بالا ساناسى باقىلاۋدان شىعىپ بارادى: وقۋشىلار نەگە مۇعالىمگە پىشاق الا جۇگىرەتىن بولعان

تاياۋدا پاۆلودارداعى مەكتەپتەردىڭ بىرىندە وقۋشى ۇستازى مەن قاتارلاسىن پىشاقپەن جاراقاتتادى. اقپارات اعىنىنىڭ اسەرىنەن بە، كەيىنگى جىلدارى مەكتەپ وقۋشىلارى اۋىر قىلمىستارعا جاقىنداعانداي كورىنەدى.

бала психологиясы
Фото: Midjourney

وسى وقيعا وقۋشىلاردىڭ پسيحولوگيالىق احۋالىن كۇن تارتىبىنە قايتا شىعاردى. ال ماماندار كەلەڭسىز قۇبىلىستىڭ سەبەبىن قالاي تۇسىندىرەدى؟ بالالارعا قاتىستى جاڭا زاڭنان نە كۇتەمىز، مەكتەپ پسيحولوگتارىنىڭ جەتىسپەۋشىلىگى قالاي شەشىلمەك؟

وتپەلى كەزەڭنىڭ ءوتۋى قيىن

ءبىر دايەك، ەلدەگى وقيعانىڭ الدىندا عانا تۇركيادا جوعارى سىنىپ وقۋشىسى مەكتەپ ديرەكتورىن اتىپ ولتىرگەنى تۋرالى اقپارات كوپشىلىكتى ۇرەيلەندىرگەن ەدى. ەكى وقيعانىڭ اراسىنداعى جاقىن كەزەڭ مامانداردى ەلەۋسىز قالدىرماپتى. پسيحولوگيا عىلىمىنىڭ دوكتورى بالابەك كەنىشتاي ۇلى الدىمەن ءبىر ماسەلەگە زەر سالۋ كەرەك ەكەنىن ايتادى.

- كوكتەمدە جانە كۇز مەزگىلىندە پسيحولوگيالىق تۇرعىدا ءالسىز ادامداردا قوسىمشا اگرەسسيا پايدا بولادى. ءدال وسى مەزگىلدەردە كەيبىر ەرەسەك ادامداردىڭ ءوزى ارەكەتىن باقىلاي الماي جاتاتىنىن بىلەمىز. مەنىڭ ويىمشا، اتالعان ۋاقىتتاردا ءبىلىم بەرۋ ۇيىمدارى بالالاردىڭ ءجۇرىس-تۇرىسىن، ءتارتىبىن، وزگەلەرمەن قارىم-قاتىناسىن قاداعالاپ وتىرعانى ابزال. الايدا ءبىر دۇنيەنى ەسكەرگەن ءجون، باقىلاۋدى تەك مەكتەپ ۇجىمى مەن پسيحولوگقا ارتىپ قويۋعا بولمايدى، ءبىرىنشى كەزەكتە اتا-انا ىقپال ەتىپ، ارەكەت ەتۋگە ءتيىس، - دەيدى مامان.

پسيحولوگتىڭ ايتۋىنشا، اتا-انالار بالانىڭ ءار جاستا ءارتۇرلى داميتىنىن ەسكەرگەنى دۇرىس. مىسالى، مەكتەپكە بارعانعا دەيىن بالادا قيالداۋ داعدىسى قاتتى داميدى. ال 1-5-سىنىپ ارالىعىندا، ياعني، 12 جاسقا دەيىن لوگيكالىق ويلاۋ، ءتۇيسىنۋ جاعى باسىمىراق بولادى. 12 جاستان 17 جاسقا دەيىن كوپشىلىگى بىلەتىن وتپەلى كەزەڭ ارالىعى پسيحولوگيادا ەرەكشە سيپاتتالادى.

