ايشا ءبيبى تۋرالى مالىمەت

استانا. قازاقپارات - ايگىلى ايشا ءبيبى سۇلۋ مەن قاراحاننىڭ قايعىلى ماحاببات وقيعاسى بىزگە ەجەلگى داۋىردەن جەتتى. حالىقتىق اڭىزدار بىزگە رومەو مەن جۋلەتتانىڭ تراگەدياسىنا تەڭ كەلەتىندەي شىعىس ەلدەرىندەگى ەڭ مۇڭدى ماحاببات حيكايالارىنىڭ ءبىرىن جەتكىزدى. بۇگىن ءبىز ماحابباتتىڭ سيمۆولىنا اينالىپ، قازاقتىڭ «ءتاج-ماحالى» اتانىپ كەتكەن ايشا ءبيبى كەسەنەسىنىڭ عاجايىپتارىنا ءۇڭىلىپ، ايشا ءبيبىنىڭ اڭىز عۇمىرى مەن سۇلۋ كۇمبەزىنەن سىر شەرتەدى.

اڭىزى مەن ءافساناسىن، وركەنيەتى مەن ءور تاريحىن جارتى الەمگە پاش ەتكەن قاسيەتتى تاراز توپىراعىنداعى تاڭعاجايىپتاردىڭ ءبىرى - ايشا ءبيبى كەسەنەسى. ول جامبىل وبلىسىنىڭ جامبىل اۋىلىندا ايشا ءبيبى اۋىلىندا ورنالاسقان. كيەلى جامبىل جەرىندە 3 مىڭنان استام تاريحي- مادەني ەسكەرتكىش بار بولسا، سونىڭ ءبىرى دە بىرەگەيى - ايشا ءبيبى كەسەنەسى. بۇل تاريحي نىسان 11-12-عاسىرلارعا جاتاتىن ساۋلەت ونەرىنىڭ بىردەن- ءبىر تاماشا ۇلگىسى. كەسەنە كۇيدىرىلگەن سارى بالشىقتان جاسالعان، ءارى 60 ءتۇرلى ويۋ-ورنەكپەن بەزەندىرىلىپ، ساندەلگەن.

ول قازاقستانداعى ورتا عاسىرلىق ساۋلەت ونەرى جاۋقارلارىنىڭ ءبىرى بولىپ تابىلادى. ەرتە عاسىرلاردان جەتكەن كەسەنەنى قاراحان اۋلەتىنىڭ ءتورتىنشى ۇرپاعى شاھ ماحمۇد قاراحان ءوزىنىڭ ناق سۇيەرى ايشانىڭ باسىنا تۇرعىزعان. بۇل عاجايىپ كۇمبەزدىڭ سىرىنا ۇڭىلگەن ادام ەرىكسىز وتكەن زامانعا شەگىنىس جاسايتىنى انىق.

جالپى، تاريحي كەسەنەنىڭ قۇرىلىسى جايلى ناقتى دەرەكتەر جوق. بۇكىل سىرلى قۇپياسىن ءاربىر تاسىنا جاسىرعان كەسەنە جايلى عاسىرلار بويى حالىق جادىندا جاتتاعان اقيقاتقا بەلگىسىز اڭىزدار قالعان.

سونداي-اق، 30 عا جۋىق اڭىزدىڭ ارقاۋىنا اينالعان ايشا تۋرالى دا تىڭ مالىمەتتەر تاريحي ەڭبەكتەردە كەزدەسپەيدى. ءار اڭىز وزىنشە ەرەكشەلەنەدى. ءبىراق، بارىنە ورتاق كەيىپكەر كوركىنە كوز تويمايتىن كوركەم، قاراعان جاننىڭ قيالىندا ءبىر وت پايدا بولىپ، عايىپتان جۇرەگىنە نۇر قۇيىلاتىن قارشاداي عانا قىز - ايشا.

