ايگىلى دومبىراشى وقاپ قابيعوجين

استانا. قازاقپارات - ونىڭ وڭ قولى دومبىرانىڭ شاناعىن شۋلاتپاي، ساۋساقتارىن وڭدى-سولدى سىلتەمەي، قوس ىشەكتى تۋرا قاعادى.

كۇيشىلىك ونەر جايلى كوبىنە جازۋشىلار، جۋرناليستەر جازادى. ال كۇيشىلەردىڭ باسقا كۇيشى جايلى جازعان ماقالالارى كوپ ەمەس. ال جازىلعان دۇنيەلەر بولسا، ول - وتە قۇندى. اسىرەسە، ماقالا اۆتورى احمەت جۇبانوۆ بولسا.. .

احاڭنىڭ قۇرمانعازى، داۋلەتكەرەي سەكىلدى ۇلى كۇيشىلەردى، دومبىرا مەن كۇيشىلىك ونەرگە قاتىستى ماقالالارى بۇگىندە ىرگەلى (فۋندامەنتالدى) ەڭبەكتەرگە اينالدى. بارلىعىمىز بۇگىنگە دەيىن دەرەككوز، «عىلىمي ازىق» رەتىندە پايدالانامىز. سونىمەن قاتار احمەت قۋان ۇلى ءومىرىنىڭ سوڭىنا تامان ءوزى كورگەن زامانداس ونەرپازدارى جايلى دا جازىپ كەتكەن. بۇگىنگى جازباعىمىز سونداي ءبىر ماقالاسىنا ارنالادى.

ەسسە احمەت جۇبانوۆقا وزگەلەر ايتقان پىكىردەن باستالادى. «بايىرعى كۇيشىلەردى جازا بەر، وسى زامان ورىنداۋشىلارىن نەگە جازاسىڭ؟» دەگەن سۇراعىنا احاڭ:

- قۇرمانعازى وركەسترىندە ىستەگەن كوپتەگەن ارىپتەس دوستارىم بۇل ومىردەن وسىنشاما ەرتە كەتەمىز دەپ پە ەدى؟ وسى ءبىر وي مەنى حالىق سۇيىسپەنشىلىگىنە بولەنگەن كوللەكتيۆ - قۇرمانعازى اتىنداعى قازاقتىڭ ۇلت اسپاپتار وركەسترىنىڭ نەگىزىن قالاسىپ، داڭقىن شىعارۋعا سەبەپشى بولعان ادامدار جايلى قالام تەربەۋىمە تۇرتكى بولدى. ولار جايلى جازۋعا بورىشتى ەكەنىم ءبىر ساتكە ەستەن شىقپاي قويدى، - دەپ باستايدى.

ا. جۇبانوۆ ءوزى كورگەن تاماشا دومبىراشىلاردىڭ ءبىرى وقاپ قابيعوجين دەپ جازا كەلە، بۇل ەسسە سوعان ارنالاتىنىن ايتادى. الدىمەن ءومىربايانىنا توقتالادى.

وقاپ (ءوزى ۆاگان دەپ جازىلاتىن) قابيعوجين 1901 -جىلى ورال وبلىسى جاڭقالا اۋدانى 21-اۋىلدا، كەدەي شارۋانىڭ وتباسىندا دۇنيەگە كەلگەن. ونىڭ تۋعان اۋىلى نارىن مەن قامىس- سامار كولدەرىنىڭ ارالىعىندا، اۋدان ورتالىعىنان 60 شاقىرىمداي جەردە. وقاپتىڭ اتاسى اساۋ دا كەدەي بولىپتى. ءناشى - ايگىلى دومبىراشىلار قاتارىنان شىققان قىزىلقۇرت رۋىنان تارايدى. اكەسى قابيعوجا جاس كەزىندە قۇرمانعازىنىڭ ۇلى قازيمەن كەزدەسىپ، ودان بىرنەشە كۇي ۇيرەنگەن.

