ايگۇل كەمەلباي. قيادا - اڭگىمە

جازعى كۇن توقىراۋىنان سوڭ قىرىق كۇن شىلدە ارقادان اۋدى. بۇلاڭداعان كوك الەم بەيتاراپ قالىقتايدى.

ءتۇسىپحان جەلىدەن ەرتە تۋعان كوكقاسقا قۇلىنداردى تاڭداپ شەشىپ الدى. ءوزى ورتاسىنا تۇرىپ قوس قۇلىندى ەكى جاعىنا ۇستادى. جىلقى بالاسىنىڭ يىلگەن قاز مويىندارىنا بىلەگىن ارتىپ، قاپسىرا قۇشاقتاعان بويى وردەن تومەن وزەنگە ىلديلاي شاۋىپ كەتتى. ەر قاناتى ات دەگەن، اياعى جەرگە بىرەسە ءتيىپ، بىرەسە تيمەي بۇلعاڭداپ قۇستاي ۇشادى. تۇسىپحان جىلقىنى ءوستىپ تە مىنەدى. ول قوس قۇلىندى سۋعارىپ تۇرعاندا ساۋساقتارىمەن جالىن تاراي، شوشاق قۇلاقتارىنىڭ تۇبىنەن مايدا سيپالايدى. ساعىنىش قوي، انشەيىن. جەردىڭ وتى قالىڭ، ءبىر ءۇيىر بيە ساۋادى، ەنەسىنىڭ سۇتىنە قۇلىندار دا تويادى.

ءتۇسىپحان اۋلىنا ءبىر اي دەمالىسقا ماسكەۋدەن كەلدى، سوعىستا بارلاۋشى بولعاندىقتان اسكەري وقۋعا قابىلدانعان. ول سوعىستان سوڭ ءبىر جىلدى وتكىزىپ ازەر جەتتى. اسكەري كيىمى سىمباتتى دەنەسىنە بەك جاراسقان، اياعىندا قارا حروم ەتىگى جالتىراپ تۇر. ءتۇسىپحان ۇزىن بويلى، ۇلكەن قوي كوزدى، قىر مۇرىندى، قىزىل شىرايلى اجارلى جىگىت. وڭاشادا كىشكەنتاي نەمەرە باۋىرلارىن ەركەلەتىپ، ەرەسەكتەۋ ەكەۋىنە سەندەردى بۇيىرسا، ماسكەۋدەن وقىتام دەگەنى ەرتەگىدەي تاڭ قالدىرعان.

مۇقىم اۋىل ءبىر اتادان تارايدى، تاڭسارىدەن تۇرا سالا ۇلكەن ۇيگە بارىپ قىمىز ىشەدى. اركىم تاعى ۇزدىك-سوزدىق ءوزى ويانعان شاعىندا بارادى. ءتۇسىپحاننىڭ كىشى شەشەسى ايشا، ايشان اپا، ابىسىن كوزىنىڭ كول تۇنىعىنداي تۇسىنە قاراي ءوزارا كوككوز دەسىپ كەتكەن، ۇلكەن دەمەي، بالا دەمەي بارىنە قويۋ سۇتپەن دامدەپ شاي قۇيىپ وتىرعاننان استە جالىقپايدى. ءتۇسىپحان كۇمىس قاسىقتاردان بالانىڭ ءتىسىنىڭ ءىزى بار بىرەۋىن الىپ قايماق جەيدى.

اۋەلدە ءتۇسىپحان تۋعان جەرىندە مەيلىنشە اۋناپ-قۋنادى، وتباسىندا ساباسى سارقىلمايتىن، قىمىزى تەگەنەسىمەن، ءسۇتى بۇلاقتاي، كۇندە ءبىر ماي، ءبىر ەت. قاندى مايداندا جۇرگەندە قۇر قالعان ءوز سىباعاڭ، قازىر عوي تۇيەنىڭ تۇياعى تۇسەتىن قىرىق كۇنشىلىك الىستا ءجۇرسىڭ، قاساپتىڭ ەتىندە قانداي ءدام بولسىن، ءبىر ىشەك بولىپ جۇدەپسىڭ، ءما، ءىش، جە دەسىپ كىشى شەشەسىمەن تاتە، جەڭگە، قارىنداستارى جىلى-جۇمساقتى ونىڭ اۋزىنا كەزەك توستى.

الايدا ءتۇسىپحان قاۋىرت تىرشىلىك كەزىندە قايناعان شارۋادان قالىس، قۇر جاتا بەرۋدى كوڭىلى قوش كورمەي، قاراولەڭنەن قۇدىق قازدى. ونىڭ ەنى تارلاۋ قازىلعان تەرەڭ شۇڭقىردان ارقانسىز شىعىپ كەتەتىنى ايتسا نانعىسىز. ول ساپەر كۇرەگى مەن كەزدىگىن قۇدىقتىڭ سىز قابىرعاسىنا ولاي ءبىر، بۇلاي ءبىر قاراما-قارسى قاداپ، ايۋداي تەڭسەلىپ، قولىنىڭ تەگەۋرىنى كۇشتىلىگىنەن شاپشاڭ لىپىلداپ جەر بەتىنە قارعىپ شىعادى. الىستان كوكشىل تاۋ وقشيادى، بايجانتاۋ، ءتۇسىپحاننىڭ باباسىنىڭ اتى، بايمۇرىن مەن ساقالدىڭ اكەسى. جازىقتا قونعان اۋىل سۇيەگى توبىقتى ناز اۋلەتىنەن ءوسىپ-ونگەن. تاۋ ىشىنە ەنگەن سالت اتتى قوي بۇلدىرگەننەن ات تۇياعى توبىعىنان قىپ-قىزىل تۇسكە بويالىپ شىعادى. مۇنداعى ساي-سالا، جىقپىل-جىرانىڭ اراسى تەگىس كورىنەر ەدى، بيىك وسكەن ءشوپ تىزەدەن وراتىلادى. جەر جۇزىندە انادان تۋعان ادام بالاسى ءۇشىن ەرەكشە ىستىق اتامەكەن اسپانى بار، ول ونى وزگە ءوڭىردىڭ كوگىنە تەڭگەرمەي، بارىنەن ارتىق كورەدى. ءتۇسىپحان قامىستى كول كورسە كوكالا ۇيرەكتەي سىمپىڭ قاعىپ تۇرا جونەلەدى، تەرەڭ سۇڭگيدى. بۇلاق كەزىكسە استىنداعى وقجيرەن اتىنان سەكىرىپ ءتۇسىپ، جاعاسىنا جابىسا بۇلاڭ كەرىم تۇنىقتىڭ لۇپىلدەگەن اقشا بەتىنەن وبەدى. قاباناتقاننان الدىنان ءبىر تۇلكى قاشقاندا، ءتۇسىپحان سوڭىنا ەرگەن يتىنە ادامشا ءتىل قاتىپ، ولەڭدەتە جونەلگەن:- ال قۇماي، نەعىپ تۇرسىڭ، تۇلكى قۋماي؟

