ازەربايجان پرەزيدەنتى استاناعا نە ءۇشىن كەلە جاتىر
استانا. KAZINFORM - قازاقستان مەن ازەربايجان اراسىنداعى ستراتەگيالىق ارىپتەستىك جاڭا دەڭگەيگە كوتەرىلۋدە. 20-21-قازان كۇندەرى قازاقستان پرەزيدەنتى قاسىم-جومارت توقايەۆتىڭ شاقىرۋىمەن ازەربايجان پرەزيدەنتى يلحام اليەۆتىڭ ەلىمىزگە جاسايتىن مەملەكەتتىك ساپارى - وسى سەرىكتەستىكتىڭ ماڭىزىن ايقىندايتىن وقيعا. بۇل تۋرالى جان-جاقتى تالداۋدى Kazinform ءتىلشىسى ساراپشىلارمەن بىرگە جاسادى.
ستراتەگيالىق ارىپتەستىككە - 20 جىل
قازاقستان مەن ازەربايجان اراسىنداعى ديپلوماتيالىق قارىم-قاتىناس 1992 -جىلى ورناعاننان بەرى ەكى ەل اراسىنداعى بايلانىس نىعايدى.
ال 2005 -جىلى قابىلدانعان ستراتەگيالىق ارىپتەستىك جانە وداقتاستىق قاتىناستار تۋرالى شارت ەكىجاقتى بايلانىستارعا جاڭا سەرپىن بەرىپ، بيىل ونىڭ 20 جىلدىعى اتاپ وتىلۋدە. وسى كەلىسىم اياسىندا ەكى ەل حالىقارالىق جانە وڭىرلىك ۇيىمدار شەڭبەرىندە (ب ۇ ۇ، ت م د، ي ى ۇ، ت م ۇ، ا ءو س ش ك، ە ق ى ۇ جانە باسقالار) تىعىز ىنتىماقتاسىپ، ءوزارا مۇددەنى ءتيىمدى قورعايدى.
سوڭعى جىلدارى قازاقستان مەن ازەربايجان باسشىلارىنىڭ ءجيى كەزدەسۋى مەن كەلىسسوزدەرى دامۋعا سەرپىن بەردى. بيىل قوس پرەزيدەنت ناتيجەلى ديالوگتى قولداپ، 17-مامىر مەن 10-تامىزدا تەلەفون ارقىلى سويلەسۋلەردە ەكىجاقتى ىنتىماقتاستىق، ايماقتىق قاۋىپسىزدىك، ساۋدا جانە بىرلەسكەن جوبالار ماسەلەلەرىن تالقىلادى.
جەكە كەزدەسۋلەر حالىقارالىق جانە ايماقتىق فورماتتار اياسىندا ءوتتى. 13-14-قاڭتاردا ابۋ-دابيدە «تۇراقتى دامۋ اپتالىعى» شەڭبەرىندە ەكولوگيا، «جاسىل» ەنەرگەتيكا جانە سيفرلاندىرۋ تاقىرىپتارى قارالدى. 20-21-مامىردا بۋداپەشتتە تۇركى مەملەكەتتەرى ۇيىمىنىڭ (ت م ۇ) بەيرەسمي سامميتىندە قوس پرەزيدەنت ايماقتىق ينتەگراتسيا مەن بىرلەسكەن ەكونوميكالىق باستامالاردى جۇزەگە اسىرۋ بويىنشا پىكىر الماستى.
جاقىندا، 6-7-قازاندا گابالادا وتكەن ت م ۇ-نىڭ 12-شى رەسمي سامميتىنە قاسىم-جومارت توقايەۆ يلحام اليەۆتىڭ شاقىرۋىمەن قاتىستى. كوپ ۇزاماي 10-قازاندا دۋشانبەدە ت م د مەملەكەتتەرى باسشىلارى كەڭەسىنىڭ وتىرىسىندا كەزدەستى.
ازەربايجانعا قانداي ونىمدەر ەكسپورتتالادى؟
ازەربايجان ۇزاق جىلدار بويى مۇنايعا تاۋەلدى ەل رەتىندە بەلگىلى بولعانمەن، الەمدىك نارىقتا مۇناي باعاسىنىڭ قۇلدىراۋى ەكونوميكانى ءارتاراپتاندىرۋ قاجەتتىلىگىن ايقىندادى.
