باتىر مانشۇكتىڭ ءومىرىن ءالى دە زەرتتەي ءتۇسۋ كەرەك - ب ق و تۇرعىنى
ورال. KAZINFORM - بوكەي ورداسى اۋدانى ورتالىعى سايقىن اۋىلىندا تۇراتىن ەڭبەك ارداگەرى جاڭبىرباي كامالوۆ كەڭەس وداعىنىڭ باتىرى مانشۇك مامەتوۆا تۋرالى ءوزى بىلەتىن دەرەكتەرمەن ءبولىستى.
مامىر ايىندا 86 جاسقا تولاتىن اقساقال قازاقتىڭ باتىر قىزىمەن نەمەرە تۋىس بولىپ كەلەدى.
- ءبىز شەركەش رۋى قاشقىنشى ءبولىمىنىڭ قالكەسىنەن تارايمىز. جاڭاقالا اۋدانىندا تۇرعان، «ءبىزدىڭ شولوحوۆ» دەگەن كىتاپ جازعان عاپار رامازانوۆپەن اتالارىمىز ءبىر. مەنىڭ اكەم كامال مەن ونىڭ اكەسى اعالى-ءىنىلى ادامنان تۋعان. سول عاپار اعام كوزى تىرىسىندە اۋىلعا كەلگەنىندە مانشۇكپەن تۋىس ەكەنىمىزدى ايتىپ وتىراتىن، شەجىرەسىندە دە كەلتىرگەن، - دەيدى ارداگەر.
ونىڭ ايتۋىنشا، تاعى ءبىر شەجىرەدە بۇلار مانشۇكپەن (شىن ەسىمى ءمانسيا) ءۇشىنشى اتادان، ياعني ماماسەيىتتەن قوسىلادى. ەل اۋزىندا تەمىر قىزدىرىپ، وت جالاعان ماماسەيىت باقسى-ەمشى بولعان دەگەن ءسوز بار.
جاڭبىرباي كامالوۆتىڭ سوزىنە قاراعاندا، مانشۇكتىڭ اكەسى جەڭسىگالى مەن اناسى تويىلشا بوكەي ورداسى اۋدانىنىڭ جيەكقۇم اۋىلىن مەكەندەگەن.
مانشۇكتى كىشكەنتايىندا اسىراپ العان جەڭسىگالىنىڭ نەمەرە اعايىنى احمەت مامەتوۆ پەن زايىبى ءامينا سۇلەيمەن قىزى سول جيەكقۇمنان الىپ كەتكەن.
- 1967 -جىلى وردا اۋىلىندا كەڭ كولەمدە «اكەلەر داڭقى جولىمەن» اتتى سلەت ءوتتى. سول ءىس-شاراعا ءامينا اپاي كەلگەن. مەنىڭ مانشۇكپەن تۋىس ەكەنىمدى وردا كەڭشارىندا فەرما باسقارۋشىسى بولعان ءۋالي مىرزاعاليەۆ بىلەتىن. ول كەزدە ساراتوۆ قالاسىنداعى ن. ۆاۆيلوۆ اتىنداعى اۋىل شارۋاشىلىعى ينستيتۋتىندا وقىپ ءجۇر ەدىم. «سول بالانى شاقىرايىق» دەگەن ۇسىنىس بولعانىمەن، مۇنى قولداماي، ماعان حابار جەتپەدى، - دەيدى اقساقال.
ارداگەر مانشۇكتىڭ ءوز اكەسى جەڭسىگالى مەن اناسى تويىلشانىڭ ءومىرى، ۇرپاقتارى جونىندە تولىق زەرتتەلمەگەنىنە قىنجىلىس ءبىلدىردى. سونداي-اق باتىر قىزدىڭ اتاتەگىن تۇبەگەيلى انىقتاپ، ءبىر جۇيەگە كەلتىرۋ كەرەكتىگىن جەتكىزدى.
ءتىپتى باسقاسىن ايتپاعاندا، كەڭەس وداعىنىڭ باتىرى اتاعىن بەرۋ جونىندەگى جارلىقتا دا مانشۇكتىڭ اكەسىنىڭ ەسىمى جيەنعالي قىزى دەپ قاتە جازىلىپ كەتتى.
جاڭبىرباي كامالوۆتىڭ ءوزى ءۇش جاسىندا اكەسىنەن جەتىم قالعاندىقتان كوپ نارسەنىڭ بايىبىنا بارا الماي قالعانىنا وكىنەدى.
وردا اۋدانىنداعى كيروۆ اتىنداعى كولحوزدا (قازىرگى تايعارا ەلدى مەكەنى) جىلقى فەرماسىنىڭ باسقارۋشىسى بولعان اكەسى كامال سالاماتوۆ 1942 -جىلى اسكەرگە الىنىپ، سودان حابارسىز كەتكەن. سوعىسقا كەتپەستەن بۇرىن ءبىر قۇجاتتارىندا 1900 -جىلى تۋعان دەپ جازىلىپتى.