ءتۇسىپحان اتا-بابامنىڭ تابانى تيگەن قىستاعىن جوندەيمىن دەپ تامنىڭ ەسكى توبەسىن قايتا اشىپ جاپپاق بولدى. قۇندىزدىدا ەل قورانىڭ توبەسىن سىرعاۋىلدى ەكىگە جارىپ جابادى. ول جانبۇكىر قىستاۋىنىڭ ماڭىنان قۇرىلىسقا كەرەكتى اعاشتى تاۋدان ىرىكتەپ كەستى. جابايى يەن، اڭ مەن قۇسى ۇركۋدى بىلمەيدى. تاۋدىڭ ماڭعاز تىنىشتىعىن بالتانىڭ تارس-تۇرس دىبىسى بۇزعاندا جاڭعىرىق جوقشى ءتارىزدى قاڭعىپ جونەلدى. جاڭعىرىقتىڭ اۋليەلىگى وسال ەمەس، تىرشىلىكتى ساقتانساڭ ساقتار دەپ ءبىر دۇرلىكتىرەدى. ونى بۇلاننان بودەنەگە شەيىن امسە قالت جىبەرمەيدى، قاۋىپتەن بەزىپ قۇتىلادى.

ءتۇسىپحان بۇتاقتالعان جەتپىس شاقتى تەرەك پەن قايىڭدى وگىز ارباعا تيەپ اكەلمەككە جالعىز اتتاندى. كولحوز بوساتپايدى، جۇمىس قولى قات. اۋليە بۇلاعىنىڭ باسىنان تاۋدىڭ قياسىمەن جايلاۋعا قاراي سۇرلەۋ جول بار. بيىك تاۋدىڭ ۇستىمەن وتەتىندىكتەن ەل جوتا جول دەپ اتايدى. قياسىندا كەي ءسات قۇس قايتقاندا كوكتەگى تىرنالار لەگىندەي ءتىزىلىپ ارقارلار تۇرۋشى ەدى.

اۋانىڭ حوش يىسىنە جەر جەتپەيدى. اسپاندا كۇن اسىلىپ تۇر. كەڭىستىكتى وراعان شەڭبەردى تەڭ بولگەندە سىزىپ وتەتىن ىستىق بەلبەۋ جەر شارىن سولتۇستىك پەن وڭتۇستىككە، كۇنباتىس پەن كۇنشىعىسقا لايىقتادى. جەر تۇگى بۇرقىراعان، ءشوپ اراسىندا تۇيەتابان وسەدى، گۇلى كوكپەڭبەك، تىكەندى، تۇرقى بيىك، مايىسىپ تۇرعان سوڭ بالالار سولقىلداق دەيدى. وگىز اربا قيامەن ءىلبىپ كەلەدى. كەنەت اربانىڭ وي جاقتاعى ارتقى دوڭگەلەگىنىڭ تۇسىنا ءىرى جاقپار تاس كەز بولدى، اربا قيسايىپ ءبىر بۇيىرىنە اۋعان. ءتۇسىپحان جىلدامشىل، الاڭعاسار، مىنەزىندە اڭقاۋ بالالىعى ءالى ارىلماعانداي ەشتەڭەدەن قورىقپاۋشى ەدى. ول قىرداعى مال جايلاعان شارۋانىڭ قىر-سىرىن كوپ بىلمەيدى، بالا كەزىندەگى داعدىسىنان قول ءۇزىپ قالعانىن ءوزى دە باعىپ ۇلگەرمەدى. سوعىستا ەكى رەت جارالانعان، وڭ يىعىنان جاناپ وتكەن وقتىڭ ءىزى بار. ءتۇسىپحان ۇزىن بويىنا سەنىپ اربانىڭ قيسايعان تۇسىنان يىعىمەن سۇيەپ الىنشە تۇزەپ جىبەرمەك بولدى. قارلىعاش ۇشىپ وتكەندەي قاس-قاعىم ءسات زۋ ەتە ءتۇستى. اياعىنداعى حروم ەتىگىنىڭ جىلتىر تابانى تاۋ قياسىنىڭ كوگالىنا تايىپ قۇلادى. جاس جىگىت شالقالاي قۇلاعان سوڭ قايتىپ كۇش الا المادى.

وگىزدەر جۇلقا قوزعالعاندا اربا توڭكەرىلىپ، جۇگىمەن قوپارىلا قۇلادى دا، ءتۇسىپحاندى باسىپ قالدى، ەكى تىزەدەن تومەن اشىق جاتىر، دەنەسى كورىنبەيدى. اتتەڭ، الگى اڭداۋسىز قيمىلى اسىلىق بولدى، زايادان بۇرىن كەسىرگە اينالعانى. وگىزدەر اربا اۋدارىلعاندا دەرتەسى سىنىپ، مويىناعاشى موينىندا بوساپ كەتتى. ءىرى قارا مال، الدىڭعى دوڭگەلەك پەن بىلىكتى جۇلىپ اكەتتى. تاۋ اڭعارى كيىكتەردىڭ تۇياعى ارىلمايتىن وتتى جەر. ارام قاتقىر قوس وگىز باسىن جەردەن الماي كۇيسەيدى. ول كىلەڭ دىمقىلى كەپپەگەن جاس سىرعاۋىلدارعا تىرىدەي كومىلدى.

ۇلكەندەر ەرتەك ايتقاندا بۇل فانيدى كوك وگىز مۇيىزىمەن كوتەرىپ تۇرادى دەۋشى ەدى، ول ءبىر مۇيىزىنەن ەكىنشى مۇيىزىنە اۋىستىرعاندا جەر سىلكىنەدى. ول ءوزى تۇقىمى حايۋان بولسا نەعىپ موينى تالماسىن، مۇيىزىمەن مىڭ كۇن كوتەرسە دە ءبىر كۇن كادىك دەپ جابىرقاعان بالا جۇرەك. كۇندى اينالعان سايىن ۇركىپ كەتەتىن جازعى شوق جۇلدىزداردىڭ وينامالى تۇراقسىزدىعىنان با ەكەن، قوس وگىز ەر ازاماتتى قاپيادا مەرت قىلدى. تۇيەگە وركەش، بۇعىعا ءمۇيىز، قابانعا ازۋ بىتپەي تۇرعان كەزدە بۇ دۇنيە بۇلعاق، وپاسىز جالعان جارىعىمەن الدايدى، جازمىشتان وزمىش جوق.

