باسپانا vs اۆتوكولىك: حالىق قايسىسىن كوبىرەك ساتىپ الىپ جاتىر
استانا. KAZINFORM - كەيىنگى ەكى جىلدا قازاقستاندىقتارعا بەرىلگەن نەسيەلەر ەسەبىندە ەرەكشە جايت كوزگە تۇسە باستادى. ازاماتتار اراگىدىك يپوتەكامەن باسپانا الۋدى ازايتىپ، اۆتونەسيە ارقىلى «تەمىر تۇلپار» مىنۋگە قۇمارتىپ ءجۇر. ءبىزدىڭ شامالاۋىمىزشا، كوپشىلىك تاكسيست بولىپ، ءناپاقا تابۋدى كوزدەيتىن ىسپەتتى. راسىمەن وسىنىڭ استارىندا الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق ماسەلە جاتىر ما؟ Kazinform اناليتيكالىق شولۋشىسى وسى تاقىرىپتى ساراپشىلارمەن بىرگە تالقىلادى.
الدىمەن ستاتيستيكاعا زەر سالايىق. بىلتىر ناۋرىزدا العاش رەت ەرەكشە قۇبىلىس بايقالعان. ءبىر ايدىڭ ىشىندە قازاقستاندىقتار 136 ميلليارد تەڭگەگە يپوتەكا راسىمدەسە، اۆتونەسيە مولشەرى 145 ميلليارد تەڭگەگە جەتتى. ودان كەيىن يپوتەكالىق نەسيەلەر ءوز قارقىنىنا قايتا شىعىپ، اۆتوكرەديتتەن وزىپ كەلگەن. ساراپشىلار ءبىر مەزەتتىك سول قۇبىلىستى جاي توسىن جاعدايعا بالاپ، قايتالانا قويۋى ەكىتالاي ەكەنىن بولجاعان. الايدا بيىل اقپاندا اۆتونەسيە 165 ميلليارد تەڭگە بولىپ، 12 ميللياردتان استام ايىرماشىلىقپەن يپوتەكانى (152,8 ميلليارد تەڭگە) ارتتا قالدىردى.
جىل باسىندا ەلدە 5,7 ميلليون اۆتوكولىك بارى ءمالىم بولدى. ءار ءتورتىنشى وتانداسىمىزدىڭ «تەمىر تۇلپارى» بار دەپ بولجاۋعا نەگىز. دەگەنمەن اۆتونەسيە شارىقتاۋىن توقتاتپايتىن بولسا، الداعى ۋاقىتتا اتالعان ستاتيستيكا ەداۋىر ارتاتىنى داۋسىز.
ءبىر بايقاعان دۇنيە، قازاقستاندا قازىر اۆتوموبيل ساۋداسى قىزىپ تۇر. ديلەرلەر جەڭىلدىك جاساپ، مەملەكەتتىك باعدارلامانى بىلاي قويعاندا، 4 پايىزدىق نەسيەنى وزدەرى ەنگىزۋدە. قۇجاتتاردى تەكسەرۋ پروتسەسى تەز وتەدى، كەيدە تابىستى راستاۋدى دا سۇرامايدى.
ۇلتتىق بانكتىڭ ناۋرىزداعى مالىمەتىنشە، بانك سەكتورى جالپى 36,0 ترلن تەڭگە نەسيە بەرگەن، ونىڭ ىشىندە بيزنەسكە - 14,9 تريلليون، ال حالىققا بەرىلگەن نەسيە كولەمى ءبىر جىلدا 22,7 پايىزعا ءوسىپ، 21,1 تريلليون تەڭگەنى قۇراعان. بيزنەس العان قارجى حالىقتىڭ نەسيە راسىمدەۋىنە ىلەسە الماي كەلەدى. حالىق العان نەسيەنىڭ 1/3 بولىگى يپوتەكا ەنشىسىندە - 6,7 تريلليون تەڭگە. 606 مىڭ قازاقستاندىق تۇرعىن ءۇيىنىڭ نەسيەسىن وتەپ ءجۇر.