وقاپ قارا جۇمىسقا ەرتە ارالاسادى ەكەن. تۇرمىس تاۋقىمەتىن بالا كەزدەن كورگەندىكتەن، دومبىرا تارتۋعا، ماشىعىن ارتتىرۋعا مۇرشا بولمايدى. بۇل جايلى احمەت جۇبانوۆ بىرنەشە رەت ارنايى توقتالىپ وتەدى. وقاپ 16 جاسقا كەلگەندە، قابيعوجانىڭ كىشى ءىنىسى ساۋسان ءوز دومبىراسىن سىيعا تارتقان ەكەن. كەزىندە قۇرمانعازى قوناق بولىپ كەلىپ، قولىنا العان دومبىراسىن جاس ونەرپاز اسا قادىرلەپ كەلدى دەيدى ا. جۇبانوۆ.

اكادەميك ارى قاراي جاس كۇيشىنىڭ ونەرگە ارالاسىپ، حالىق الدىنا شىققانىن جازىپ كەتەدى.

1918 -جىلى وقاپ ون جەتىدە بولاتىن، سول كەزدىڭ وزىندە استراحاننان 50 شاقىرىم جەردەگى بالىق وندىرىسىندە اۋەلى اسپازشىنىڭ كومەكشىسى، كەيىن كوچەگار بوپ جۇمىس ىستەپ ءجۇردى. سويتە جۇرە ول ءوزىنىڭ سۇيىكتى دومبىراسىن جانىنان تاستامادى. التى جاسىنان كۇي تارتۋعا اۋەستەنگەن وقاپقا اكەسى قاتتى ريزا بولاتىن، «مەنىڭ كىشكەنتاي وقابىم اتاسى قۇرمانعازىعا تارتقان، سول ۇلى اتاسىنىڭ جولىن قۋادى» دەپ ارا-تۇرا ماقتانىپ تا قوياتىن.

جۇمىستان قولى بوساعان ساتتە، ۇيگە كەلىسىمەن، وقاپ قولىنا اۋەلى دومبىرانى الىپ، بايجۇما، سوقىر ەسجان، تۇركەش، قۇرمانعازى، باپاس (داۋلەتكەرەيدى وسىلاي دەپ اتايدى) سەكىلدى دومبىراشىلاردىڭ كۇيىن تارتاتىن. ءتاپ- ءتاۋىر قوڭىر داۋسىمەن ايگىلى مۇحيتتىڭ، داۋكەننىڭ اندەرىن شىرقايتىن. ول سونىمەن قاتار تاتار، باشقۇرت اندەرىنە دە اۋەس ەدى. كەيدە سكريپكاعا قوسىلىپ كوپكە بەلگىلى «قارا ورمان»، «زيليايليۋك»، «بالا مەشكىن» سەكىلدى اندەردى ايتاتىن (جۇمىسشىلار اراسىندا توقايدىڭ ولەڭدەرى مەن اندەرى كەڭ تاراعان عوي). ورىستىڭ ءبي اۋەندەرىن سكريپكادا ويناعاندا، كوپشىلىك قىزىعا تىڭداساتىن. از ۋاقىتتىڭ ىشىندە وقاپ ونەرپاز رەتىندە تەز تانىلىپ، قازاق حالىق ونەرىنىڭ ۋاعىزداۋشىسى بولىپ الدى. سونىڭ ارقاسىندا ءبىراز قاراجات جيناپ العانىن وقاپ كەيىنىرەك ايتىپ وتىرۋشى ەدى.

بۇل ۋاقىتتا كۇيشى ءوز بەتىمەن جۇرمەگەنى انىق. ونى احاڭ دا جازادى. مىسالى، داڭقتى قۇرمانعازىنىڭ تىكەلەي شاكىرتتەرى مامەن مەن دينانى، توعايبايدان كۇي ۇيرەنگەن تولەگەن ارشانوۆتى (قۇرەكەڭنىڭ نەمەرە شاكىرتى) كەزدەستىرگەنى وقاپتىڭ شىعارماشىلىعىنا جاڭا سەرپىلىس بەرگەن ەكەن.