بۇرىن ءتۇسىپحان ءوزىنىڭ وق جيرەنىمەن بۇلاڭداپ جەر كەزىپ جۇرگەندە كوردى، ءبىر جاعى تاۋ، ءبىر جاعى تىك جارلاۋىت، وزەن، توعايلى وسى ماڭعا تاياۋ جارتاستاردىڭ بەتىنە باعزى بۇلدىر زاماندا قاشالعان، مۇيىزىمەن كۇن كوتەرگەن الىپ وگىزدىڭ بەينەسى بار. ونىڭ قاسىنداعى قويتاستا قوس قاناتىن جايىپ اۋەدە قالىقتاعان بۇركىت قۇددى ەكى قولىن ەكى جاعىنا جايعان ادام بالاسىنان دا ەلەس بەرەدى. سول كەسكىندەردە الدە قۇپيا كورىپكەلدىك بولار. تاڭبالى تاس تاڭسىق ەمەس، جايلاۋدىڭ ەل قوناتىن جەرىندە ءدوڭنىڭ ۇستىندەگى قىنالى جايپاق تاستا اتتىڭ ءبىر اياعى، تۇياعىنىڭ ءىزى بادىرايىپ تۇر. سوندىقتان ول ءتۇستى جۇرت تۇلپارباسقان اتاپ كەتكەن. كورگەن جان و، قۇدىرەت دەپ قايران قالارداي. جاڭبىر جاۋعاندا الگى ىزگە توستاعانداي مولتىلدەپ سۋ تولادى.

ول اعاشتى ارباعا ارقانمەن مىقتاپ تاڭىپ بايلاعان ەدى، ارقاندالماي بوس سالىنعاندا جەڭىلىرەك بولارى داۋسىز. وندا ەپتەپ تىرمىسىپ، سىرعي سىتىلىپ حارەكەت قىلماققا مۇمكىن بولاتىن. ەندى تىرپ ەتكىزەر ەمەس. اۋىر اربا استىندا ۇيادان قۇلاعان بالاپانعا ۇقساپ قورعانسىز ءتىرى جۇرەك دۇرسىلدەيدى. ءتۇسىپحان سوعىستا ءتىل اكەلۋگە بارعانىن ەسىنە ءتۇسىردى. قاسىنا ەرگەن جاۋىنگەرى بار. قولعا تۇسىرگەن دۇشپانىن بايلاپ، باسىنا قاپ كيگىزىپ ءوزى ارقالاپ الدى. جاۋ شەبىنەن وتە بەرگەندە قارسى جاق سەزىپ قويىپ، راكەتا اتىلعان سوڭ ءتۇندى جارقىراتا وق جاۋدىردى. ارتىنشا ارقاسىنداعى ادامى ەكى ەسە اۋىرلاپ قينالىپ كەتتى، سويتسە، بەيشاراعا وق ءتيىپ جان ءتاسىلىمىن بەرىپتى، اجالدى ولەدى. سوندا ءمايىتتىڭ سالماعى ءتىرى ادامنان الدەقايدا شوڭ بولاتىنىن انىق بىلگەن. مايداندا بۇيرىققا باعىنادى، شتابقا ءولى ەمەس، ءتىرى ءتىل كەرەك. ەكەۋى تاڭ قىلاڭداماي مايدان سىزىعىنان قايتا ءوتتى. نەمىس شتابى، شاتىردى كۇزەتىپ ءبىر سولدات تۇر، جەلكەسىنەن پىشاق سالعان. اقىرىن شاتىردان سىعالاپ قاراسا ءۇش اسكەري وتىر. ەكەۋىنىڭ شەنى جوعارى - وفيسەر، بىرەۋى حاتشى سولدات. ەڭ جوعارى شەندىنى ساقتاپ، وزگەلەرىن اتىپ جىبەردى. سول جولى جاقسى ءتىل اكەلدى، ەرجۇرەكتىگى اقتالدى. قىرعىن سوعىستا ەش اياۋشىلىق جوق، نە ءومىر، نە ءولىم.

ءتۇسىپحان قيادا سورلاپ جاتىپ ءولىمنىڭ يشاراسىن جاقىندا تۇسىندە كورگەنىن ويلاپ شوشىندى. ول تۇسىندە بۇرىلىپ توعايعا بەتتەيدى. ەرتتەۋلى جيرەن اتىن تالدان شەشىپ الماقشى ەكەن، مارقۇم اكەسى جاندىلدا ءمىنىپ كەتىپتى. بۇل «اكە، مەن جاياۋ قالام با؟» دەسە، اكەسى: «بالام-اي، جاس ەمەسسىڭ بە، ءجۇر كەتتىك» دەپ اتىن تەبىنە جونەلىپتى.

كوك ايعىردىڭ جالىن تاراعان قىدىرداي عايىپتان اۋىلدان بىرەۋ جانىنا كەلەر-اۋ دەپ زارىعا توستى. سور ايداعاندا ءابدىحاميت اعاسىنا وگىز اربامەن تاۋعا كەتكەنىن ايتپاعانىن قاراساڭشى. ءتىرى ماقۇلىققا مۇنشالىق اۋىرتپالىقتى ۇكىم ەتۋگە بولمايدى. قۇس كەلەردە اسۋى قيىن قوس تاۋدىڭ اراسىنان الدىمەن قۇلانتوس بۇلدىراق وتەدى، تاۋلار سوعىسىپ تۇرعاندا ونىڭ قۇيرىعىنان ءبىر تال قاۋىرسىن تۇسپەيدى ەكەن. مىناۋ شەرمەندە عازاپتان سول قۇس عۇرلى ارىلار ازاتتىق باسقا تۋار ما. ءتۇسىپحاننىڭ باسىنا كۇن تۋدى، ءتۇسىپحان جامان بولدى دەپ اعايىنعا كىم ايتار. قورشىلىق ءوزىنىڭ قاپەرسىزدىگىنەن بولدى. اللا ادام بالاسىنا ەش زۇلىمدىق قىلمايدى، ءتۇسىپحان ءازيز جانى كۇيىپ جاتسا دا وعان كامىل سەندى.

