بالقان تۇبەگىمەن باۋىرلاستىق: بولگاريامەن كەلىسسوزدە نە ايتىلادى
استانا. KAZINFORM - مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقايەۆتىڭ شاقىرۋىمەن بولگاريا پرەزيدەنتى رۋمەن راديەۆ رەسمي ساپارمەن كەلدى. كەزدەسۋ بارىسىندا قازاق- بولگار ساۋدا-ەكونوميكالىق بايلانىسى تالقىلانادى دەگەن جوسپار بار. وسى ورايدا Kazinform ءتىلشىسى ەكى ەلدى نە بايلانىستىراتىنىن، كەلەشەك كەلىسىم قاي سالاعا ويىسۋى مۇمكىن ەكەنىن سارالادى.
30 جىل جالعاسقان ىنتىماق
قازاقستان مەن بولگاريا اراسىنداعى ديپلوماتيالىق قاتىناس 1992 -جىلى ورنادى. 1994 -جىلى ەلىمىزدە بولگاريا ەلشىلىگى جۇمىسىن باستاعان بولاتىن. ال اراعا ون جىل سالىپ، 2004 -جىلى بولگاريادا قازاقستاننىڭ ديپلوماتيالىق ميسسياسى اشىلىپ، 2019 -جىلى ەلشىلىك بولىپ قايتا قۇرىلدى.
بۇعان دەيىن بولگاريانىڭ مەملەكەت باسشىلارى قازاقستاندا 3 مارتە قوناق بولدى. 1994 -جىلى - جەليۋ جەليەۆ، 2003 جانە 2010 -جىلدارى گەورگي پىرۆانوۆ كەلگەنى ەستە. بولگاريا ۆيتسە- پرەزيدەنتتەرى دە ۇكىمەتپەن ەتەنە قارىم- قاتىناستا بولدى - 4 مارتە رەسمي ساپار ۇيىمداستىرىلعانىن بىلەمىز.
قاي كەزەڭ بولسىن، قازاقستان بالقان تۇبەگىندەگى مەملەكەتپەن بايلانىسقا ىنتالى. 1999 -جىلى تۇڭعىش پرەزيدەنتتىڭ بولگارياعا ساپارىنان بولەك، قوس ەلدىڭ رەسمي وكىلدەرى ءتۇرلى ساياسي الاڭدا باس قوسىپ، ماڭىزدى ماسەلەلەردى تالقىلاۋدان كەندە ەمەس. بۇل تۇرعىدا بۇۇ جيىندارى مەن ەكونوميكالىق فورۋمدار پىكىر الماسۋعا، ودان ءارى رەسمي كەلىسسوزدەر جۇرگىزۋگە مۇمكىندىك بەردى.
مىسالى، مەملەكەت باسشىسى نيۋ-يوركتە وتكەن بۇۇ باس اسسامبلەياسىنىڭ 74-سەسسياسىندا بولگاريا پرەزيدەنتى رۋمەن راديەۆپەن جولىقتى. وسى كەزدەسۋ كەيىنگى ساياسي- ەكونوميكالىق سەرپىلىسكە سەبەپ بولدى دەپ ايتۋعا بولاتىنداي. ويتكەنى كەيىنگى 5 جىلدا ەلارالىق قارىم- قاتىناس دەيگەيى ارتا ءتۇستى. مينيسترلەردىڭ بارىس- كەلىسى جاندانىپ، ينۆەستيتسيالىق جوبالار سانى ارتتى. 2020 -جىلى سلوۆاكياداعى «Globsec» فورۋمىندا قوس ەلدىڭ سىرتقى ىستەر مينيسترلىكتەرى كەزدەسسە، 2023 -جىلى استانادا ساياسي كونسۋلتاتسيا وتكىزدى. ال بيىل اقپاندا قازاقستان باس پروكۋراتۋراسى اكتيۆتەردى قايتارۋ جونىندەگى كوميتەتىنىڭ ءتوراعاسى نۇرداۋلەت سۇيىندىكوۆ بولگاريا استاناسى سوفياعا جۇمىس ساپارىمەن باردى. وتكەن ايدا عانا قازاقستان مەن بولگاريا ۇكىمەتارالىق كوميسسياسىنىڭ 5-وتىرىسى ءوتتى.
ايماقتىق دامۋ باعىتىندا تاجىريبە الماسۋ ءۇشىن 2004 -جىلى - الماتى مەن ۆارنا، 2016 -جىلى - ورال مەن بلاگويەۆگراد، 2022 -جىلى - پاۆلودار مەن بلاگويەۆگراد قالالارىنىڭ اكىمشىلىگى ارىپتەستىك ورناتتى. ءقازىر استانا مەن سوفيا، شىمكەنت پەن پلوۆديۆ قالالارىنىڭ بايلانىسىن رەسمي شەگەندەۋ پىسىقتالۋدا.