احمەت جۇبانوۆ تەك وقاپتىڭ ءوزىنىڭ ايتقانىن عانا ەمەس، ارحيۆتىك قۇجاتتارعا دا ءمان بەرىپ، ءوز ماقالاسىن جازعان. وعان كەلەسى مىنا ءسوزى دالەل بولا الادى.

قۇرمانعازى كۇيلەرىن مەڭگەرۋگە وسىلاي قىزۋ كىرىسكەن شاعىندا، تاعى دا ءبىر قيىندىق الدىنا كەسە- كولدەنەڭ تۇرا قالدى: اكەسىنىڭ قاتتى اۋىرىپ، جۇمىستان قالعاندىعى جونىندە حابار الادى. ەندى ول استراحاندا تۇراتىن سەمياسىنا بارماقشى بوپ، جينالا باستايدى. وسى جولى، 1927 -جىلى، 29-قاراشادا، ورال وبلىسى بوكەي اۋدانى گلينين بولىسى تەڭدىك اۋىل سوۆەتىنىڭ «مادەني وشاق» كانتسەليارياسى بەرگەن 928-نومەرلى كۋالىكتە بىلاي جازىلعان: «بۇل - كۋالاندىرىپ وتىرعان ۆاگان قابيعوجين جولداسقا استراحانعا بالىق وندىرىسىنە بارا جاتقانى تۋرالى بەرىلگەن. جاسى 27-دە، بويداق، مۇرتى شاعىن، دومبىرادا كۇي تارتىپ، ءان سالادى، ءبىراق ول كۇنكورىس كاسىبى ەمەس. تەگى - كەدەي ەكەندىگىن قول قويىپ، ءمور باسىپ راستايمىز» .

شارۋاشىلىق قىزمەت كۇنكورىس ءۇشىن بولسا دا، شىن ونەرپازدى تۇساۋدا ۇستاۋ قيىن. بۇل وقاپقا دا قاتىستى. دومبىرانى ومىرلىك سەرىگى رەتىندە قاراپ، كاسىبيلىككە ۇمتىلادى.

«...بۇل كەزدەردە وقاپتى شالا ساۋاتتى دەۋگە بولمايتىن، ول ءوز بەتىمەن ءبىلىمىن كوتەرىپ، گازەت- جۋرنالداردى ۇزبەي وقيتىن، ارا-تۇرا ءوزى دە ماقالالار جازىپ ءجۇردى. اسىرەسە، ول باسپا ءسوز بەتىنەن قازاق ارتىستەرى جايلى، قازاق سوۆەت ونەرىنىڭ دامۋى جايلى ماقالالاردى قىزىعا وقيتىن. اقىرى پروفەسسيونالدىق ونەردە ءوز باقىتىن سىناماقشى بوپ، وقاپ الماتىعا اتتانادى.»

احمەت جۇبانوۆتىڭ جازۋىنشا، وقاپتىڭ الماتىعا العاش كەلۋى ءساتسىز اياقتالدى. تەاترعا دومبىراشى قىزمەتىنە ورنالاسادى. ءتۇرلى كونتسەرتكە قاتىسىپ، كورەرمەننىڭ ىقىلاسىنا بولەنىپ جۇرسە دە، ءتۇرلى سەبەپكە بايلانىستى قىزمەتىن جالعاستىرا المادى. وسىلايشا، اۋىلىنا قايتىپ، ورال وبلىسى جاڭاقالا اۋدانىندا قاراپايىم ەسەپشى رەتىندە وقۋعا كىرىسەدى. ءبىراق دەنساۋلىعى ناشارلاپ، وقۋدى اياقتاي الماي شىعىپ كەتەدى. كەيىن زاڭ قىزمەتكەرلەرىن دايىندايتىن كۋرسقا جازىلادى. قايدا جۇرسە دە جانىنان دومبىراسى ءبىر ساتكە دە قالعان ەمەس.

