ازەربايجان مۇنايعا تاۋەلدىلىگىن قالاي قىسقارتىپ جاتىر

استانا. KAZINFORM - ۇزاق ۋاقىتتان بەرى قارا التىنعا تاۋەلدى بولىپ كەلگەن ازەربايجان مۇنايدىڭ الەمدىك باعاسى قۇلدىراۋىن جالعاستىرا تۇسكەن كەزەڭدە ەكونوميكاسىن ءارتاراپتاندىرۋعا كۇش سالۋدا.

 بۇل ەلدىڭ ناقتى قانداي شارالار قابىلداپ جاتقانىن Kazinform اگەنتتىگى مەنشىكتى ءتىلشىسىنىڭ ماتەريالىنان وقىڭىزدار.

مۇنايدان ونەركاسىپ پەن لوگيستيكاعا

رەسمي دەرەكتەرگە سايكەس، 2024 -جىلى ازەربايجاننىڭ جالپى ىشكى ونىمىندەگى مۇناي سەكتورىنىڭ ۇلەسى 2022 -جىلعى 66 پايىزبەن سالىستىرعاندا 2 تارماققا ارتتى. 2025 -جىلى بۇل كورسەتكىش 72,9 پايىزعا دەيىن ارتپاق. مۇنىڭ ۇستىنە 2024 -جىلى مەملەكەتتىك بيۋدجەتتىڭ مۇنايدان تۇسەتىن تابىسى جىلدىق ماندە 5,6 پايىزعا ارتىپ، 19,4 ميلليارد ماناتقا (11,4 ميلليارد دوللار) جەتكەن ەدى. الايدا مۇناي-گاز سالاسىنا قۇيىلاتىن ينۆەستيتسيا كولەمى 9 پايىزعا قىسقارىپ، شامامەن 3 ميلليارد دوللاردى قۇرادى. بۇل رەسۋرستىق ساياساتتىڭ جاڭا باعىتقا بەت العانىنىڭ بەلگىسى.

 - ءبىز تۇتاستاي اۋىسۋدى بايقاپ وتىرمىز. اسىرەسە، مۇناي ەمەس سەكتورداعى شەتەل ينۆەستيتسياسىنىڭ ءوسىمى بايقالادى، - دەپ جازعان Moody’s اگەنتتىگى كولىك، لوگيستيكا جانە وڭدەۋ ونەركاسىبى سەكتورلارىنداعى تۇراقتى ءوسىمدى اتاپ وتەدى.

بۇعان سۋمگايت حيميا-ونەركاسىپ پاركى جارقىن مىسال بولا الادى. بۇل پاركتە ءونىمنىڭ كەڭ شوعىرى، پوليمەرلەردەن باستاپ قۇرىلىس ماتەريالدارىنا دەيىن شىعارىلادى. سونىمەن قاتار ازەربايجان ترانسكاسپي حالىقارالىق كولىك ءدالىزى (ورتا ءدالىز) اياسىندا لوگيستيكالىق ورتالىق رەتىندەگى ورنىن كۇشەيتە تۇسۋدە. سوڭعى 5 جىلدىڭ ىشىندە ەل گارۆارد ەكونوميكالىق ءوسىم زەرتحاناسىنىڭ ەكونوميكالىق كۇردەلىلىك يندەكسىندە 44-ورىنعا جوعارى كوتەرىلدى.

- بۇل ونەركاسىپتىڭ ءساتتى ءارتاراپتاندىرىلعانىنا دالەل بولا الادى، - دەپ اتاپ وتەدى گارۆارد ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ حالىقارالىق دامۋ ورتالىعى ەلدىڭ «ەكونوميكالىق كۇردەلىلىگىن» باعالاعان مامىرداعى ەسەبىندە.

قۇرىلىمدىق رەفورمالار جانە ىسكەرلىك ورتا

ەلدىڭ رەسمي تۇلعالارى مەملەكەتتىك باستامالاردىڭ ءرولىن ايرىقشا اتاپ وتەدى. ولاردىڭ قاتارىندا مەملەكەتتىك-جەكەمەنشىك ارىپتەستىكتى دامىتۋ، باسەكەلەستىك تۋرالى زاڭنامانى جەتىلدىرۋ، سونداي-اق شاعىن جانە ورتا بيزنەستى قولداۋ باعدارلامالارى بار.