جىلقىعا جاۋ تيگەندەي... سولقىلداتىپ قارا جەردىڭ كەۋدەسىنە مۇيىز تۇياقتارى كىرش-كىرش قادالىپ تاۋسىلار ەمەس، شۇرقىراعان قالىڭ جىلقىدان ايرىلىپ قالماس پا، ءيسى قازاقتى جال-قۇيرىقسىز قالدىرۋ نە سۇمدىق... ديىرمەن تاسىنداعى بيدايداي ۇگىتىلىپ بارادى. كۇننىڭ تالاۋراعان بەتىن قايىڭنىڭ قابىعى تورلاعان. توعايدا قاپتاعان ءيتمۇرىننىڭ گۇلى كۇن باتقاندا جابىلدى. تىرنالاردىڭ اقشاڭقان جولاعى مۇنارلانىپ ءسۇت توگىلگەندەي بۇرقىراپ، جۇلدىزدى ءتۇندى ادىرايتتى. ءبىراق ءتۇسىپحان كورسوقىردىڭ كەبىمەن ەشتەڭەنى كورگەن جوق. ول جەر قۇرتتارىنا، كورگە تاقاۋ جاتسا دا جارىعىم تاۋسىلماعاي دەپ تىلەگەن.

قاراڭعىدا سۇلۋ سايلاردان ۋىلجي پىسىپ، اعا باستاعان قاراقاتتىڭ حوش ءيىسى اڭقىپ قوزى كوش جەر ۇيقىداعى اۋىلدىڭ جاس بالالارىنىڭ مۇرنىن قىتىقتاعانداي بەيبىت دالامەن قالقي جىلقىنىڭ جالىنا، كيىز ءۇيدىڭ جابۋى مەن سابانىڭ ىسىنا ءسىڭدى. سامال جەل ءۇزىپ اكەتسە ۇلپىلدەك ءيىس قۇندىزدى، شەت بويىنان اسىپ، قىزىلتاس پەن كوكسۋدان، جيدەبايدان ارمەن بەستاماقتىڭ اعىندى سۋلارىنىڭ نۋ جاعاسىندا تۇتاسا وسكەن قاراقات بۇتالارىمەن جالعاسا باياناۋىل، قارقارالى، ەرەيمەنتاۋ ارقىلى ۇلىتاۋعا اۋادى.

ءتۇسىپحان اتا-بابا ارۋاعىنا سىيىندى. ءبىر مەزەت وسكەن اۋلەتىن، اعايىن-تۋعانىن تۇگەل ويلاعان. بايمۇرىن اتاسىنان بايدىلدا مەن جاندىلدا. بايدىلدادان بەس ۇل، ءبىر قىز - مۇساعالي، تولەۋحان، بوداۋحان، مۇحامەتحان، عابباس، ءزۋرا. بەسەۋى ومىردەن وزدى، ءزۋرا اپكەسى ۇزاتىلىپ كەتكەن. ولاردىڭ بالالارىنان سوعىستان ورالماعانى كاكىتاي مەن مالگەجدار، ءتۇبى تۋىستان ون ەكى جان. جاندىلدادان ءبىر قىز، ەكى ۇل - ۇمسىندىق، سۇلەيمەنحان، ءتۇسىپحان. سۇلەش اسكەرگە كەتەردە ۇيلەنگەن، قىز بالاسى ىشتە قالىپ تۋدى. 1943 -جىلدىڭ ناۋرىزىندا سۇلەشتەن قارا قاعاز كەلىپتى. بىرگە تۋعان باۋىردىڭ قازاسىن ەستۋ جانىنا قاتتى باتقان، ول نەبارى جيىرمانىڭ بەسەۋىندە بولاتىن. كەيىننەن شايقاستا مۇز توسەنىپ ەگىلە جىلاعان. ال ۇمسىندىق اپكەسىنىڭ اق ءجۇزى شالا-شارپى ەسىندە، تىم ەرتە، بالا كەزىندە تىرىدەي ايرىلعان، اپكەسىنىڭ جارىق دۇنيەدە بار-جوعىنان بەيحابار. بايدى قۇلاق دەپ سالىق سالىنىپ، قيساپسىز مال ورتاعا كەتىپ، جاڭا ۇكىمەتكە نارازى ەلدىڭ كەيبىرى ارعى بەتكە اسقاندا اپكەسى كوكشە سادىحان بوزامباي اۋىلىنىڭ جاس كەلىنى ەكەن. كەنجەاعاسى ۇمسىن قارىنداسىمدى شەكارادان وتكىزبەي الىپ قالام دەپ ارتتارىنان جۇيرىك اتپەن قۋا بارىپتى. سوندا ول: «كەنجەاعا، باتاڭدى بەر، بولىنبەيىن، ولسەم ءۇي-ىشىممەن بىرگە بولايىن. بولىنگەنىم قۇدايعا دا، ادامعا دا جات» دەپ جىلاسا كەرەك. وزدەرى قوستىڭ بويىنا كىلەمدەرىن تىققان، كۇنىمىز جەتىپ قايتا ورالساق الامىز، ءدام تارتپاسا تۋىستار السىن دەپتى. اۋىلدىڭ شولاق بەلسەندىلەرى ادىمىڭدى اشتىرمايدى، اڭدىپ، كورگەن-بىلگەنىن جاتقىزباي وكىمەت ادامدارىنا مالىمدەيدى. بايتال تۇگىل باس قايعى زامان، كىلەمدەر ەستەن تارس شىعىپ ءشوپ ءوسىپ كەتىپتى دەپ وتىرۋشى ەدى كىشى شەشەسى. ءشوپ شاپقاندا شالعىنىڭ ۇشى بىردەڭەگە ىلىنەدى، تارتسا ءجىپتىڭ ۇشى، كىلەمدەر بۇكتەلگەن جەرىنەن قيىلىپ، ءتورت بولىك بولىپ ءشىرىپتى. دۇنيە بوق دەگەن سول، ونىڭ جاراسى جەڭىل. وسىلاي ويلاۋى مۇڭ ەكەن، ءتۇسىپحان باسىنا تۇسكەن بەينەتتەن مۇلدەم كوكىرەگى تارىلىپ، جۇرەگى قىستى.