وسى تۇرعىدا قازاقستان مەن ازەربايجان اراسىنداعى ساۋدا-ەكونوميكالىق ىنتىماقتاستىق ەرەكشە ماڭىزعا يە بولىپ وتىر. ازەربايجاننىڭ مەملەكەتتىك كەدەن كوميتەتىنىڭ مالىمەتىنشە، 2025 -جىلدىڭ العاشقى سەگىز ايىندا ەكى ەل اراسىنداعى تاۋار اينالىمى 547,6 ميلليون ا ق ش دوللارىنا جەتىپ، وتكەن جىلدىڭ سايكەس كەزەڭىمەن سالىستىرعاندا ءۇش ەسەدەن استام وسكەن. سالىستىرمالى تۇردە العاندا، 2024 -جىلى بۇل كورسەتكىش 533,4 ميلليون دوللاردى قۇراسا، 2023 -جىلعى رەكوردتىق دەڭگەي 556,7 ميلليون دوللار بولعان.
قازاقستان ەكسپورتىنداعى نەگىزگى تاۋارلار قاتارىندا ءتۇستى مەتالدار، شيكى مۇناي، مۇناي ونىمدەرى مەن استىق باسىم. اتاپ ايتقاندا، بيىل ەكسپورتتىڭ نەگىزگى ۇلەسىن بيداي (121,5 ميلليون دوللار) جانە مۇناي مەن مۇناي ونىمدەرى (38,2 ميلليون دوللار) قۇرادى. بۇل اگرارلىق جانە ەنەرگەتيكالىق ونىمدەرگە تۇراقتى سۇرانىستىڭ بارىن كورسەتەدى. ءوز كەزەگىندە ازەربايجاننان قازاقستانعا قۇبىرلار، اليۋميني شىبىقتارى، اۋىل شارۋاشىلىعى جانە تاماق ونىمدەرى جەتكىزىلەدى. تاۋار قۇرىلىمىنداعى مۇنداي ءارتاراپتاندىرۋ ەكى ەل اراسىنداعى ساۋدا قاتىناستارىنىڭ جان-جاقتى دامىپ كەلە جاتقانىن جانە ەكونوميكالىق ىنتىماقتاستىقتىڭ كەڭ اۋقىمدى سيپاتىن ايقىندايدى.
سونىمەن قاتار ەكى ەلدىڭ بەلسەندى ىسكەرلىك قاتىناسى كاسىپكەرلىك قۇرىلىمىنان دا كورىنىس تابادى. بۇگىندە قازاقستاندا ازەربايجاندىق كاپيتالدىڭ قاتىسۋىمەن شامامەن 1500 كومپانيا جۇمىس ىستەيدى، ال ازەربايجاندا 150 گە جۋىق قازاقستاندىق كاسىپورىن تىركەلگەن.
ينۆەستيسيالىق ىنتىماقتاستىق پەن ترانزيتتىك الەۋەت
قوس ەل اراسىنداعى ينۆەستيسيالىق ىنتىماقتاستىق قارقىندى تۇردە دامىپ كەلەدى. 2005 -جىلدان 2025 -جىلدىڭ ءبىرىنشى توقسانىنا دەيىن ازەربايجاننىڭ قازاقستان ەكونوميكاسىنا قۇيعان تىكەلەي ينۆەستيسيا كولەمى 424,6 ميلليون ا ق ش دوللارىن قۇراسا، ونىڭ 3,8 ميلليونى بيىلعى جىلدىڭ العاشقى ءۇش ايىندا سالىنعان. قازاقستان تاراپىنان وسى كەزەڭدە ازەربايجانعا باعىتتالعان ينۆەستيسيا 156 ميلليون دوللاردى قۇراپ، ونىڭ 32,6 ميلليونى 2024 -جىلى جۇزەگە اسقان.