2025 -جىلدىڭ شىلدەسىندە ەلدە 1,6 ميلليون سالىق تولەۋشى مەن شامامەن 200 مىڭ كوممەرتسيالىق ۇيىم تىركەلگەن. بۇل كورسەتكىشتەر ولاردىڭ سايكەسىنشە جىلدىق ماندە 4,8 جانە 7,7 پايىزدان استامعا وسكەنىن كورسەتەدى.

- نورماتيۆتىك- قۇقىقتىق ورتانى جاقسارتۋ جانە كاسىپكەرلىكتى ىنتالاندىرۋ شەشۋشى ماڭىزعا يە. الايدا، بۇل سەرپىندى ساقتاپ قالۋ ءۇشىن ءبىلىم بەرۋ، قارجى سالاسى جانە مەملەكەتتىك كاسىپورىنداردى باسقارۋ باعىتتارىندا دايەكتى رەفورمالار قاجەت، - دەدى ازەربايجان مەملەكەتتىك ەكونوميكا ۋنيۆەرسيتەتى «ەكونوميكا جانە باسقارۋ» كافەدراسىنىڭ وقىتۋشىسى مامەد تالىبلى.

ازيا دامۋ بانكى (ادب) بۇل كوزقاراسپەن كەلىسەدى. ادب ءوزىنىڭ سوڭعى بايانداماسىندا «ايقىن ىلگەرىلەۋشىلىككە قاراماستان، ۇزاق مەرزىمدى مۇنايعا قاتىسى جوق ەكونوميكالىق ءوسىمدى قامتاماسىز ەتۋ ءۇشىن ينفراقۇرىلىم، ءبىلىم بەرۋ جانە مەملەكەتتىك سەكتوردىڭ تيىمدىلىگىن ارتتىرۋ باعىتىندا قوسىمشا رەفورمالار قاجەت» ەكەنىن اتاپ كورسەتكەن.

ءارتاراپتاندىرۋ سىن-قاتەرلەرى

قول جەتكىزىلگەن ناتيجەلەرگە قاراماستان ازەربايجان رەسپۋبليكاسى ەكسپورتىنىڭ 90 پايىزدان استامى ءالى دە بولسا مۇناي مەن گازعا تاۋەلدى. 2024 -جىلدىڭ باسىنان باستاپ مۇناي باعاسىنىڭ كۇرت تومەندەۋى ەكونوميكانى ءارتاراپتاندىرۋ قاجەتتىلىگىن بۇرىنعىدان دا كۇشەيتە ءتۇستى.

- ازەربايجان ازىرگە سىرتقى كۇيزەلىستەردەن قورعالماعان. كومىرسۋتەك ەكسپورتىنا قۇرىلىمدىق تاۋەلدىلىك ەلدىڭ وسالدىعىن انىقتايتىن نەگىزگى فاكتور بولىپ وتىر، - دەدى ەكونوميست ناتيگ دجافارلي.

ونىڭ پايىمىنشا، قالىپتاسقان جاعداي ازەربايجاننىڭ ايماقتىق تا، جاھاندىق دا نارىقتا بەرىك ورىن الۋىنا مۇمكىندىك بەرۋ ءۇشىن شۇعىل وزگەرىستەردىڭ قاجەت ەكەنىن كورسەتىپ وتىر.

— بۇل ەلدىڭ ەكونوميكالىق ساياساتى مەن ستراتەگياسىندا اۋقىمدى رەفورمالار جۇرگىزۋدى تالاپ ەتەدى. ەكونوميكانىڭ ءارتۇرلى سەكتورىن دامىتۋ تۇراقتىلىقتى ارتتىرىپ، ۇزاق مەرزىمدى تابىسقا قول جەتكىزۋدى قامتاماسىز ەتەر ەدى، — دەدى ساراپشى.

ازەربايجاندىق بيزنەس جەتەكشىلەرى دە احۋالدى جاقسارا تۇسۋگە مۇمكىندىكتەردىڭ بار ەكەندىگىن العا تارتادى.

— مۇنايعا قاتىسى جوق سەكتورلاردى رەتتەۋ جانە ىنتالاندىرۋ رەفورمالارىن قۇپتاۋعا بولادى. الايدا، كەدەندىك راسىمدەر، سالىق ساياساتىنىڭ تۇراقتىلىعى مەن حالىقارالىق قارجىلاندىرۋعا قولجەتىمدىلىك سەكىلدى ماسەلەلەر ءالى دە نازار اۋدارۋدى قاجەت ەتەدى، — دەدى كاسىپكەر يلگار اليەۆ.