ءتۇسىپحاننىڭ شەشەسى قالعايشا، سىبان بايگوبەكتىڭ قىزى، جاندىلدانىڭ كىشى جاماعاتى 1937- جىلدىڭ قىسىندا قايتىس بولدى. اناسى اقىلدى، سۇلۋ ءوڭدى، شەبەر ءىستى جان بولاتىن. ول ءۇش بالامەن جەسىر قالعاندا مالدى بولعان، كولحوز ورناماي تۇرعاندا جىلقىسىن كىسى باققان، وت-سۋىن كىسى تاسىعان. امەڭگەرلىك جولمەن قاينىسى عابباسقا ايەل ۇستىنە بارادى، قارىنداسى حانشايىم تۋعاندا كىشكەنتاي قاينىكەنىڭە تەتە ءوسسىن دەپ ەكى جاسىندا كوككوزدىڭ باۋىرىنا سالىپ بەرىپتى. كىشى شەشەسى مەن ءوز شەشەسىنىڭ اراسىندا الىپ بارا جاتقان كۇندەستىك، ارازدىق بولماعان سياقتى. كەنجەاعاسى عابباس ەڭبەك ارمياسىنان ناۋقاس بولىپ ورالىپ، جەڭىستەن سوڭ كوز جۇمدى، قابىرىنە توپىراق سالۋ بۇيىرمادى. قازىر اۋىل تولەۋحاننان تۋعان ابدىحاميتكە باعىنادى، بۇل اۋلەتتىڭ ەندىگى ۇلكەنى سول كىسى، نامازىن تاستاماعان، وكىمەتكە باعىنبايدى، ەشكىمگە قياناتى جوق. ءۇي-ءىشى شارۋاسىنا نەگىزىنەن بوداۋحاننىڭ ۇلى ورازحان يەلىك ەتەدى. ونىڭ ەرەن ادالدىعىن بوتەندەر توبىقتى تەنتەك، وكتەمشىل بولۋشى ەدى دەپ كەي مەزەت جاقتىرتپاي جاتادى. راسىندا اتا تەگى ناعىز قۇدايعا قاراعان، مومىنعا جانى اشىعان، وبالدى ويلاعان. سونى كەيبىرەۋ كۇنشىلدىگى قوزىپ بىلە تۇرا بىلمەگەنسيدى. ءتۇسىپحاننىڭ ميىندا وسى ويلار لەزدە جاسىنداي جارق ەتىپ جوعالدى. اۋىر سالماقتان ەزىلگەن جانى مىلقاۋ بەبەۋلەيدى. ول اۋىلىنداعى ەڭبەكتەگەن بالادان ەڭكەيگەن كارىگە شەيىن ءبىرىن قالدىرماي ەسىمىن اتاپ داۋىستاپ شاقىرا باستادى. اللانىڭ راقىمىنان كۇدەر ۇزبەگەن، ءتۇسىپحان جاس كەسىلگەن كوپ سىرعاۋىل استىندا كەرىلگەن كۇيىندە ارزۋ ايتىپ جاتىر:

- ءابدىحاميت اعام، نۇرجان جەڭگەي، كىشى شەشە، شاكەن تاتە، ورازحان اعا - وقام-اۋ، كەنجەعانىم تاتەم، ىرىسقايشا قارىنداسىم، سىلاتاي اعا، ۇكىباس جەڭگەي، باعداش، قوس قارىنداسىم قاينىكەن مەن قانشايىم، قارلىعاشتاي ۇشىپ جەتشى جانىما قاراقتارىم، اعالارىڭ جازاتايىم مىناداي بولدى.

ونىڭ ۇجماق پەن توزاق اراسىنداي قىسپاقتان جانۇشىرعان ويى ىزىنشە جاسوسپىرىم بالالارعا اۋىستى:

- الدانىش، سەكەن، عازيز، جوكال، قۇسمان، توقتان، بيعايشا، ابدىكەن، دۇيسەن، مايرا، امانتاي، جەڭىسقازى، تۇمارباي، ماعان جەدەل كومەككە كەلسەڭدەرشى باۋىرلارىم، ءتۇسىپحان اعاڭ قور بولدى عوي!

بۇلاردىڭ ەڭ كىشىسى جاسى ۇشتەن اسپاعان. ول قارىنداستارىنىڭ ەمشەكتەگى باقىتى مەن مارياشىن استە ۇمىتپادى، بەيكۇنا نارەستەلەردىڭ پەرىشتەسى جەتكىزەر دەپ ناندى. بايمۇرىنمەن ءبىر تۋعان ساقال اتاسىنان تاراعان ۇرپاقتى تەگىس شاقىردى. ناعاشى جۇرتى سىباننان بىرەۋ جۇرگىنشى شىعار ما، قۇداي ايداپ بۇعان كەز قىلار ما ەكەن!

باۋرايدا بيىك وسكەندە اق قايىڭدار مەن جاسىل تەرەكتەر ءمىنسىز بولاتىن. جەر اناسىنان ايرىلعان قايعىسى قارا تاستاي ءسولسىز اعاشتاردىڭ شوعىرماق ءزىلى ادامزاتتى وڭدىرماعان. تەگىندە كوكجيەك پەن كۇمبەزدەر عانا سالماقسىز. ۋاقىت ابدەن سۇرەڭدى سالدى.

سول كۇنى شىق كەپكەن مەزگىلدە ورازحان ەل جاققا ءبىر جىلقى ساياق كەتىپ، سالت اتپەن مال ىزدەۋگە شىقتى. قۇندىزدىداعى قارا شاڭىراقتان اۋلاقتا ورازحان اۋىلى مالدا وتىرادى. ۇيدەن قارعا ادىم جەر ۇزاعاندا سايتانداي ءبىر كەسەل جابىستى. ول ءىشى-باۋىرى كۇيىپ ورتەنىپ بارا جاتقان سوڭ اتقا وتىرا الماستاي كۇي كەشتى، جۇرەگى سۋىلداپ تىنشۋ تاپپادى. ورازحان اتىنىڭ باسىن كەرى بۇرۋعا ءماجبۇر بولدى. ول جولاي ءىنىسى ءتۇسىپحاننىڭ ۇستىنەن تۇنگە جەتكىزبەي ءدوپ تۇسكەلى تۇر ەدى، قۇداي جازباعان.

ءتۇن. قۇس جولى جەر ءجۇزىن تاعى نىساناسىنا الدى. ۇركەر دە ءبىر، وگىز دە ءبىر. جەتىقاراقشى تەمىرقازىقتى شىر اينالىپ ءجۇردى دە، ىرعاعىنان جاڭىلسىن با، اقىرى ءبىر اينالىپ شىقتى. ءتۇسىپحاننىڭ قاسىنا ءتىرى جان تۇرماق ۇشقان قۇس جولاعان جوق. ول كەساپاتقا ۇرىندى دەپ ەشكىم قاتەر ويلاماسا كەرەك. الەمنىڭ اۋەلگى توزاڭدى تۇڭعيىعىندا ادام جۇلدىز ءپىشىندى، ياكي جۇلدىز ادام ءپىشىندى. نەلىكتەن سولاي بولماعىن ەكى دۇنيەنىڭ دە سىزىن سەزىنىپ جاتقان مومىن ازاپ يەسى سەزىنبەگەن. ايتكەنمەن سول يلايىم كوكتەردە قىرسىق اكەلەتىن، سور شاشاتىن شىراقتار ىرىمعا جوق بولاتىن.

