ازىق-تۇلىك قاۋىپسىزدىگى: قازاقستان نەگە ءوز نارىعىن وتاندىق ونىممەن قامتي الماي وتىر

ازىق-تۇلىك قاۋىپسىزدىگى - مەملەكەتتىڭ ۇلتتىق قاۋىپسىزدىگىنىڭ ماڭىزدى بولىگى. ازاماتتار بەلسەندى جانە سالاۋاتتى ءومىر ءسۇرۋ ءۇشىن قاۋىپسىز ازىق-تۇلىك قولجەتىمدى بولۋى كەرەك. مۇنداي مىندەت ءاردايىم ۇكىمەتتىڭ الدىندا تۇرادى. بيىل 11-قازاندا مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقايەۆتىڭ توراعالىعىمەن وتكەن قاۋىپسىزدىك كەڭەسىنىڭ وتىرىسىندا ازىق-تۇلىك قاۋىپسىزدىگىن قامتاماسىز ەتۋ پروبلەمالارى قاراستىرىلدى. ال ازىق-تۇلىك جەتكىلىكتى بولۋى ءۇشىن وتاندىق ءوندىرىستى ارتتىرۋدىڭ ءرولى زور. ياعني، ءوزىمىز نە وندىرەمىز، قانداي شيكىزات وزىمىزدەن شىعادى؟ سونىڭ ىشىندە تاماق وندىرىسىنە قولدانىلاتىن شيكىزاتتىڭ قانداي مولشەرىن ءوزىمىز قامتىپ وتىرمىز؟ ولار قاي وڭىرلەردە وندىرىلەدى؟ ۇكىمەت ازىق-تۇلىك قاۋىپسىزدىگىن تولىق رەتتەپ وتىر ما؟ وسى جانە وزگە دە سۇراقتاردى Kazinform ساراپشىسى اۋىل شارۋاشىلىعى ۆيتسە- ءمينيسترى باعلان بەكباۋوۆقا قويدى.

ازىق-تۇلىك وندىرىستەن شىققاننان دۇكەن سورەسىنە جەتكەنشە باعاسى ەسەلەنەدى. ەلىمىزدە ورتاداعى دەلدالدارمەن كۇرەسۋ ءالى جالعاسىپ كەلەدى. ال دەموگرافيالىق ۇردىستەردى ەسكەرسەك، اۋىل شارۋاشىلىعى مەن اگرارلىق عىلىمدى مودەرنيزاتسيالاۋ - زامان تالابى.

- باعلان ءابداشىم ۇلى، بۇگىندە وتاندىق ونىممەن قامتاماسىز ەتۋدىڭ ستراتەگياسى قانداي؟

- ءبىز سالانى دامىتۋ ءۇشىن قازىرگى الەۋەتىمىزدى ەسكەرەمىز، سونىڭ نەگىزىندە جاسالادى. ياعني، باستى نازار ىشكى جانە سىرتقى نارىقتا بەلگىلى ءبىر تاپشىلىق سەزىلەتىن، سۇرانىسقا يە، شيكىزات بازاسى بار، سونداي-اق تابيعي- كليماتتىق جاعدايلاردى ەسكەرە وتىرىپ، ولاردى ءوندىرۋ مۇمكىندىگى بار ءونىم تۇرلەرىن شىعارۋعا باعىتتالعان.

بۇگىندە ءبىز يمپورتقا تاۋەلدىلىگى جوعارى ءونىمنىڭ التى ءتۇرىن (الما، قۇس ەتى، شۇجىق، ىرىمشىك جانە سۇزبە، قانت، بالىق)، سونداي-اق ەكسپورتتىق الەۋەتى جوعارى (سيىر ەتى، قوي ەتى، وسىمدىك مايى، استىق وڭدەۋ ونىمدەرى) ونىمدەرگە باسىمدىق بەرىپ وتىرمىز. بۇل ونىمدەردىڭ ءوندىرىسىن ۇلعايتۋ ءۇشىن مينيسترلىك مەملەكەتتىك قولداۋ شارالارىنىڭ كەشەنىن قابىلداپ جاتىر.