ينۆەستيسيالىق ىنتىماقتاستىق تەك جەكەلەگەن جوبالارمەن شەكتەلمەي، اۋقىمدى قارجى تەتىكتەرى ارقىلى دا جۇزەگە اسىپ جاتىر. 2024 -جىلى «سامۇرىق- قازىنا» ا ق مەن ازەربايجان ەكونوميكا مينيسترلىگى SK- AIH Investment Fund Ltd بىرلەسكەن ينۆەستيسيالىق قورىن قۇرۋ تۋرالى كەلىسىمگە قول قويدى. قوردىڭ باستى ماقساتى - ترانسكاسپي ءدالىزى جانە باسقا دا ستراتەگيالىق سالالارعا ينۆەستيسيا تارتۋ. قور شەڭبەرىندەگى العاشقى جوبالاردىڭ ءبىرى - باكۋدەگى اليات پورتىندا ينتەرمودالدى تەرمينال سالۋ. بۇل جوبا جۇك تاسىمالىنىڭ وتكىزۋ قابىلەتىن ارتتىرۋعا باعىتتالعان.
قازاقستاننىڭ ترانزيتتىك جانە ەكسپورتتىق اعىندارى، اسىرەسە ترانسكاسپي حالىقارالىق كولىك باعىتى (ت ح ك ب) ارقىلى تۇراقتى تۇردە ارتىپ كەلەدى.
باعىتتىڭ دامۋ قارقىنى ەرەكشە: سوڭعى بەس جىلدا جۇك تاسىمالى كولەمى التى ەسە ارتتى. 2025 -جىلعا بەلگىلەنگەن جوسپار - 5,2 ميلليون توننا.
قازاقستان مەن ازەربايجان - سەنىمدى مۇناي جەتكىزۋشىلەر
مۇناي سالاسىنداعى ىنتىماقتاستىق تا ستراتەگيالىق ماڭىزدى باعىت رەتىندە دامىپ كەلەدى. 2022 -جىلدىڭ قاراشاسىنان باستاپ «قازمۇنايگاز» ۇ ك ا ق مەن ازەربايجاندىق مەملەكەتتىك مۇناي كومپانياسى SOCAR بىرلەسىپ، قازاقستان مۇنايىن باكۋ- تبيليسي- دجەيحان باعىتى ارقىلى تاسىمالداۋدى جۇزەگە اسىرىپ جاتىر.
الداعى جىلدارى مۇناي ەكسپورتىنىڭ كولەمىن ارتتىرۋ جوسپارلانعان، 2027 -جىلعا قاراي وسى مارشرۋت ارقىلى جىلىنا 7 ميلليون تونناعا دەيىن تاسىمالداۋ كوزدەلىپ وتىر. سونىمەن قاتار باكۋ- سۋپسا مۇناي قۇبىرى قوسىمشا باعىت رەتىندە قاراستىرىلىپ، تاسىمالدىڭ تيىمدىلىگىن ارتتىرۋعا باعىتتالعان. ساراپشىلار ناقتى مارشرۋت پەن تاسىمال كولەمىن كوممەرتسيالىق تيىمدىلىك پەن ينفراقۇرىلىمنىڭ دايىندىق دەڭگەيىنە قاراي انىقتاماق.
ۇزاقمەرزىمدى پەرسپەكتيۆادا قازاقستان مەن ازەربايجان ەۋروپانى مۇنايمەن قامتاماسىز ەتۋدە ماڭىزدى ءرول اتقارادى. 2050 -جىلعا قاراي ەۋروپاعا شيكى مۇناي مەن كوندەنسات ەكسپورتى تاۋلىگىنە شامامەن 1,6 ميلليون باررەل دەڭگەيىندە تۇراقتايتىنى بولجانۋدا. بۇل جاعداي رەسەيلىك مۇناي تاسىمالىنىڭ ازايۋىمەن بىرگە كاسپي ايماعىنداعى قازاقستان مەن ازەربايجاننىڭ ستراتەگيالىق ماڭىزىن كۇشەيتەدى.
وپەك مالىمەتتەرى بويىنشا، ەۋروپالىق وداقتىڭ رەسەيلىك مۇنايعا ەمبارگوسى ءداستۇرلى تاسىمال باعىتتارىن قايتا قاراۋعا ءماجبۇر ەتتى. رەسەي مەن كاسپي ايماعىنان يمپورت كولەمى 2024 -جىلى تاۋلىگىنە 1,8 ميلليون باررەلدەن 2030 -جىلى 1,7 ميلليونعا، ال ودان كەيىن 1,6 ميلليونعا دەيىن تومەندەيدى. وسى وزگەرىستەرگە بايلانىستى تاسىمالدىڭ نەگىزگى بولىگىن رەسەيلىك ەمەس، قازاقستان مەن ازەربايجان مۇنايى قۇرايدى. بۇل ەكى ەلدىڭ ەۋروپا نارىعىنداعى ۇزاقمەرزىمدى، سەنىمدى جەتكىزۋشىلەر رەتىندەگى ورنىن ودان ءارى نىعايتادى.