ەندى تاقىرىپتىڭ وزەگىنە كەلەيىك. قازاقستاندىقتار شىنىمەن باسپانانى ىسىرىپ، اۆتوكولىك الۋعا، سول ارقىلى تابىس تابۋعا قۇمارتىپ ءجۇر مە؟ الدە بۇل جولى دا ۋاقىتشا قۇبىلىسقا جاتقىزامىز با؟
تاكسي جۇرگىزۋشىلەرى ەلدەگى ورتاشا جالاقىدان كوپ تابادى
ەكونوميست اندرەي چەبوتاريەۆتىڭ ايتۋىنشا، تۇرعىن ءۇي نارىعىنىڭ تىنىشتالۋى، ياعني، باسپانا ساتىلىمىنىڭ باياۋلاۋى - جاعىمدى جايت. سەبەبى زەينەتاقى قورىنداعى اقشانىڭ جەتكىلىكتى شەكتەن اسقان بولىگىن حالىققا بەرۋ مۇمكىندىگى تۋعان بۇرىنعى كەزەڭدە بۇل نارىق شەكتەن اسىپ، باعا اقىلعا قونىمسىز دەڭگەيدە ءوستى.
- ونىڭ ءبارى جەڭىلدەتىلگەن باعدارلامالار مەن ارزان نەسيەلەردىڭ اسەرىنەن بولدى. ال قازىر بازالىق مولشەرلەمە جوعارى، نارىقتىق يپوتەكا %18- دان باستالادى. وتە كوپ ەكەنى ايتپاسا دا بەلگىلى. قازىر تيىمدىلىگى جاعىنان جەڭىلدەتىلگەن باعدارلامالار عانا قالدى، ايتسە دە ولاردىڭ دا قارقىنى باياۋ.
نەگىزى بۇل - جاقسى نىشان. ويتكەنى نارىق تۇرالاعاندا پاتەر باعاسى وسپەي قالادى. وتكەن جىلى باعا ورتا ەسەپپەن %4 عا عانا ءوستى. بۇل ءوسىم نەگىزىنەن بيزنەس- كلاسس سەگمەنتىندە بايقالدى، ال ەكونوم جانە كومفورت كلاستارىندا ءوسىم %1 عا دا جەتپەدى. ينفلياتسيامەن سالىستىرعاندا باعا ايتارلىقتاي وزگەرمەگەن. ەندى كوپ ادامنىڭ پاتەر ساتىپ الۋعا قايتا مۇمكىندىگى تۋىندايدى، - دەدى ساراپشى.
ەندى بۇرىنعى تۇرعىن ءۇي نارىعىنىڭ كۇيى اۆتونەسيەگە اۋدى. ءيا، قازىر جۇرتشىلىق جاپا-تارماعاي 4 پايىزدىق اۆتونەسيەگە جۇگىنۋدە. بۇل شىندىعىندا جەڭىلدىك بولماۋى دا مۇمكىن. ونىڭ وزىندىك استارى بار: بىرىنشىدەن، جەڭىلدىكتى مەملەكەت ەمەس، بانكتەر مەن ديلەرلەر جاساپ جاتىر. ويتكەنى قويمالاردا اۆتوكولىك تولىپ تۇر، ساتىلىم ازايعان، سوندىقتان ولار بىرىگىپ بۇرىن بولماعان جەڭىلدىكتەر جاساۋعا كوشتى.
ەكىنشىدەن، مۇقيات باقىلار بولسا، 4 پايىزدىق جەڭىلدىك دەپ اتالعانىمەن، اۆتوكولىك باعاسى الدىن الا قولدان كوتەرىلگەن بولۋى مۇمكىن. دەگەنمەن وسىنىڭ ءوزى از دا بولسا حالىققا ءتيىمدى بولىپ تۇر.
- مەنىڭ ويىمشا، قارجى نارىعىن رەتتەۋ اگەنتتىگى ەندى ارەكەت ەتۋى كەرەك. اۆتونەسيەلەۋدە بورىشتىق جۇكتەمە كوەففيتسيەنتى ەسەپكە الىنبايدى، ياعني، ادامنىڭ تابىسىنىڭ %50 ى نەسيەگە كەتىپ جاتسا دا اۆتوكرەديت الۋعا بولادى. وسى ەرەجەنى قايتا قاراۋ قاجەت. تۇپتەپ كەلگەندە اۆتونەسيە نارىعىن دا تۇراقتاندىرعان ءجون، - دەيدى اندرەي چەبوتاريەۆ.
جاسىرارى جوق، كوپشىلىك اۆتوكولىكتى جەكە قاجەتتىلىك، ءجۇرىپ- تۇرۋ ءۇشىن عانا ەمەس، جۇمىس قۇرالى، اكتيۆ رەتىندە قابىلدايدى. بوس ۋاقىتىندا كولىگىمەن ادام تاسىمالداپ، تاكسي قىزمەتىندە اقشا تابادى. كوپتەگەن ساراپشىلار قازاقستاندا تاكسيدىڭ باعاسى جوعارى ەكەنىن، وندا تۇراقتى جۇمىس ىستەگەن ادام اي سايىن ورتاشا جالاقىدان ارتىق تاباتىنىن ايتادى.