ماسەلەن، اۋىل شارۋاشىلىعى سالاسىندا ءسۇت ءوندىرىسىن ارتتىرۋ ماقساتىندا سولتۇستىك قازاقستاننىڭ ءىرى يندۋستريالىق ينۆەستيسيالىق جوبالاردى قارجىلاندىرۋداعى تابىستى تاجىريبەسى قولدانىلىپ جاتىر. بيىلدىڭ وزىندە بۇل ماقساتقا 100 ميلليارد تەڭگە ءبولىندى. بۇل 65 كە جۋىق تاۋارلى- ءسۇت فەرماسىنىڭ قۇرىلىسىن قارجىلاندىرۋعا جانە سونىڭ ناتيجەسىندە ءسۇت ءوندىرۋ كولەمىن كەمىندە 373 مىڭ تونناعا جەتكىزۋگە مۇمكىندىك بەرەدى. قازىر 11 وڭىرگە قارجى ءبولىندى. 2024 -جىلى باعدارلامانى جۇزەگە اسىرۋعا 100 ميلليارد تەڭگە ءبولۋ جوسپارلانىپ وتىر.

سونىمەن بىرگە، مەملەكەت باسشىسىنىڭ تاپسىرماسى بويىنشا كەلەسى جىلدان باستاپ سولتۇستىك قازاقستان وبلىسىنىڭ ءىرى ءسۇت- تاۋارلى فەرمالار قۇرىلىسىن قارجىلاندىرۋ تاجىريبەسى قۇس فابريكالارى، كوكونىس قويمالارى، ەت باعىتىنداعى مال شارۋاشىلىعى كاسىپورىندارىنىڭ قۇرىلىسىنا جانە سۋارۋ جوبالارىنا دا قولدانىلادى.

- قازاقستاندا قانداي ازىق-تۇلىك ونىمدەرى، سونىڭ ىشىندە ازىق-تۇلىك وندىرىسىنە قولدانىلاتىن شيكىزات وندىرىلەدى؟ ولار قاي وڭىرلەردە جانە قانداي كولەمدە وندىرىلەدى؟

- بىلتىر ەلىمىزدە 3975,3 مىڭ توننا تاۋارعا «اينالاتىن» ءسۇت، 1240,6 مىڭ توننا ەت، اۋىل شارۋاشىلىعى جانۋارلارىنىڭ 41,5 مىڭ توننا ءجۇنى جانە 11407022 دانا تەرىسى ءوندىرىلدى. ازىق-تۇلىك تاۋارلارىنىڭ نەگىزگى تۇرلەرى، ونىڭ ىشىندە الەۋمەتتىك ماڭىزى بار 19 تاۋار بويىنشا وتاندىق ءوندىرىس ەسەبىنەن ىشكى نارىق 80 پايىز جانە ودان دا كوپ مولشەردە قامتاماسىز ەتىلەدى. ال، 12 ءتۇرلى ءونىم تولىق جەتكىزىلەدى. ولار: نان، ماكارون ونىمدەرى، كارتوپ، قىزاناق، كۇرىش، قوي ەتى، تاۋىق جۇمىرتقاسى، بيداي ۇنى، قاراقۇمىق، تۇز، كۇنباعىس مايى، سيىر ەتى. سونداي-اق، 11 تاۋار: ءسۇت، قيار، ءسابىز، قىرىققابات، پياز، بۇرىش، قىزىلشا، جىلقى ەتى، شوشقا ەتى، اشىتىلعان ءسۇت ونىمدەرى، سارى ماي پايىز80 جانە ودان دا كوپ قامتىلىپ وتىر.