سونىمەن قاتار قازاقستان مەن ازەربايجان ينفراقۇرىلىمدىق جوبالاردى دا بىرلەسىپ جۇزەگە اسىرىپ جاتىر. ونىڭ ءبىرىنشىسى - اقتاۋ مەن سۋمگايت ارالىعىن بايلانىستىراتىن تەڭىز استى تالشىقتى- وپتيكالىق بايلانىس جەلىسى. جوبا قازاقستاندى عالامدىق ينتەرنەت جەلىسىنە قوساتىن التەرناتيۆتى جوعارى جىلدامدىقتى مارشرۋت جانە ەۋروپا مەن قىتاي اراسىنداعى سيفرلىق ترافيكتىڭ ءترانزيتىن قامتاماسىز ەتەدى. جۇيەنىڭ وتكىزۋ قابىلەتى 400 ت ب ي ت/س-تان اسادى. 2025 -جىلى دايىندىق جۇمىستارى تولىق اياقتالىپ، 2026 -جىلى قۇرىلىس جۇمىستارىنىڭ باستالۋى جوسپارلانعان.
ەكىنشىسى - قازاقستان، ازەربايجان جانە وزبەكستاننىڭ ەنەرگەتيكا جۇيەلەرىن بىرىكتىرەتىن تەرەڭ سۋ ەلەكتر كابەلىن تارتۋ. جوبا جاڭارتىلاتىن ەنەرگيانى ەۋروپاعا ەكسپورتتاۋعا ارنالعان «جاسىل» ءدالىزدىڭ ماڭىزدى بولىگى رەتىندە قۇرىلىپ، قۇرىلىس- مونتاج جۇمىستارى جوسپارعا ساي جۇرگىزىلۋدە. ونىڭ پايدالانۋعا بەرىلۋى 2026 -جىلدىڭ ەكىنشى توقسانىندا جوسپارلانعان.
استانا مەن باكۋدى بايلانىستىراتىن مادەني كوپىر
سوڭعى جىلدارى قازاقستان مەن ازەربايجان اراسىنداعى مادەني بايلانىستار قارقىندى دامىپ، ەكىجاقتى قاتىناستاردىڭ ماڭىزدى بولىگىنە اينالدى. ەكى ەلدە مادەنيەت كۇندەرى، كينوفەستيۆالدەر، كورمەلەر، گالا-كونسەرتتەر مەن تەاتر قويىلىمدارى تۇراقتى تۇردە وتكىزىلىپ، ۇلتتىق ءداستۇر مەن ونەردى تانىستىرۋعا ىقپال ەتىپ ءجۇر.
قازاقستان قاراباق كىتاپحانالارىنا كىتاپتار سىيعا تارتتى. باكۋ مەن سۋمگايتتە كورنەكتى قازاق مادەنيەت جانە عىلىم قايراتكەرلەرىنىڭ قۇرمەتىنە كوشەلەر اتالدى، سونداي-اق اباي قۇنانبايەۆ پەن جامبىل جابايەۆتىڭ مەرەيتويلارىنا ارنالعان شارالار ۇيىمداستىرىلدى.
ءبىلىم بەرۋ مەن عىلىمي سالالاردا ستۋدەنتتەر الماسۋى، كونفەرەنتسيالار، بىرلەسكەن عىلىمي- وقىتۋ ورتالىقتارىن اشۋ، كورمەلەر مەن دوڭگەلەك ۇستەلدەر تۇراقتى تۇردە وتكىزىلىپ تۇرادى.