ءبىر ۋاقىتتا كۇنكورىس ءۇشىن قازىرگى رەسەي فەدەراتسياسىنداعى كورشىلەس اۋىلىنا جۇمىس ىستەۋگە ۋاقىتشا كەتەدى. كەيىن ورالسا، ءوز وتباسىن تابا الماي قالادى. بۇل جايلى احاڭ كەلەسىدەي جازادى:

حال-احۋالىن قايتادان جوندەپ العاننان كەيىن، ر س ف س ر-عا بارىپ، سەمياسىن كوشىرىپ كەلۋگە بەل بايلايدى، ءتيىستى قۇجاتتاردى دايىندادى… اتتەڭ! بۇل جولى دا وقاپ قابيعوجين ۇلكەن قايعىعا دۋشار بولدى. ءۇي- ءىشىن ەش جەردەن تابا المادى. نە س چ و-دا، نە ۆورونەج وبلىسىندا بولماي شىقتى، قايدا كەتكەنىن ەشكىم بىلمەيدى. جان دۇنيەسى الاي-دۇلەي بوپ، جاپا شەككەن وقاپتى، ءوزىنىڭ ايتۋىندا، سول كەزدەن باستاپ ۇنەمى تۋعان-تۋمالاستارىنا دەگەن ۇرەي باۋرايدى، تەز اشۋلانىپ، ۇزاق كۇيزەلەتىن حالگە ۇشىرايدى.

1935 -جىلدىڭ جازىندا وقاپ قابيعوجين ءۇي-ءىشىن ىزدەپ تاعى دا س چ و مەن ۆورونەج وبلىسىنا بارادى. ساپارى تاعى ءساتسىز اياقتالدى. اكە-شەشە، ءىنى-قارىنداسىنىڭ ءىز-ءتۇزىن تابا الماي، ءبىرجولا كوز جازىپ قالا بەرەدى...

وسى ارالىقتا اۆتورلىق «اداسقاق» اتتى كۇيى دۇنيەگە كەلەدى.

ونەر تارتىپ تۇرمايدى. سوندىقتان وقاپ ءبىرجولاتا ورالادى. 1934 -جىلدىڭ ماۋسىم ايىنىڭ اياعىندا وقاپ حالىق ونەرىنىڭ بۇكىلقازاقستاندىق سلەتىنە قاتىناسۋعا الماتىعا جولداما الادى. بۇل كەز جايلى احمەت جۇبانوۆ بىلاي دەيدى.

...1934 -جىل. قازاق دراما تەاترىنىڭ ۇيىندە سلەتكە قاتىسۋشىلاردىڭ بايقاۋى ءجۇرىپ جاتىر. ءبىر ۇزىلىستە، جيۋري مۇشەسى رەتىندە، ماعان ورال وبلىسىنىڭ دەلەگاتسياسىن تانىستىردى. كەزەك وقاپ قابيعوجينگە كەلدى. ۇستىندە اق كوسوۆوروتكا، قارا شالبار، شاشىن كەيىن قايىرا سالعان. بويى ورتادان جوعارىلاۋ، كوزدەرى ۇلكەن، وتكىر. ءسوزىن كۇلىپ باستاعانمەن، لەزدە سالماقتانا قالادى، ءتىپتى قاتۋلانا تۇسكەندەي. اققۇباشا بەتىندە ءسال عانا شۇبار بار، كەڭ ماڭداي، قىر مۇرىن، كەلىستى تۇلعاسى، كيىم كيىسى - ءبارى دە تەگىن جىگىت ەمەستىگىن راستاپ تۇرعانداي.

ساحناعا شىعىسىمەن، تىڭداۋشىلاردى ويناۋ ەرەكشەلىگىمەن وزىنە باۋراپ الدى. ول دومبىرانى كوتەرىڭكىرەپ ۇستادى دا، پەرنەلەرگە قاراماستان، وڭ جاعىنا باسىن بۇرىپ اپ، كۇيدى بەرىلە تارتتى. ونىڭ ەركىن قيمىلى، مۋزىكانى ءدال، نازىك سەزىنۋى، ءار ىرعاعىنىڭ سەرگەك سەرپىنى مەنى بىردەن تاڭعالدىردى. وڭ قولى دومبىرانىڭ شاناعىن شۋلاتپاي، ساۋساقتارىن وڭدى-سولدى سىلتەمەي قوس ىشەكتى تۋرا قاعادى.