- قازاقستان قانداي ازىق-تۇلىك ونىمدەرىن وندىرمەيدى جانە تولىق يمپورتتايدى؟ ونى ءوزىمىز وندىرۋگە نە كەدەرگى؟

- ستاتيستيكاعا سۇيەنسەك، وتكەن جىلى اۋىل شارۋاشىلىعى ونىمدەرىنىڭ يمپورتى 5,8 ميلليارد دوللار بولدى. ال، 2021 -جىلى 4,6 ميلليارد دوللار بولعان. يمپورتتىڭ 70 پايىز وڭدەلگەن ونىمدەر، 26 پايىز وسىمدىك شارۋاشىلىعى جانە 4 پايىز مال شارۋاشىلىعى ونىمدەرىنە جاتادى. نەگىزىنەن قىزىلشا قانتى، ۇننان جاسالعان كونديتەرلىك ونىمدەر، سۋسىندار، قۇس ەتى مەن ىشكى ونىمدەر، شوكولاد، كۇنباعىس مايى، ىرىمشىكتەر مەن سۇزبە، شۇجىقتار، جەمىستەر، جاڭعاقتار، كونديتەرلىك ونىمدەر، ءسۇت جانە كىلەگەي سياقتى تاۋارلار سىرتتان كەلەدى. ازىق-تۇلىك يمپورتىنىڭ ايتارلىقتاي كولەمى ە ا ە و ەلدەرىنەن تاسىمالدانادى.

سونداي-اق، رەسەيگە قارسى حالىقارالىق سانكتسيالار رەسەيلىك ەكسپورتتىڭ ورتالىق ازيا ەلدەرى مەن قازاقستانعا قايتا باعدارلانۋ قاۋپىن ارتتىردى. BNS دەرەكتەرىنە سايكەس، 2022-جىلى 2021-جىلمەن سالىستىرعاندا ە ا ە و ەلدەرىنەن وڭدەلگەن اۋىل شارۋاشىلىعى ونىمدەرى يمپورتىنىڭ كولەمى 20 پايىزعا - 2217 ميلليون دوللاردان 2656 ميلليون دوللارعا دەيىن ءوستى، سونىڭ ىشىندە رەسەيدەن 19 پايىزعا 1975,8 ميلليون دوللاردان 2346,8 ميلليون دوللارعا دەيىن ارتتى.

جالپى، ازىق-تۇلىك تاۋارلارىنىڭ نەگىزگى تۇرلەرى بويىنشا وتاندىق ءوندىرىس ەسەبىنەن ىشكى نارىقتى قامتاماسىز ەتۋ 80 جانە ودان دا كوپ پايىزدى قۇرايدى. بۇل رەتتە ەلدە وندىرىلمەيتىن ازىق-تۇلىك نەگىزىنەن شيكىزات تۇرىندە كەلەدى.

- پرەزيدەنت جولداۋىندا ەۋرازيا قۇرلىعىنىڭ نەگىزگى اۋىلشارۋاشىلىق ورتالىقتارىنىڭ ءبىرى - قازاقستاننىڭ ستراتەگيالىق ماقساتى تۋرالى ايتقانىن ەسكەرسەك، بۇل باعىتتا قانداي جوسپارلار بار؟ ەگىس القابىن ۇلعايتۋ، تەحنيكا ساتىپ الۋ، بۇعان قانشا قاراجات بولىنەدى؟