بيىل ناۋرىزدا باكۋدە ەكى ەلدىڭ جەتەكشى ۋنيۆەرسيتەتتەرى اراسىندا 40 مەموراندۋمعا قول قويىلدى، سونداي-اق 23 قازاقستاندىق ۋنيۆەرسيتەتتىڭ قاتىسۋىمەن ءبىلىم كورمەسى ۇيىمداستىرىلعان. وسىلايشا، قازاق مادەنيەتى ازەربايجان اۋديتورياسىندا كەڭ تانىمال بولىپ وتىر.
كەزدەسۋدە قانداي ماسەلەلەر تالقىلانادى؟
يلحام اليەۆتىڭ قازاقستانعا جوسپارلانعان ساپارى ەكى ەل اراسىنداعى وداقتاستىق قاتىناستى نىعايتۋدا ماڭىزدى كەزەڭ بولماق. «وڭتۇستىك كاۆكاز» ساياساتتانۋشىلار كلۋبىنىڭ جەتەكشىسى يلگار ۆەليزادەنىڭ ايتۋىنشا، بۇل - جاي عانا پروتوكولدىق كەزدەسۋ ەمەس، ايماقتىق قاۋىپسىزدىك، قورعانىس، جوعارى تەحنولوگيالار جانە بىرلەسكەن ينفراقۇرىلىمدىق جوبالاردى تالقىلاۋعا ارنالعان ستراتەگيالىق مۇمكىندىك.
- باستى نازار كولىك جانە لوگيستيكالىق بايلانىستاردى دامىتۋعا اۋدارىلادى. كاسپي كولىك مارشرۋتىن جۇزەگە اسىرۋ ىلگەرىلەتىلىپ، تاريفتەر كەلىسىلىپ، ءتيىمدى ينفراقۇرىلىم قۇرىلىپ جاتىر. ساپار بارىسىندا وسى جوبالاردىڭ ىسكە اسىرىلۋىن بەكىتەتىن قۇجاتتارعا قول قويىلۋى ىقتيمال، - دەيدى ي. ۆەليزادە.
ال قارجى ساراپشىسى ايبار ولجايەۆتىڭ پىكىرىنشە، مەملەكەتتىك ساپاردىڭ ايقىن ەكونوميكالىق ماڭىزى بار.
- قازاقستان مەن ازەربايجان ورتالىق ازيا مەن وڭتۇستىك كاۆكازدىڭ گەوساياسي ءوزارا بايلانىسى ءۇشىن ستراتەگيالىق تۇرعىدان ماڭىزدى. بۇل ەلدەردىڭ ەكونوميكاسى، دەموگرافياسى جانە كولىكتىك الەۋەتى ءوسۋ ۇستىندە. ىنتىماقتاستىقتىڭ ماڭىزدى فاكتورلارىنىڭ ءبىرى - ءوزارا ساۋدا مەن ينۆەستيسيانىڭ ءوسۋى.
الايدا، قازىرگى كەزدە تاۋار اينالىمى 1 ميلليارد دوللارعا جەتپەيدى، سوندىقتان وسى ماسەلەنى قولعا الۋ قاجەت. بۇل تاقىرىپ كەزدەسۋدە كەڭىنەن تالقىلانادى دەپ ويلايمىن، - دەيدى ەكونوميست.
ساراپشى زانگەزۋر ءدالىزى ماسەلەسىنە دە توقتالدى.
- جوبا قىتاي، تۇركيا جانە ازەربايجان سياقتى باسقا تۇركى ەلدەرى ءۇشىن ءتيىمدى. ال قازاقستانعا ورتا ءدالىزدى دامىتۋعا جانە لوگيستيكالىق الەۋەتتى ارتتىرۋعا مۇمكىندىك بەرەدى. ەگەر ول ىسكە اسسا، تاۋار اينالىمىنىڭ لوگيستيكاسى قىسقارىپ، تيىمدىلىك ارتادى. دەگەنمەن، گەوساياسي تۇرعىدان ۇلكەن دەرجاۆالاردىڭ مۇددەلەرى بار ەكەنىن ەسكەرۋ قاجەت، - دەيدى ايبار ولجاي.
قورىتا ايتقاندا، كەزدەسۋ ەكى ەلدىڭ ەكونوميكا مەن ءوزارا ىنتىماقتاستىعىن ارتتىرۋعا ارنالعان ماڭىزدى شارا بولماق.
اۆتور
ءمولدىر سنادين