تۇراقتى ءارى ينكليۋزيۆتى بولاشاق

نيۋ-يوركتە وتكەن بىرىككەن ۇلتتار ۇيىمىنىڭ تۇراقتى دامۋ جونىندەگى جوعارى دەڭگەيدەگى فورۋمىندا ازەربايجان ەكونوميكا مينيسترلىگىنىڭ ءبولىم مەڭگەرۋشىسى، تۇراقتى دامۋ جونىندەگى ۇلتتىق ۇيلەستىرۋ كەڭەسىنىڭ حاتشىسى گۋسەين گۋسەينوۆ ازەربايجان تەك قالپىنا كەلتىرۋ ۇدەرىسىمەن شەكتەلىپ قانا قويماي، ينكليۋزيۆتى ءارى ءارتاراپتاندىرىلعان ەكونوميكالىق مودەلدى تابىستى جۇزەگە اسىرا وتىرىپ، بەرىك بولاشاق قۇرىپ جاتقانىن اتاپ ءوتتى.

- 2011 -جىلدان 2023 -جىلعا دەيىنگى كەزەڭدە ەلدىڭ جالپى ىشكى ءونىمى جىلىنا ورتا ەسەپپەن 2 پايىزعا ءوستى، ال مۇناي مەن گازعا قاتىسى جوق سەكتوردىڭ ءوسىمى جىل سايىن ورتا ەسەپپەن 4,4 پايىزدى قۇرادى. بۇل كورسەتكىشتەر ەكونوميكانى ءارتاراپتاندىرۋ ستراتەگياسىنىڭ تابىستى ىسكە اسىرىلىپ جاتقانىن بىلدىرەدى. اتالعان ستراتەگيا اياسىندا ەڭ تومەنگى جالاقىنى، زەينەتاقىنى جانە باسقا دا ترانسفەرتتەردى ارتتىرۋ كوزدەلگەن. بۇل حالىقتىڭ وسال توپتارىنىڭ ەكونوميكالىق تۇراقتىلىعىن نىعايتۋعا ىقپال ەتەدى، - دەدى سپيكەر.

رەفورمالارعا بەتالىس

ازەربايجاننىڭ ستراتەگيالىق جول كارتالارىندا 2025 -جىلى مۇنايعا تاۋەلدىلىكتى ودان ءارى ازايتۋ كوزدەلگەن. ۇكىمەت جوسپارلارىندا ەكسپورتتى ىنتالاندىرۋعا، شاعىن جانە ورتا بيزنەستى دامىتۋعا، سونداي- اق جاھاندىق قۇن تىزبەكتەرىنە تەرەڭىرەك ينتەگراتسيالانۋعا باسىمدىق بەرىلىپ وتىر.

جالپى، حالىقارالىق ساراپشىلار ازەربايجاننىڭ دۇرىس جولدا كەلە جاتقانىمەن كەلىسەدى.

- ۇكىمەتتىڭ ونەركاسىپتىك ينۆەستيتسيالار، قۇقىقتىق رەفورمالار جانە جاھاندىق ساۋداعا ينتەگراتسيالانۋدى بىرىكتىرەتىن كوپدەڭگەيلى ءتاسىلى بارىنشا تۇراقتى ءارى ءارتاراپتاندىرىلعان ەكونوميكاعا نەگىز قالادى، - دەپ اتاپ وتەدى Growth Lab.

دەگەنمەن، ساراپشىلار رەفورمالار قارقىنىن ساقتاۋ مەن قۇرىلىمدىق ماسەلەلەردى شەشۋ قول جەتكىزىلگەن ناتيجەلەردى بەكىتۋ ءۇشىن شەشۋشى ماڭىزعا يە بولاتىنىن ەسكەرتەدى. ال، جالپى پىكىر ازەربايجاننىڭ ەكونوميكالىق بولاشاعى ەندى مۇناي باعاسىنا ەمەس، بارلىق سەكتورداعى ۇزاق مەرزىمدى رەفورمالار جۇرگىزۋ قابىلەتىنە تاۋەلدى بولاتىندىعى توڭىرەگىندە تۇيىسەدى.

بۇعان دەيىن ازەربايجان وتاندىق ازىق-تۇلىك ونىمدەرىن، اسىرەسە ەۋروپالىق وداق ەلدەرىنە شىعارۋ مۇمكىندىگىن كەڭەيتۋ جانە ەكسپورتتىق الەۋەتتى ارتتىرۋ ماقساتىندا رەتتەۋ جانە باقىلاۋ شارالارىن جالعاستىرىپ جاتقانىن جازعان ەدىك.

اۆتور

مارلان جيەمباي