تەمىرقازىقتاي تاپجىلماي جاتقاندا ءتۇسىپحان تاڭ اتۋىن زارىعا كۇتتى. ونىڭ حروم ەتىگى سەرمەي بەرگەن سوڭ سىپىرىلىپ شەشىلىپ قالعاندىقتان ەكى اياعى سۋىقتان جانسىزدانىپ تاستاي قاتتى. تەمىرقازىق كوكتۇلپارىنىڭ قازىعى، ايلى-كۇندى التايدان سالت اتپەن شوقىتىپ ارى اسساڭ، جارقىراعان اي نۇرىندا التىنقازىقتاي كورىنەر ەدى. جاس كەزىندە سىبانىپ بارىمتاعا بارعان شالداردىڭ ءبىرىنىڭ ايتۋىنشا، سول ءساتتىڭ ەرەنعايىپ سۇلۋلىعىنا بۇ دۇنيەدە ەشتەڭە تەڭ كەلمەيدى. جەر ويىلىپ اسپان سوگىلىپ قۇلامادى، جوعارى-تومەنگە اۋىسپاعان، اقىرزامان تونگەننەن اۋلاق. ءاي، ءبىراق سودان ەش كەمدىگى جوق. ءتۇسىپحان كەۋدەسىن ءزىل قىسقان سايىن تاپ ءبىر اسقار تاۋعا ورمەلەپ بارا جاتقانداي كۇي مەڭدەدى. شەتسىز-شەكسىز ۇزدىكسىز ورلەۋ، شىڭعا ەمەس، جەتى قات كوككە تىرمىسىپ جانى ۇمتىلعانداي. بۇرشاق جاۋاتىن بۇلت تاۋ ءتارىزدى بولارىن بالا كەزىندە كوزى كورگەن. جەر مەن كوكتىڭ ورتاسىندا قۇبىلعان دۇنيەجالعان بۇعان كۇللى الەمنىڭ اۋىرتپالىعىن جالعىز ارقالاتىپ كەرىپ تاستاعانداي. ءبىراق ارتىنان اقتاپ الماس پا. ەركەك توقتى قۇرباندىق، تەگىننەن تەككە بۇلعاقلىق اساۋ باسقا تۇسپەسە كەرەك.

تاڭعا جاقىن جۇلدىزدار كوپ اعادى، ونى كورىپ جاتقان ءتۇسىپحان جوق. سارشۇناق پەن سۋىردىڭ ءۇنى تاڭ اتىردى.

اۋىلدىڭ ۇلكەندەرى بەيمازا كۇي كەشتى. اتەش شاقىردى. نۇرجان اپا تىسقا شىققاندا كوگالعا جاتا قالىپ، قۇلاعىن جەرگە توسەپ، مال تۇياعىنىڭ دىبىسى ەستىلەر مە ەكەن دەپ تىڭ تىڭدادى. انشەيىندە ۇيقىشىل جاس بالالار ويانىپ الدى، اپاسىن كورىپ، ولار دا دومالاپ جاتىر، ءبىر تىقىر ەستىلەر مە دەپ ەلەڭدەپ، ەلەگزۋمەن جالتاقتايدى. قۇندىزدىدا عادەتتە قاس قارايا جىلقىنى تۇگەل كوككە ايداپ جىبەرەدى، بيەنى كۇنى بويى بايلاپ، تۇندە جايادى. تاڭەرتەڭ جىلقى ورىستەن كەلىسىمەن ەرەسەكتەردىڭ ءبارى بيە مىنىپ، ءتۇسىپحاندى ىزدەپ ءۇش وزەندى ورلەپ كەتتى. ءبىرشاما ۋاقىتتا ءتۇسىپحاندى كۇيەۋ بالاسى باعداش تاۋىپ الدى. ول استىنداعى بيە وسقىرىنعاندا قوس وگىزدى كورە سالا ۇمتىلدى. قيادا قۇلاعان اربادان جالاڭاياعى شىعىپ جاتقانىن كورگەندە ولگەن ەكەن دەپ ويلاپ، ەسى شىققاننان ايقايلاپ جىلاپ جىبەردى.

- باعداش، مەن ءتىرىمىن، - دەدى ءتۇسىپحان باسەڭ ۇنمەن.

جارالى قايناعاسىن سىرەسكەن كوپ اعاشتىڭ استىنان اقىرىنداپ الۋدىڭ ءوزى وڭايعا تۇسپەدى. قايىڭنىڭ قابىعى، ءشوپ-شالام، شاڭنان بەتى-قولىن بۇلاققا جۋىپ، باعداش تۇسىپحاندى بالاشا كوتەرىپ اكەپ، ءوز كيىمىن استىنا توسەپ اعاش تۇبىنە جاتقىزدى. ءوزى ەلگە حابار ايتپاققا دەرەۋ شاۋىپ جونەلدى. اعايىن-تۋعاننان ەركەك كىندىك ايدالادا شالاجانسار مەرتىگىپ جاتقان ەسىل باۋىرعا ەنتەلەي تونگەندە كوكىرەگى قارس ايرىلا جازدادى. اربا ماڭىنداعى وشاقتاي جەردى تەپكىلەپ ويىپ تاستاعانىن كوزدەرى كوردى. ءتۇسىپحاننىڭ بەت، قاباق سۇيەگى سىنعان، ءال-دارمەنى جوق، مىناۋ عارىپ قالپىندا اۋىلعا جەتكىزۋ مۇمكىن بولمادى. ات ارقاسىنا شىدامايدى، ات-اربا جايسىز تيەرى حاق. شابارماندار اۋىلعا شاپتى. دەرەۋ كيىز ءۇيدىڭ سۇيەگىن ارنايى جىعىپ، شاڭىراعىن دوڭگەلەنتىپ ورتاسىنا ءتۇسىرىپ، ۋىقتارىن بولەك اجىراتىپ الدى. شاڭىراق شايقالعاندا جۇرەكتەر قوسا قوزعالدى. ونىڭ كۇندەي شەڭبەرىندەگى كوزدەرىنەن ۋىقتارىن سۋىرىسىپ جاتقاندا ۇرپيىسكەن انالاردىڭ كوزى جاسقا تولدى. ىشكى ورنەككە كۇمىس جالاتقان، اقكوز ۇمىتتەي جىلتىرايدى. شاڭىراقتىڭ جوعارى تۇراتىن كۇمبەزىن تومەن قاراتتى، دوڭەستەۋ شۇڭقىرىنا قۇس توسەك تولىپ كەتتى. توڭكەرىلگەن شاڭىراقتىڭ ىشىنە جارالى قازداي ءتۇسىپحاندى ەپتەپ جاتقىزدى. ءتورت سالت اتتى جەلباۋىنان ات ۇستىنەن كوتەرىسىپ اكەتتى.