وسى ۋاقىتتان باستاپ، ونەردىڭ اينالاسىنان اۋىتقىمادى. وركەستر قۇرامىندا، كەيىن جەكە ورىنداۋشى رەتىندە كۇي تارتىپ ءجۇردى. ال 1936 -جىلى ماسكەۋدە وتكەن قازاقستان ونەرى مەن مادەنيەتىنىڭ ون كۇندىگىنە قاتىسىپ، «قازاق ك س ر-نا ەڭبەگى سىڭگەن ءارتىس» اتاعىن الادى. دەسە دە، ءومىرى ۇزاققا سوزىلماي، وكپە اۋرۋىنان دۇنيەدەن وزادى. بۇل جايلى احمەت قۋان ۇلى كەلەسىدەي جازادى:

تۋعاندارىن جوعالتىپ الۋىنا بايلانىستى باسىنا تۇسكەن ءومىر تاۋقىمەتى وقاپتىڭ دەنساۋلىعىنا اسەر ەتپەي قالعان جوق. 30-جىلداردىڭ باسىندا وكپە اۋرۋىنا شالدىقتى. ۇلى وتان سوعىسى باستالعاندا، ءوز حالقىنىڭ ۇلى رەتىندە، اۋىر ناۋقاسىنا قاراماستان، الماتىدا جۇرۋدەن باس تارتتى. ول ۇنەمى اۋىلداردى ارالاپ، ەل قورعاۋ جۇمىسىنا ۇلەس قوسىپ جاتقان ەڭبەككەرلەر اراسىندا ونەر كورسەتتى، حالىقتى جەڭىسكە جىگەرلەندىردى. 1942 -جىلدىڭ كوكتەمىندە وكپە اۋرۋى قايتا قوزىپ، توسەك تارتىپ جاتىپ قالدى دا سول جىلدىڭ جازىندا دۇنيە سالدى.

قۇرمەتتى وقىرمان، ءبىزدىڭ زامانىمىزعا قۇرمانعازىنىڭ اتاقتى «بالبىراۋىن» مەن «سارىارقا» سەكىلدى كوپتەگەن كۇيلەردى جەتكىزگەن وقاپ كۇيشى جايلى بەرەر مالىمەتىمىز - وسى. نازارىمىزدا بولعان احمەت جۇبانوۆتىڭ ماقالاسى وتە كولەمدى. جازىلعان دەرەكتەردىڭ دەنى كاسىبي دومبىراشىلارعا ارنالعان. سوندىقتان ماقالادا قاراپايىم وقىرمانعا قىزىقتى ءارى تۇسىنىكتى بولاتىن تۇستارىن عانا كەلتىرۋدى ءجون سانادىق.

ءسوز سوڭىندا وسى ماقالاعا پايدالانعان فوتو جايلى ايتا كەتەيىك. جالپى، وقاپ كۇيشىنىڭ فوتوسى كوپ ەمەس، ايتەۋىر ينتەرنەتكە جاريالانعاندارى وتە از. كوبى دومبىراسىز تۇسكەن بەينەسىن عانا بىلەدى. ءبىز ۇسىنعان سۋرەت وقاپتىڭ جاستاۋ كەزى بولسا كەرەك. ءوزىمىزدىڭ پايىمىمىزشا، الماتىعا العاش كەلگەندە فوتوعا تۇسكەن سياقتى. جانە تۇسىرگەن فوتومامانىنىڭ شەبەرلىگى از بولعانى نەمەسە فوتوكامەرانىڭ ساپاسىز ەكەنى انىق. كۇيشىنىڭ دومبىراسى مەن ساۋساقتارىن ۇلكەيتىپ، دەنەسى مەن باسىن كىشىرەيتىپ تۇسىرىلگەن ەكەن. دەگەنمەن بۇل دا ءبىر تاريحي قۇجات دەپ ارنايى ۇسىنىپ وتىرمىز.

رۇستەم نۇركەنوۆ، كۇي زەرتتەۋشىسى

«ايقىن» گازەتى