- 2023 -جىلدىڭ باسىنداعى ستاتيستيكاعا سۇيەنسەك، رەسپۋبليكادا 149,8 مىڭ تراكتور، 38 مىڭ كومباين، 4,9 مىڭ ەگىس كەشەنى جانە 76,3 مىڭ سەپكىش، سونداي-اق 219 مىڭعا جۋىق ءارتۇرلى توپىراق وڭدەيتىن قۇرال-سايمان بار. ءبىراق اۋىل شارۋاشىلىعى تەحنيكاسىنىڭ 76 پايىز توزعان. بۇل ءونىمدى از جيناۋمەن قاتار، جوندەۋ جۇمىستارىنا جانە جانار-جاعارماي ماتەريالدارىنا قوسىمشا شىعىندارعا اكەپ سوعادى. دەگەنمەن پروبلەمانى شەشۋ ءۇشىن ينۆەستيتسيالىق شىعىنداردى سۋبسيديالاۋ جانە اۋىل شارۋاشىلىعى تەحنيكاسىن ساتىپ الۋعا كرەديت، ليزينگ بويىنشا پايىزدىق مولشەرلەمەلەردى سۋبسيديالاۋ ءتيىمدى بولدى. وسىدان التى جىل بۇرىن، 2017 -جىلى اۋىل شارۋاشىلىعى تەحنيكاسى پاركىن جاڭارتۋ دەڭگەيى نەبارى 1,9 پايىز بولدى. ال وتكەن جىلدىڭ سوڭىندا بۇل كورسەتكىش ەكى ەسە ءوسىپ، 4,4 پايىزعا جەتتى. سونداي-اق، 2017 -جىلى 8,5 مىڭ تەحنيكا بولسا، بىلتىر 17,1 مىڭ بولدى. دەگەنمەن، مەملەكەت باسشىسىنىڭ تاپسىرماسىنا سايكەس ماشينا- تراكتور پاركىن جاڭارتۋ دەڭگەيىن 8-10 پايىزعا جەتكىزۋ قاجەت.

مينيسترلىك وسىلاردى ەسكەرىپ، بىرنەشە شارا قابىلداپ جاتىر. ولاردىڭ ىشىندە ينۆەستيتسيالىق شىعىنداردى سۋبسيديالاۋ جانە اۋىل شارۋاشىلىعى تەحنيكاسىن ساتىپ الۋعا كرەديتتەر/ليزينگ بويىنشا سىياقى مولشەرلەمەلەرىن سۋبسيديالاۋ باعدارلامالارىن ىسكە اسىرۋ جالعاسادى. سونداي-اق، اۋىل شارۋاشىلىعى تەحنيكاسىن جەڭىلدەتىلگەن ليزينگكە قارجىلاندىرۋ كولەمى ۇلعايادى.

- 2023 -جىلعى قىركۇيەكتە گەرمانيادا پرەزيدەنت نەمىس كاسىپكەرلەرىمەن كەزدەسۋىندە قازاقستان وڭىرلىك ازىق-تۇلىك حابىنا اينالۋدى جوسپارلاپ وتىرعانىن ايتتى. بۇل باعىتتا قانداي جوسپارلار بار؟

- ءيا، راسىندا دا، مەملەكەت باسشىسى اتاپ وتكەندەي، قازاقستان ازىق-تۇلىكپەن قامتاماسىز ەتۋ بويىنشا وڭىرلىك حاب بولۋعا دايىن. ول ءۇشىن ەلدە بارلىق قاجەتتى رەسۋرس، ينفراقۇرىلىم جانە لوگيستيكا بار. ەڭ ۇلكەن ازىق-تۇلىك تۇتىنۋ نارىعى قىتايعا جاقىن بولۋىمىزدىڭ ءوزى - جاقسى فاكتور.

قازاقستان قازىردىڭ وزىندە ازيا مەن ەۋروپا اراسىنداعى قۇرلىق ترانزيتىنىڭ 80 پايىزعا جۋىعى وتەتىن سەنىمدى بايلانىس بولىپ تۇر. سوندىقتان، كورشى ەلدەر مەملەكەتىمىزدىڭ بۇل باستاماسىن قولداۋى ءۇشىن ءتۇرلى حالىقارالىق پلاتفورمادا كەلىسسوزدەر جۇرگىزىپ جاتىرمىز.

- سۇحباتىڭىزعا راقمەت!

 

اۆتور

راحيلا تلەۋوۆا