قۇندىزدى مەن ساعانىڭ اراسى كوسىلمە جازىق جەر، جاعالاي ەل قونعان، ەگىن جايقالىپ ءپىسىپ تۇر، اينالا قىرمان، زيرات. كۇن جارىقتا جوڭكىلىپ بۇلتتار كوشىپ بارادى، سارشا تامىزعا ىلەسەردەي اسپان ۇدەرە كوشكەن. ءتۇسىپحان بەسىككە بولەنگەندەي اياعىن، كەۋدەسىن قاتتى بايلاپ تاستاعان ءتارىزدى قوزعالتپايدى. سالت اتتىلار شوقىتا جەلمەي، شابانداتىپ باياۋ كەلەدى. اتاسى بايمۇرىن اۋىلىن ۋاعىندا جاس كەلىندەر تۇمسىق اۋىلى دەپ اتايتىن ەدى. ەسكى جۇرتتان كوزى جۇمۋلى ءوتىپ بارادى. اۋىلعا تايانعاندا ءتۇسىپحاننىڭ الدىنان بالا-شاعا، ۇلكەنى بار تايلى-تاياعى قالماي جۇگىرىستى. كەيبىرەۋىنىڭ اۋزىنان اه ۇرىپ، وي، باۋىرىم شىعىپ كەتتى.

- ا قۇداي، تاۋبا، ءتىرى، جىلاماڭدار، - دەپ تىيىپ تاستادى شابارمان. ءتۇسىپحاندى كوتەرىپ ءكەپ قازاق ءۇيدىڭ ىرگەسىندەگى توسەككە جاتقىزدى، اۋزىنا سۋ تامىزدى. جۇرت ەندى انىقتاپ كوردى، ونىڭ وڭ قاباعى سىنعانىن، ەكى تىزەدەن تومەن كەسىلگەن اعاشتىڭ بۇتاعىنىڭ قىرى كىرگەن سوڭ تەرىدەن تۇك جوق، ەكى وكشەسى جارادان قانتالايدى. ول ءبىر جەرىم اۋىردى دەمەستەن ىڭقىلداماي جاتتى، ءوڭى دە تايعان جوق. ءتۇسىپحان ەلدىڭ ءبارىن تانىپ جاتتى. سويلەۋگە ونشا حالى از، ونىڭ بار ايتقانى مىناۋ بولدى:

- مەن سەندەردى بەسىكتەگى بالاعا شەيىن شاقىردىم. قانشا كۇتسەم دە بىرەۋىڭ كەلمەدىڭدەر.

ول سويلەگەندە السىرەپ قالعان ءتۇرىن بايقاعان سوڭ تۋىستارى كۇيىندى. ونى «قۇداي قولداي كور، توپىراقتان تىس قىلعىزا كور» دەپ جالبارىندى. اۋىلدا ۇلكەن دارىگەر قات، مەدبيكە نينا ءتۇسىپحان ءۇش كۇن ىستىعى كوتەرىلىپ، ءىسىنىپ جاتقاندا ەش قايران قىلا المادى. ول اۋىق-اۋىق قۇسا بەرەدى، نار تاتپاعان. نينا ونىڭ كوك باۋىرى ەزىلىپ كەتكەن، ادام بولمايدى دەدى. بولعان جايتتى ەستىگەندە نينا باسىن ءبىر شايقاپ، قينالدى. اجال توسەگىندەگى جاس جىگىتتىڭ سابىرلى بەينەسىنە تەلمىرىپ قاراپ وتىرعان جاقىنىنا توپىرلاپ، مازاسىن الماڭدار دەگىسى كەپ ەدى، قاپەلىمدە تاماعى كەبەرسىپ قالدى.

ءتۇسىپحان كوزى ءىلىنىپ كەتسە ساندىراقتايدى، اعايىنىن تۇستەپ شاقىرادى. قىل اياعى نارەستەلەردىڭ ءوزىن ءۇمىت قالدىرماعانىن ءوز قۇلاعىمەن ەستىگەن ەل اعىل-تەگىل جىلاپ باسىلدى. «كوتەرىڭدەرشى، ءاۋپ-ءاۋپ، مەنى كوتەرىپ جىبەرسەڭدەرشى» دەپ سىبىرلايدى. بەت-اۋزى كۇپتەي ءىسىنىپ كەتتى. ول كوزىنە ەلەس كورىنىپ: «كەنجەاعا، قازىر بارام، كەنجەاعا، تۇرا تۇرشى، اسىقپاشى» دەپ داۋىستايدى. جەر اراسى شالعاي، ورازحانعا كىسى جىبەردى.

اركىم ءولىمدى تاتادى، ايتپەسە وزەكتى جانعا ءتىرى ماقۇلىق بولۋ باقىتى قايدا. كەي مەزەت ادام بالاسى ءۇشىن ازىرەيىلدەن وتكەن شىنايى قۇتقارۋشى تابىلماس. اقتىق ساتىندە ءتۇسىپحان ەسىن جيناعانداي بولدى.

- وقا، كەلدىڭ بە، سەنى كوپ كۇتتىم عوي،- دەپ كۇبىرلەدى ءتۇسىپحان كوزىن اشىپ. - وقام-اۋ، جانبۇكىردە قىرسىق شالىپ قۇلاعانىمدا ەلدەن بۇرىن ءوزىڭدى ءتوستىم عوي، ەجەلدەن اتقا جەڭىل، شاپشاڭ ەدىڭ عوي، قايدا ءجۇردىڭ؟ دارەتكە ءوزىڭ وتىرعىزشى.

