرىمەن تارتىلۋى كەرەك. كۇنى بۇگىن 210 ادام بار. ءالى 242 ادام قاجەت. بۇل ماسەلەنى مينيسترلىك بىلەدى، اينالىسىپ جاتىر. وتكەن جىلى دا وبلىستا ادام سانى جەتىسپەگەندىكتەن، وزگە وڭىرلەردەن ينسپەكتورلار تارتىلعان بولاتىن، - دەدى ن. راحىمجانوۆ.
ەڭبەك ارداگەرى تابىلعالي ساپاروۆتىڭ پىكىرىنشە، كيىك سانىن رەتتەۋ بويىنشا وبلىستا ارنايى باعدارلاما جاسالعانىمەن، مينيسترلىك تاراپىنان قولداۋ تاپپاي وتىر.
- كيىكتىڭ سانىن رەتتەۋ ءۇشىن ولاردى بۇرىنعى مەكەندەۋ ورتالىقتارىنا قايتارۋ كەرەك. مىسالى، اسكەري پوليگون جەرلەرىنە كيىك قىستا بارادى دا، سۋ جوق بولعاندىقتان، كوكتەم شىعا قايتىپ ورالادى. بوكەي ورداسىنىڭ قۇمىندا دا سۋ جوق. سول سياقتى تايپاق- ازىناباي ارناسى بىتپەگەندىكتەن، تايپاق جاعىنا جەتە المايدى. جاڭاقالا اۋدانى اۋماعىندا دا جاعداي سولاي. كيىكتەردى وسىنداي جەرلەرگە قونىستاندىرۋ ءۇشىن سول اۋماقتارعا اۋەلى سۋ جەتكىزۋ قاجەت، - دەدى ت. ساپاروۆ.
اۋىل شارۋاشىلىعى سالاسىنىڭ ارداگەرى لاۆر حايرەتدينوۆ كەلتىرگەن مالىمەتكە قاراعاندا، وڭتۇستىك اۋدانداردا وبلىس مالىنىڭ 60-70 پايىزى وسىرىلەدى. بيىل قىستان مال دا، كيىك تە امان شىقتى.
- مال باسىن كوبەيتۋ ءۇشىن قانشاما جۇمىس اتقارىلدى، مەملەكەت تاراپىنان قولداۋ كورسەتىلدى. ەندى سول ەڭبەكتىڭ ءبارى زايا كەتەتىن ءتۇرى بار. وتكەن جىلى ءشوپ شىقپاي، بارىن كيىك تاپاپ كەتكەندىكتەن تۇرعىندار مەن شارۋا قوجالىقتارىنىڭ مالىن قىستان شىعارۋ ءۇشىن ميللياردتان استام تەڭگە بەرىلدى. ەگەر بۇل ماسەلە شەشىلسە، وسى قاراجاتتى وبلىستىڭ باسقا قاجەتتەرىنە جۇمساۋعا بولار ەدى. بيىل جاعداي قالاي بولماقشى؟ سوندىقتان ءسوزىمىزدى جوعارى جاققا جەتكىزىپ، ىسكە كىرىسۋ كەرەك، - دەدى ل. حايرەتدينوۆ.
بوكەي ورداسى اۋدانىنان كەلگەن شارۋا قوجالىعىنىڭ باسشىسى ناعىم ءتاجىمۇراتوۆ شابىندىق جەرلەرى كيىك قازىپ كەتكەندىكتەن، شۇڭقىر- شۇڭقىر بولىپ قالعانىن، قازىر اتالعان جانۋاردىڭ قۇمعا كىرىپ، تولدەپ جاتقانىن جەتكىزدى. كيىك ماسەلەسى قانشاما ايتىلعانىمەن، جۇيەلى جۇمىس جوقتىعىن، وعان قوسا اقبوكەننىڭ سانى كەمىتىپ كورسەتىلەتىنىن، اۋلاعاندا، ەتىن ساسىتىپ الماۋ كەرەكتىگىن ايتتى.
«ecoclub» ج ش س باسشىسى باۋىرجان سابانوۆ كيىك سانى رەتتەلمەيتىن بولعاننىڭ وزىندە جەرگىلىكتى تۇرعىندارعا قولداۋ كورسەتۋ قاجەتتىگىن اتاپ ءوتتى.