- ماسەلەن، ەرەسەك ادام تەرىس قادام جاسار الدىندا ونىڭ ناتيجەسىن ويلايدى، زاردابى قانداي بولارىن ساراپقا سالىپ بارىپ، ىسكە كوشەدى. ال وتپەلى كەزەڭدەگى بالا ءۇشىن جاساعالى وتىرعان ءىسىنىڭ سالدارى ەمەس، پروتسەستىڭ ورىندالۋى عانا قىزىق. بالا بىرنارسەنى قاتە ىستەسە، اتا-انالار باس سالا داۋىس كوتەرىپ، ەسكەرتۋ ايتىپ جاتادى. ءبىراق ولاردىڭ ناتيجە دەگەن دۇنيەنى تۇسىنۋگە قابىلەتى جەتپەيتىنىن ەسەپكە المايمىز. ياعني، ولاردى «جازالاۋدىڭ» ناتيجەسى از، - دەپ تۇيىندەدى ب. كەنىشتاي ۇلى.

قاتاڭ زاڭ قاداعالاۋدى كۇشەيتپەك

وقۋشىلاردىڭ قىلمىسقا بارۋىنان بولەك، ءوز كەزەگىندە ولاردىڭ دا جاقىندارىنان نەمەسە قاتارلاستارىنان قىسىم كورىپ، فيزيكالىق جانە پسيحولوگيالىق سوققى الاتىن وقيعالار كەزىگەدى. قىسىمنىڭ اسەرىنەن وزىنە قول جۇمسايتىن جاس وسپىرىمدەر دە جوق ەمەس. ۇلتتىق ستاتيستيكا بيۋروسى وسىعان دەيىن قازاقستاندا 100 مىڭ ادامعا شاققاندا ءوز-وزىنە قول جۇمساعانداردىڭ جاسى بويىنشا جىكتەلگەن دەرەكتەردى ۇسىنعان بولاتىن. 5-9 جاس اراسىندا - 0,51، 10-14 جاس اراسىندا - 1,56، 15-19 جاس اراسىندا - 5,16. ءارى قاراي جالعاسا بەرەدى. بۇنىڭ سەبەپتەرىمەن كۇرەسۋ ءۇشىن اقىرى زاڭدى قاتاڭداتۋعا تۋرا كەلدى.

بالالار سۋيتسيدى

بيىل 15-ساۋىردە مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقايەۆ «ق ر كەيبىر زاڭنامالىق اكتىلەرىنە ايەلدەردىڭ قۇقىقتارى مەن بالالاردىڭ قاۋىپسىزدىگىن قامتاماسىز ەتۋ ماسەلەلەرى بويىنشا وزگەرىستەر مەن تولىقتىرۋلار ەنگىزۋ تۋرالى» زاڭعا قول قويدى. ەندى زاڭ اياسىندا ادامدى ءوزىن-ءوزى ولتىرۋگە دەيىن جەتكىزۋ، سۋيتسيدكە كوندىرۋ نەمەسە سوعان ىقپال ەتۋ دە اۋىر جازاعا تارتىلادى. قۇجات ابيۋزەرلەرگە دە، بۋللەرلەرگە دە قاتىستى. اتالعان زاڭنىڭ 105-بابىنا سايكەس، «ءوزىن-ءوزى ولتىرۋگە دەيىن جەتكىزۋ، ءوزىن-ءوزى ولتىرۋگە كوندىرۋ نەمەسە ىقپال ەتۋ» قىلمىسكەردىڭ 3 جىلعا دەيىنگى مەرزىمگە باس بوستاندىعىن شەكتەيدى، نە 3 جىلعا باس بوستاندىعىنان ايىرادى.

ال بۇل قىلمىس كامەلەتكە تولماعان ادامعا قاتىستى جاسالسا جانە جابىرلەنۋشى دارمەنسىز كۇيدە بولسا، نە كىنالى ادامعا ماتەريالدىق نەمەسە وزگەشە تۇردە تاۋەلدى بولسا، سونداي-اق وسى قىلمىس 18 گە تولماعان ەكى نەمەسە ودان كوپ ادامعا قاتىستى جاسالسا، وندا جازا اۋىرلايدى. ايىپتى 5 جىلدان 9 جىلعا دەيىن باس بوستاندىعىنان ايىرىلادى.