ەندى، 30 -جىلدام استام ىنتىماقتاستىق شەڭبەرىندە قانداي قۇندى كەلىسىمگە قول قويىلعانىن تىزبەكتەپ كورەيىك:
· تابىس پەن كاپيتالعا سالىناتىن سالىققا قاتىستى قوسارلانعان سالىق سالۋدى بولدىرماۋ تۋرالى كونۆەنتسيا (1997 -جىل)؛
· دوستىق قاتىناستار مەن ىنتىماقتاستىقتى دامىتۋ تۋرالى دەكلاراتسيا (1999 -جىل)؛
· ينۆەستيتسيالاردى ءوزارا كوتەرمەلەۋ جانە قورعاۋ تۋرالى كەلىسىم (1999 -جىل)؛
· ەكونوميكالىق ىنتىماقتاستىق تۋرالى كەلىسىم (2011 -جىل) كۇشىندە.
مۇنداي اراقاتىناس ناتيجەسىز قالمادى، الەمدىك ارەنادا سەلبەسىپ قادام باسۋعا جول اشقانداي. دوستاس مەملەكەت قازاقستاننىڭ ەقىۇ ءتوراعالىعىن، دسۇ- عا مۇشەلىگىن، «EXPO-2017» حالىقارالىق كورمەسىن وتكىزۋىن قولدادى. ەلىمىزدىڭ 2017-2018 -جىلدارى ب ۇ ۇ قاۋىپسىزدىك كەڭەسىنىڭ تۇراقتى ەمەس مۇشەلەرى قۇرامىنا كىرۋىندە كومەگى كوپ.
ال ءبىزدىڭ تاراپ بولگاريانىڭ 2019-2021 -جىلدارى بۇۇ ادام قۇقىقتارى جونىندەگى كەڭەس قۇرامىنا ەنۋىن، سپورت ءمينيسترى ق. كراليەۆتىڭ دۇنيەجۇزىلىك دوپينگكە قارسى اگەنتتىكتىڭ (WADA) ەۋروپا وكىلى لاۋازىمىنا تاعايىندالۋىن جاقتادى.
مادەني ماڭىز
قازاق- بولگار اراسىنداعى ىنتىماق مادەني- گۋمانيتارلىق سالادا ەرەك سەزىلەدى. رەسمي قۇجات اياسىندا بەكىگەن قاتىناس جاراسىمدى جالعاسۋدا. پاۆلوداردا بولگار ەتنيكالىق ورتالىعى مەن ق. دارجۇمان اتىنداعى ۇلتتىق جاڭعىرۋ مەكتەبىندە بولگار بولىمشەسى ورنىققان. اقتوبە وبلىسىندا - «ۆيارا»، پاۆلودار وبلىسىندا - «سلاۆيانە»، اتىراۋ وبلىسىندا - «ۆوزروجدەنيە»، استانا قالاسىندا - «زلاتا» ەتنومادەني بىرلەستىكتەرى بار.
بولگاريا تاراپى مادەني بايلانىسقا وزىنشە ءۇن قوسقان. بۇگىندە وندا 3 قازاق مادەني ورتالىعى جۇمىس ىستەسە، 2018 -جىلى سوفياداعى ءبىر كوشەگە «استانا» اتاۋى بەرىلدى. ال 2020 -جىلى سۆەتي ۆلاس قالاسىنا اباي قۇنانباي ۇلىنىڭ بارەلەفى قويىلىپ، ۆارنا قالاسىنان عۇلاماعا كوشە اتاۋى بەرىلدى.
بولگاريانىڭ جوو- سىندا 60 قا جۋىق قازاقستاندىق ءبىلىم الىپ جاتىر. 3 جىل بۇرىن ءاليحان بوكەيحان ۋنيۆەرسيتەتى مەن تەحنيكالىق ۋنيۆەرسيتەت، 2022 -جىلى تورايعىروۆ ۋنيۆەرسيتەتى بۋرگاستاعى ءبىرقاتار ۋنيۆەرسيتەتتەرمەن كەلىسىم جاسادى. 2023 -جىلى - ق ر پرەزيدەنتى جانىنداعى ۇلتتىق عىلىم اكادەمياسى مەن بولگار عىلىم اكادەمياسى، وتكەن جىلى - Satbayev University مەن سوفيا تەحنيكالىق ۋنيۆەرسيتەتى مەموراندۋمعا وتىرعان بولاتىن.