- جۇرگىزۋشىلەردىڭ جاقسى تابىس تاباتىنىن تاكسي كومپانيالارى دا راستاعان، مەن دە تەكسەرىپ كوردىم، شىندىق. سوندىقتان كولىك - ادامدار ءۇشىن تابىستى ارتتىراتىن اكتيۆ. جەڭىلدەتىلگەن نەسيەگە «تەمىر تۇلپار» الىپ، تاكسيست بولىپ، اي سايىنعى تولەمىن جاۋىپ وتىرادى. نەسيەسى بار كەزدە كولىك مىندەتتى تۇردە ساقتاندىرىلىپ، بانكتىڭ كەپىلدىگىندە تۇرادى. بانك ساقتاندىرۋدىڭ بولۋىن باقىلايدى. بۇل - جاقسى نارسە، - دەپ تولىقتىردى ساراپشى.
دەگەنمەن اندرەي چەبوتاريەۆ جالپى قازاقستاندا باسپانا الۋ مەن يپوتەكا راسىمدەۋ قيىنداپ بارا جاتقانىن ايتتى. كەيىنگى ەكى جىلدا بازالىق مولشەرلەمەنىڭ تىم جوعارى بولۋىنا بايلانىستى وسىنداي جايت تىركەلىپ وتىر.
ەكونوميستىڭ ويىنشا، مەملەكەت بازالىق مولشەرلەمەنى كوتەرۋ ارقىلى نارىقتىق يپوتەكانى ىعىستىرىپ تاستادى. قازىر بانكتەن %18 مولشەرلەمەمەن يپوتەكا الۋ - وتە ءقاۋىپتى قادام. بانكتەر تالاپتاردى كۇشەيتىپ جاتىر، سەبەبى بازالىق مولشەرلەمە جوعارى، ەكونوميكالىق جاعداي تۇراقسىز.
- وسى كۇنى يپوتەكالىق نارىقتا تەك مەملەكەت قالدى - «وتباسى بانكى» جانە ءبىرقاتار جەڭىلدەتىلگەن باعدارلامالار. مىسالى، «7-20-25» باعدارلاماسىندا وپەراتور ەكىنشى دەڭگەيلى بانكتەر بولعانىمەن، ءبارىبىر بۇل - مەملەكەتتىك باعدارلاما.
ءبىراق مەملەكەت ءبىر قولىمەن كومەكتەسسە، ەكىنشى قولىمەن يپوتەكالىق نارىقتى باياۋلاتۋ ءۇشىن شارتتاردى قاتاڭداتىپ جاتىر. بۇرىن كەز كەلگەن ۋاقىتتا ازداپ ارتىق تولەۋ ارقىلى نەسيە الۋعا بولاتىن بولسا، ءقازىر مىندەتتى تۇردە دەپوزيت بولۋ كەرەك، ارالىق نەسيەلەردىڭ پايىزدارى ارتتى، باسقا دا تالاپتار كوبەيدى. مۇنىڭ ءبارى تۇرعىن ءۇي نارىعىن تۇراقتاندىرۋ ءۇشىن جاسالىپ وتىر، - دەپ قوستى ساراپشى.
اقىرى بۇل شارالار ءوز ناتيجەسىن بەرگەنگە ۇقسايدى. اندرەي چەبوتاريەۆ قازىر تۇرعىن ءۇي نارىعى باياۋلاعانىن، ەندى بۇرىنعىداي باعانىڭ شارىقتاپ ءوسۋى بايقالا قويمايتىنىن جەتكىزدى. 2020-2022 -جىلدارى باعا قاتتى وسكەن بولسا، 2023 -جىلدان باستاپ باعالار تۇراقتالا باستادى. ياعني، مەملەكەت نارىقتى باياۋلاتۋ ارقىلى باعانىڭ ءوسۋىن توقتاتىپ، حالىققا باسپانا قۇنىن قولجەتىمدى ەتكىسى كەلگەن.
بانكتەر يپوتەكا بەرۋگە ىنتالى ەمەس
ارىپتەسىنىڭ ءسوزىن R- Finance كومپانياسىنىڭ قارجىلىق كەڭەسشىسى ارمان بايعانوۆ تا راستاپ وتىر. نەگىزگى سەبەپ سول - يپوتەكانىڭ پايىزدىق مولشەرلەمەسى جوعارى، جىلجىمايتىن مۇلىكتىڭ باعاسى قىمبات.