نەمەرە اعاسى ورازحان قۇسادان تەڭسەلىپ كەتسە دە ەڭگەزەردەي ءىنىسىن قۇشاقتاپ الىپ دارەتكە وتىرعىزدى. ول وقاسىن قوشتاسۋ ءۇشىن توسىپ جاتقانداي ۇزاعان جوق. ءتۇسىپحان ءۇش كۇن ءتىرى جاتىپ، قۇربان ايتىنىڭ سوڭعى كۇنى جيىرما جەتى جاسىندا قايتىس بولدى. ەل قوعاداي جاپىرىلدى. الىس-جاقىنداعى ەل-جۇرت تۇگەل كەپ كورىستى. اپا، جەڭگە، قارىنداستارى ەسەڭگىرەپ تالىپ جىعىلدى. ۇلكەن اعاسى ءابدىحاميت تەڭدىكتىڭ باۋىن موينىنا سالىپ جىبەرىپ، جۇرەسىنەن وتىرىپ وكىرىپ جىلاعان. جاس ولىكتى كيىز ءۇيدىڭ ىرگەسىنە جاتقىزىپ باسىن قۇبىلاعا قاراتىپ، شىمىلدىق ىشىندە وتىرىپ ايەلدەر جوقتاۋ ايتتى. ءتۇسىپحاندى اتا-بابا سۇيەگى جاتقان كۇمبەزدى زيراتقا جەرلەدى. ءتورت جىلعى قاندى سوعىستان امان ورالعان ەسىل ازاماتتىڭ قىزىعى قارا جەرگە بۇيىرعان ەكەن. قازاق سالتىندا ءبىر جىل ازا تۇتادى، تۋىستارى ءتۇسىپحانعا قىرىق كۇن بويى جوقتاۋ ايتتى. بۇل اۋلەتتىڭ جاس بالالارى داۋىس شىققاندا قازاق ءۇيدىڭ سىرتىنا جابىسىپ تىڭداي قالىسادى. قاز مويىن ءۇش جاس كەلىنشەك قارا شاشتارىن ارقاسىنا جايىپ، داۋىس سالدى. ءالى ۋىزداي جاس بولسا دا سوعىس جەسىرلىكتىڭ تاڭباسىن اق ماڭدايعا باسىپ ۇلگەرگەن قوس قارىنداسى ەندى اسىل اعادان ايرىلدى. ءتۇسىپحاننىڭ شەشەسى ءبىر، اكەسى نەمەرە تۋعان قارىنداسى حانشايىم، نەمەرە قارىنداسى ىرىسقايشا، جەڭگەسى ۇكىباس كەزەك زارلايدى. جوقتاۋ مارقۇمنىڭ قىرقىنا دەيىن كۇن شىقپاي تاڭەرتەڭگىلىك ەرتە، تۇستە، كەشتە ءۇش مەزگىل ايتىلدى، مولدا ازان وقىعان سوڭ-اق جىلاۋ دا جىلاۋ. سۇڭقىلداعان قارالى جىر بۇل اۋىلدىڭ ۇستىنەن قىرىق كۇن تارقامادى، قايتقان قۇس قاناتىنا ىلەسكەندەي كوشتى.

«اق ءۇي تىكتىم ارالعا، ارالىم ورەر سامالعا. الشاڭداي باسىپ جۇرگەندە، جىعىلدى-اۋ اتىم تومارعا. سۇرمەدىم داۋرەن ەركىمشە. كۇن دەگەنىم ءتۇن بولدى-اۋ».

«جانى اشىماس قۋ جالعان، تارشىلىق كىمگە سالماعان. جالعىزىم، اتتەڭ قايتەيىن، قىزىعىڭا قانباعان»، - دەپ ءىلىپ اكەتەدى ەكىنشى داۋىس.

«ارعىماق اتتى ونەرلىم. التىن دا توندى بەدەرلىم. اللادان جارلىق كەلگەن سوڭ، قاراماي بىزگە جونەلدىڭ»، دەگەندە داۋىس ىرعاعى وزگەشە قۇيىلىپ، ءان ارقىلى قايعىمەن قاۋىشىپ، ونىڭ قۇنىن اسىرا تۇسەدى. ولاردىڭ ءتىپتى شەردەن ارىلعىسى جوق ءتارىزدى. سونان كەيىن كىسىلەر ءبىر-بىرىمەن قۇشاقتاسىپ كورىسەدى. ءتۇس الەتىندە ءبىر مەزگىل، كۇن ۇياسىنا ەنەردە ءۇشىنشى مارتە قايتادان كۇڭىرەنىپ زارلايدى، مۇڭ سارىن كەڭ دالاعا ماڭىپ جەر كىندىگىنە تارايدى.

«كوكالا ۇيرەك كولدە وينار، كولەڭكەسى ونىڭ جەردە وينار. تەڭ قۇربىڭدى كورگەندە، ەكى دە كوزىم سوندا وينار».

«كۇمىس تە جۇگەن جيرەن ات، كۇنشىلىك جەردەن تابىلار. كۇنىگە كەرەك باۋىرىم، ىزدەسەم قايدان تابىلار».

«اۋەلى اللا، پايعامبار، مولدالار، كىتاپ جايعاندار. كوزدەرى قايتىپ قيدى ەكەن، كوتەرىپ جەرگە سالعاندار. جالعىزىم-اي، نە بولدىڭ-اي!». ءار ايتقان سايىن ولەڭ وزگەرىپ وتىرادى، سورلى جۇرەك قايعىنىڭ ۋىتىنان ءوزى سارنايدى. ءتۇسىپحاننىڭ قىرقىن بەرىپ جاتقاندا ماسكەۋدەن حات كەلدى. «دەمالىسىڭ باياعىدا ءبىتتى، نەگە قايتپايسىڭ؟ اۋىلىڭداعى اعايىنىڭ ۇيلەندىرىپ، سەنى جىبەرمەي جاتىر ما دەپ الاڭمىن»، دەپ ۋادەلەسكەن قالىڭدىعى جازىپتى. اعالارى ءتۇسىپحان قايتا ولگەندەي كۇيزەلىپ، اتتانداپ قاتتى جىلاستى. بەيتانىس قىزدان ءۇش حات كەلدى. ءتۇسىپحان ءولدى دەگەنگە سەنبەيدى. اقىرى قويدى، ارنەنىڭ شەگى بار.

ءتۇسىپحاننىڭ سوعىستان امان ورالسىن دەپ ىرىمداپ وزىنە ارناعان بايگە اتى وق جيرەننىڭ قۇيرىعىن كەسىپ تۇلداعان ساتتە ءابدىحاميت اعاسى جيىلعان جۇرتقا جاريا قىلعان:

- ءتۇسىپحانىمنىڭ ارتىندا تۇياق قالعان جوق، حالقىم، مۇنىڭ اتىن ەندى ءتۇسىپحان جيرەن دەپ اتاڭدار.

ول وتە جۇيرىك ات-تۇعىن، يەسى قايتقاننان سوڭ ون جەتى جىل مال بولدى.

ايگۇل كەمەلباي