مەكتەپتەرگە 200 دەن استام پسيحولوگ جەتىسپەيدى

وقۋشىلاردىڭ قىلمىسقا بارۋى، نەمەسە ءوز-وزىنە قول جۇمساۋى بولسىن – جاس وسپىرىمدەردىڭ پسيحولوگيالىق احۋالىنا بارىپ تىرەلەدى. ۇكىمەت وسىعان دەيىن بۇل ماسەلەلەردى شەشۋدىڭ ءبىر جولى رەتىندە ءبىلىم ۇيىمدارىنداعى پەداگوگ-پسيحولوگتاردىڭ سانىن كوبەيتۋ جولىن قاراستىرعان.

- ءبىلىم وردالارىندا پەداگوگ-پسيحولوگتاردىڭ شتات سانىن ۇلعايتۋ بويىنشا شارالار قابىلدانۋدا. «بالالاردى زورلىق-زومبىلىقتان قورعاۋ، سۋيتسيدتىڭ الدىن الۋ جانە ولاردىڭ قۇقىقتارى مەن سالاماتتىلىعىن قامتاماسىز ەتۋ جونىندەگى كەشەندى جوسپار» اياسىندا ءاربىر 500 شاكىرتكە 1 پەداگوگ-پسيحولوگتان كەلۋىن قامتاماسىز ەتۋ تالابى بەكىتىلدى، - دەگەن ەدى ۇكىمەت باسشىسىنىڭ ورىنباسارى تامارا دۇيسەنوۆا.

ونىڭ مالىمەتىنشە، ەلىمىزدىڭ ورتا ءبىلىم بەرۋ ۇيىمدارىندا جالپى سانى 12417 پەداگوگ-پسيحولوگ جۇمىس ىستەيدى. ونىڭ ىشىندە مەكتەپكە دەيىنگى ۇيىمداردا، بالاباقشالاردا - 3 526، مەكتەپتەردە – 8236، كوللەدجدەردە - 655. كەيىنگى 3 جىلدا پسيحولوگتاردىڭ سانى 403 كە ۇلعايسا دا، مامان تاپشىلىعى جويىلماعان. ءىرى قالالارداعى كەي مەكتەپتەردە مىڭ بالاعا 1 پەداگوگ-پسيحولوگ كومەك كورسەتەدى. بۇنداي جاعدايدا بالالاردىڭ ساناسىنداعى وزگەرىستى باقىلاۋ مۇمكىن ەمەس ىسپەتتى. ۇلتتىق ءبىلىم بەرۋ دەرەكتەر قورىنىڭ اقپاراتى بويىنشا، مەكتەپتەرگە 229 پسيحولوگ جەتىسپەيدى. سان ءوز الدىنا، ولاردىڭ بىلىكتىلىك دەڭگەيى قاي مەجەدە ەكەنى تاعى ءبىر ماسەلە تۋىنداتادى.

بىلتىردان باستاپ «پەداگوگيكا جانە پسيحولوگيا» ، «پسيحولوگيا» ماماندىعى بويىنشا 36 جوعارى وقۋ ورنى مامان دايارلايتىنىن جەتكىزىپ، 2023-2024 وقۋ جىلىنا اتالعان سالالار بويىنشا 8723 مەملەكەتتىك گرانت بولىنگەن. كەلەشەكتە ولاردىڭ ءبارى سالاسى بويىنشا جۇمىس ىستەي مە، ازىرگە بەلگىسىز، ەگەر ءبىلىم وردالارىنا بارسا، مامان تاپشىلىعى جويىلارى انىق.

سوڭعى جاڭالىقتار