- قولجەتىمدى اۆتوكولىك باعاسى شامامەن 5- 10 ميلليون تەڭگە ارالىعىندا بولسا، ال پاتەردى قازىرگى مولشەرلەمەمەن ساتىپ الۋ ءۇشىن، اسىرەسە ءىرى قالالاردان الار بولساڭىز، كەم دەگەندە 20-30 ميلليون، كەيدە 40 ميلليون تەڭگەگە دەيىن قاجەت بولادى. تيىسىنشە، الىناتىن نەسيە كولەمى دە جوعارى، بۇل حالىققا وتە ءتيىمسىز.
قازاقستاندا كوممەرتسيالىق بانكتەردەگى مولشەرلەمە جىلىنا 20 پايىزدان جوعارى. ەگەر «وتباسى بانكىنىڭ» ۇزاقمەرزىمدى شارتتارىن ەسەپكە الماسا، بۇل كوپتەگەن ادامداردى يپوتەكادان باس تارتۋعا ماجبۇرلەيدى، - دەيدى ەكونوميست.
بۇل جەردە تاعى ءبىر ماسەلە بار: ەلدەگى كوپتەگەن بانك يپوتەكالىق نەسيەلەۋمەن اينالىسپايدى. سەبەبى تۇرعىن ءۇي جالعىز باسپانا رەتىندە ەسەپتەلەدى جانە كەلەشەكتە يپوتەكا تولەنبەي جاتسا، تاركىلەۋ قيىنعا سوعادى. بۇل مۇلىكتى قايتارىپ الۋ بانكتەر ءۇشىن كۇردەلى پروتسەسس. سوندىقتان كەيبىر بانكتەر يپوتەكانى ادەيى قارجىلاندىرمايدى.
- قازىر اۆتونەسيەگە قاتىستى %4 جەڭىلدەتىلگەن مولشەرلەمە بار بولعانىمەن، بۇل قازاقستانداعى جالپى مامىلەلەر كولەمىندە وتە از ۇلەستى عانا قۇرايدى. ال اۆتوسالونداردىڭ كوبىسى اۆتونەسيەلەۋدى تومەن پايىزدىق مولشەرلەمەمەن جۇزەگە اسىرادى. كەيبىر سالونداردىڭ بانكتەرمەن ارنايى كەلىسىمدەرى، سەرىكتەستىكتەرى بار، سول ارقىلى جەڭىلدەتىلگەن نەسيەلەر مەن ءبولىپ تولەۋ مۇمكىندىگىن بەرەدى. ءتىپتى، كەيبىر ءىرى برەندتەردىڭ (مىسالى، Toyota) ءوز ميكروقارجى ۇيىمدارى بار. ولار ورتاشا باعالى كولىكتەردى ءبولىپ تولەۋگە بەرەدى.
سول سەبەپتى، اۆتونەسيەلەۋ نارىعى يپوتەكادان الدەقايدا بەلسەندى. ارينە، بۇل - دۇرىس ەمەس. ءبىراق كولىك ارقىلى ادامدار تابىس تاۋىپ، ونى جەكە ماقساتتا نەمەسە بيزنەسكە پايدالانۋعا تىرىسادى. ال پاتەرگە بىردەن اقشا جيناي المايتىندار ءۇشىن بۇل قولجەتىمدى بالاما بولىپ وتىر، - دەپ تۇيىندەدى ارمان بايعانوۆ.
ارينە، باسپانا نەمەسە اۆتوكولىك اراسىنداعى تاڭداۋ - ازاماتتاردىڭ ءوز ەركىندە. دەگەنمەن يپوتەكاعا قاتىستى ەكى قۇبىلىستىڭ بەلەڭ الا باستاعانىن تۇسىندىك. ءبىرىنشىسى، بانكتەر تۇرعىن ۇيگە نەسيە بەرۋ شارتتارىن اۋىرلاتا تۇسۋدە. ەكىنشىسى، يپوتەكالىق نەسيەلەردىڭ قارقىنى باسەڭدەۋىنە بايلانىستى تۇرعىن ءۇي باعاسى بۇرىنعىداي اسا قىمباتتاماي، قۇنىن ءبىر مەجەدە ساقتاپ وتىر.
ازىرگە ۇلتتىق بانكتىڭ كوكتەم ايلارىنا بايلانىستى ەسەبى تولىق شىققان جوق. الداعى ۋاقىتتا يپوتەكا مەن اۆتونەسيە جونىندەگى دەرەكتەردى باقىلاپ، تالداۋ ۇسىنىپ وتىرۋعا مۇددەلىمىز.
اۆتور
ماديار تولەۋوۆ