اناسى ايعانىم 28 جاسىندا شيەتتەي ءتورت بالامەن جەسىر قالعان. ءتىپتى سوعىستا قازا تاپقان جاۋىنگەردىڭ وتباسى رەتىندە جاردەماقى دا الماعان. اپالارى ءناسىپقانىم، سۇلۋعانىم، قارىنداسى ۇمسىنعانىم ەرتە قايتقان.
جانىبەك اۋدانى ۇزىنكول اۋىلىندا تۇراتىن جيەنى جاڭىلسىن تىرمىشوۆا ىزدەستىرىپ، كامال سالاماتوۆتىڭ ستالينگراد (قازىرگى ۆولگوگراد) پەن روستوۆ وبلىسى اراسىندا ءىرى شايقاستا مەرت بولعانىن انىقتاعان.
رەسەيلىك «پاميات نارودا» سايتىندا كامال سالاماتوۆتىڭ اتى-ءجونى سالوماتوۆ كامات، 1903 -جىلى تۋعان، 1942 -جىلى 28-تامىزدا روستوۆ وبلىسىندا حابار-وشارسىز كەتكەن دەپ كورسەتىلگەن.
- سوعىستىڭ سالعان لاڭى از ەمەس قوي. مانشۇك اپايىمىز نەبارى 21 جاسىندا اسقان قاھارماندىق تانىتىپ، قىرشىن كەتتى. ارتىندا ۇرپاعى دا قالمادى. ال اكەمنىڭ سۇيەگى قاندىقاساپ قىرعىندا قايدا قالعانىن بىلمەيمىن. شۇكىرشىلىك ەتەتىنىم - مانشۇك مامەتوۆانى بارشا قازاقتىڭ ماقتان تۇتىپ، قۇرمەتتەيتىنى، - دەيدى جاڭبىرباي كامالوۆ.
كەڭەس وداعىنىڭ باتىرى مانشۇك مامەتوۆا تۋرالى از جازىلعان جوق. انىعى، ستاليندىك زۇلمات كەزىندە جازىقسىز جالا جابىلعان اكەسى، باتىس الاشوردا قايراتكەرى، قازاقتىڭ كوزى اشىق ازاماتتارىنىڭ ءبىرى احمەت مامەتوۆتى قايتسەم دە اقتاپ الامىن دەپ مايدانعا كەتىپ، سودان قايتقان جوق.
باتىر قىز اكەسىنىڭ 1938 -جىلى-اق «حالىق جاۋى» اتانىپ، اتىلىپ كەتكەنىن بىلمەدى.
مانشۇك سوعىستان ورالماسىن سەزگەندەي اناسى ءاميناعا جولداعان حاتتارىنىڭ بىرىندە: «ەگەر قازا تاپسام، وندا وتان ءۇشىن، اكەم ءۇشىن جانە ءسىز ءۇشىن» دەپ جازدى.
«مانشۇك: مۇز بەن جالىن جىرى» اتتى ارنايى كىتاپ جازعان الماتىلىق جازۋشى- ەسسەيست، عالىم ماقسات ءتاج-مۇرات مانشۇكتىڭ شىرعالاڭعا تولى قىسقا عۇمىرىن ءالى دە زەرتتەي ءتۇسۋ كەرەك دەپ ەسەپتەيدى.
ونىڭ پايىمداۋىنشا، مانشۇكتىڭ قايدا دۇنيەگە كەلگەنى، تۋعان كۇنى جونىندە ءتۇرلى پىكىر، دەرەك بار. قازاقتاردىڭ كوشىپ-قونىپ جۇرەتىن ۋاقىتى عوي.
بوكەي ورداسىنىڭ قۇمىندا قىستاپ، كوكتەم شىعا قازىرگى جانىبەك اۋدانىنىڭ اقوبا، قامىستى جاعىنا قاراي كوشكەننەن كەيىن دۇنيەگە كورىنگەن بولۋى مۇمكىن.
نەمەسە جيەكقۇمدا كىندىك قانى تامىپ، كىشكەنتايىندا اتا-اناسىمەن بىرگە جانىبەك جاعىنا ويىسۋى دا ىقتيمال.
مانشۇك ءوز قولىمەن تولتىرعان انكەتادا تۋعان جەرىن جانىبەك اۋدانى قامىستى اۋىل سوۆەتى، تۋعان كۇنىن 1922 -جىلعى 13-قازان دەپ كورسەتكەن.
- ەكىنشىدەن، كەيىنگى ۋاقىتتا مانشۇك جاۋمەن ايانباي شايقاسىپ، مەرت بولعان توبەگە بەلگى قويۋ كەرەك دەگەندەر شىقتى. ول سول توبە مە، بەلگىسىز. سونداي-اق كەزىندە نەۆەل توپىراعىندا جەرلەنگەن باتىر قىزدىڭ سۇيەگى مە، ول دا ءدۇدامال. مىنە، وسىنىڭ ءبارىن سول جەرلەرگە بارىپ، مۇقيات زەرتتەۋ كەرەك، - دەيدى ماقسات ءتاج-مۇرات.
اۆتور
عايساعالي سەيتاق