ەكونوميكا: شيكى مۇنايدان لوگيستيكاعا دەيىن
قازاقستان - بولگاريانىڭ بولاشاق الەۋەتىن ەرتە باعامداعان ەلدىڭ ءبىرى. قازىرگى ساياسي جانە ەكونوميكالىق وزگەرىسىنە قاراساق، سوفيانىڭ كورسەتكىشى جىل ساناپ ءوسىپ كەلەدى. وتكەن جىلدىڭ وزىندە ايتارلىقتاي جەتىستىككە جەتتى: ەلدىڭ ءى ج ءو دەڭگەيى 103,7 ميلليارد ەۋرونى ەڭسەردى؛ رەسمي شەنگەن ايماعىنا قوسىلدى. سوندىقتان بالقان تۇبەگىندەگى ەل كەلەشەكتە ماڭىزدى سەرىكتەسكە اينالۋى ىقتيمال.
بولگاريانىڭ ەكونوميكالىق تارتىمدىلىعى - وڭتايلى گەوگرافيالىق ورنالاسۋىندا. سولتۇستىگىندە - رۋمىنيا، باتىسىندا - سولتۇستىك ماكەدونيا مەن سەربيا، وڭتۇستىگىندە - تۇركيا مەن گرەكيا، شىعىسىندا قارا تەڭىز جاتىر. بۇل ەرەكشەلىك ەلگە كوپ مۇمكىندىك سىيلاپ وتىر. اسىرەسە، تۇركيا، ەۋروپا مەن تاياۋ شىعىس ەلدەرىنىڭ ساۋدا بايلانىسىنا ايتارلىقتاي اسەر ەتە الاتىن كۇشكە يە. قازاقستان الداعى كۇندەرى وتەتىن كەلىسسوزدە لوگيستيكالىق جوبالارعا يەك ارتسا، ۇتارى كوپ بولماق.
قازىرگى ەكونوميكالىق قارىم-قاتىناستا قارقىن بار. 2024 -جىلى ەلارالىق تاۋار اينالىمى 375,2 ميلليون ا ق ش دوللارىنا جەتتى. قۋانارلىعى، سونىڭ 303,6 ميلليون ا ق ش دوللارى، دەمەك 80 پايىزعا جۋىعى قازاقستان ەكسپورتىنىڭ ەنشىسىندە. 2023 -جىلى ەلىمىز بولگارياعا 27,3 ميلليون ا ق ش دوللارى كولەمىندە تاۋار تاسىمالداسا، وتكەن جىلى 303,6 ميلليون ا ق ش دوللارىنا ءبىر-اق كوتەرىلدى (جىلدىق ءوسىم 11 ەسە).
ساۋدا جانە ينتەگراتسيا مينيسترلىگى ءوسىمنىڭ سەبەبىن ەكسپورتتاعى نەگىزگى تاۋار كولەمىنىڭ ارتۋىمەن بايلانىستىرعان. دەرەككە سەنسەك، وتكەن جىلى بولگارياعا ەكسپورتتالعان شيكى مۇناي - 47,8 ەسە، وڭدەلمەگەن اليۋميني - 41,4 ەسە، ەلەكتر توگىن باسقارۋعا ارنالعان اپپاراتۋرانىڭ بولىكتەرى 161 ەسە وسكەن. مۇنىڭ سىرتىندا قاتارعا جاڭا قوسىلعان تاۋارلاردىڭ سانى مول: ەلەكتروندىق ينتەگرالدى سحەما (443,3 مىڭ ا ق ش دوللارى)، فەرروقورىتپا (398 مىڭ ا ق ش دوللارى)، ەفير مايى جانە رەزينويد (329,3 مىڭ ا ق ش دوللارى).
بيىل دا وتكەن جىلعى دەڭگەيدى وكشەلەپ كەلەمىز. قاڭتار- ناۋرىز ارالىعىندا تاۋار اينالىمى 66,6 ميلليون ا ق ش دوللارىن قۇراعان. ونىڭ 51,4 ميلليون ا ق ش دوللارى - ەكسپورت، 15,2 ميلليون ا ق ش دوللارى يمپورتتىڭ ۇلەسىندە.
جالپى اتالعان ەلگە ەكسپورتتالاتىن ءونىمنىڭ 81,5 پايىزى - مۇناي، 10,6 پايىزى - تابيعي گاز، 13,6 پايىزى - اليۋميني. الداعى شيكىزات ءوندىرىسىن ارتتىرۋ جوسپارىن ەسەپتەسەك، بۇل جولدىڭ باسى سەكىلدى.
اۆتور
ەرسىن شامشادين