- كيىكپەن قاتار مال باسى دا ءوستى. سوعان بايلانىستى جەر توزدى. سوندىقتان اۋىلداردان حالىقتىڭ كوشپەۋىنىڭ امالدارىن قاراستىرۋ كەرەك. مىسالى، رەسەيمەن شەكارالاس ورنالاسقان جانىبەك اۋدانى جاقسىباي اۋىلى تۇرعىندارى كووپەراتيۆكە قوسىلۋعا قارسى ەمەس. وسىعان وراي «اقجايىق» ا ك ك ارقىلى پيلوتتىق جوبا ەسەبىندە 500 ميللون تەڭگە بەرىلسە دەگەن ۇسىنىس بار. سول قارجىعا 5 مىڭ گەكتارعا ەكپە ءشوپ ەگىپ، كووپەراتيۆكە بىرىككەن تۇرعىنداردى مال ازىعىمەن قامتۋعا بولار ەدى، - دەدى ب. سابانوۆ.
جاقسىباي اۋىلىنان كەلگەن «اعايىن» ش ق باسشىسى اليك دوسقاليەۆ كيىكتىڭ بيىل ەرتە، ناۋرىز ايىنىڭ باسىندا كەلگەنىن تىلگە تيەك ەتتى.
- قازىر جايىلىم جوق. بۇرىنعىداي ءشوپ تە شىقپايتىن بولدى. وتكەن جىلى تۇرعىندار مەن شارۋا قوجالىقتارىنا مال ازىعىنان كومەك بەرىلدى. «اۋزى كۇيگەن ءۇرىپ ىشەدى» ، دەگەن، كيىكتىڭ زاردابىن تارتىپ وتىرعان ەل بىلەدى. كيىك جاپپاي ىندەتكە ۇشىراسا شە؟ قازىردىڭ وزىندە قۇرتتاپ، ءۇستى- باسىن تاسكەنە باسىپ كەتكەن كيىكتى كورۋگە بولادى. بيىل ءبىر بايقاعانىم، ءىش تاستاۋ كوپ. بۇل برۋتسەللەزدىڭ بەلگىسى ەمەس پە؟ جالپى، تابيعاتقا بەيىمدەلە بىلەتىن كيىك -اسا سەزىمتال جانۋار. مىسالى، سوڭعى كەزدە ءبىر- ەكى كۇن سالقىنداعاندا، جوق بولىپ كەتتى، - دەدى ا. دوسقاليەۆ.
ۆەتەريناريا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، جاڭگىر حان اتىنداعى باتىس قازاقستان اگرارلىق- تەحنيكالىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ پروفەسسورى قايسار كۋشاليەۆ ولگەن كيىكتى سويىپ قاراعان كەزدە پاستەرەللەزدەن باسقا دا اۋرۋلاردىڭ شىعىپ جاتقانىن قوستى.
جاڭاقالا اۋدانىنداعى «ۆەنەرا» شق باسشىسى ۆەنەرا نۇرعاليەۆا بۇل ماسەلەنىڭ قوزعالعانىنا ءۇش جىل بولسا دا، ناتيجەنىڭ جوقتىعىنا، ءشوپ تۇگىلى، كيىكتىڭ كوپتىگىنەن مال تۇراتىن ورىن قالماعانىنا نازار اۋداردى.
- مەنىڭ ويىمشا، وسىلاي كەتە بەرسە، شارۋا قوجالىقتارىنىڭ 70 پايىزى جابىلادى. نە كيىك، نە مال وسىرەيىك. كيىكتى جاز بويى قانشا ايداساڭ دا، قايتىپ كەلىپ تۇرادى، - دەدى ۆ. نۇرعاليەۆا.
بوكەيوردالىق قايرات ناسيموللين مال باققان اعايىننىڭ پايىمداۋىنشا، كيىك سانى رەسمي ساناقتاعىدان الدەقايدا كوپ ەكەندىگىن ايتتى.
- كيىكتىڭ سانىن رەتتەۋ ماسەلەسى زاڭعا سايكەس قولعا الىنسا، ءبىز ونى قولداۋعا دايىنبىز. بوكەي ورداسى اۋدانىندا 580 نەن استام شارۋا قوجالىعى بولسا، جوق دەگەندە سونىڭ تەڭ جارتىسى «وحوتزووپروم» مەكەمەسىنە، «بوكەيوردا» رەزەرۆاتىنا كومەكتەسۋگە ءازىر، - دەدى ق. ناسيموللين.
ەسكە سالا كەتەيىك، بۇدان بۇرىن كيىك سانىن قالاي رەتتەۋگە بولاتىنى جونىندە عالىمنىڭ پىكىرىن جازعان ەدىك.