ايشا ءبيبى تۋرالى اڭىزدىڭ 28 ءتۇرلى نۇسقاسى بار. ولاردىڭ ءبىرى - ايشا ءبيبىنىڭ ءوزىنىڭ كۇيەۋ جىگىتى قاراحانعا دەگەن ماحابباتى جايلى ايتىلىپ جۇرگەن اڭىزدار. ەڭ كەڭ تارالعان اڭىز بويىنشا، ايشا XI عاسىردىڭ ايگىلى عالىمى جانە اقىنى حاكىم سۇلەيمان باقىرعانيدىڭ قىزى بولعان دەلىنەدى. ول حالىق اراسىندا زەڭگى بابا دەپ اتالىپ كەتكەن احمەت ءياسساۋيدىڭ شاكىرتى. اڭىزعا سۇيەنسەك، باقىرعاني قايتىس بولعاننان كەيىن ايشا ايتقوجا شەيحتىڭ تاربيەسىندە بولادى. جانە بويجەتكەن ايشا ورتاعاسىرلىق تاراز شاھارىنىڭ ءامىرشىسى، جاس قاراحان مۇحاممەدكە عاشىق بولعان كورىنەدى.

بىردە تاراز قالاسىنىڭ بيلەۋشىسى قاراحان مۇحاممەد ايتقوجا شەيحتان ايشانىڭ قولىن سۇراپ بارادى، ءبىراق قىزدىڭ تاربيەلەۋشىسى بۇعان كەلىسىم بەرمەيدى. سول كەزدە ايشا قاراحانعا قوسىلۋىنا قارسى بولعان تاربيەشىسىن الداپ، تارازعا سۇيىكتىسىن كورۋگە كەتىپ قالادى. الايدا، ايشا عاشىعىنا بارار جولدا اسا وزەنىنىڭ جاعاسىندا، ونى باس كيىمىندە جاسىرىنعان جىلان شاعىپ ولتىرەدى. وكىنىشكە وراي، قاراحان عاشىعى ايشامەن سوڭعى رەت جۇزدەسىپ ۇلگەرمەيدى.

سوندا قىزدىڭ قازاسىنا قايعىرعان قاراحان ايشا قايتىس بولعان جەردە سۇلۋلىعى تاڭداي قاقتىرارلىق كەرەمەت كەسەنە تۇرعىزادى. ال قاسىرەتتى ساپاردا ايشانىڭ جولباستاۋشى بولعان بابادجا قاتىن كەسەنەنىڭ قامقورشىسى بولىپ، ولە-ولگەنشە شامىن جاعىپ، قارادى. كەيىن ول قايتىس بولعان سوڭ، ايشا بيبىدەن 20 قادام جەردە تۇرعىزىلعان بابادجا قاتىن كەسەنەسىندە جەرلەندى.

تاعى ءبىر اڭىزدا ايشانىڭ اتاقتى اقىننىڭ قىزى بولعاندىعى جانە ۇرىس الاڭىنان جەڭىسكە جەتىپ، ۇيگە قايتىپ كەلە جاتقان سۇيىكتىسىن كۇتكەندىگى ايتىلادى.

عاشىعىن سارىعا كۇتكەن بويجەتكەن اسكەر جاقىندادى دەگەن حاباردى العاننان كەيىن اتىن ەرتتەپ، سۇيىكتىسىن قارسى الۋعا شىعادى. كۇتۋدىڭ شىدامسىز بولعانى سونشالىقتى، قۋانىشتان قىزدىڭ جۇرەگى شىداماي جارىلىپ كەتىپ، سۇيىكتىسىنىڭ قولىندا كوز جۇمادى. ايشامەن جۇزدەسۋدى اسىعا كۇتكەن قاراحان عاشىعىنىڭ قازاسىنا قاتتى قايعىرىپ، قايعىدان قان جۇتادى. سول كەزدە بەلگىسىز ساۋلەتشى كەيىنگى ۇرپاققا بۇل ۇلى ماحاببات تۋرالى جەتكىزۋدى ءجون كورىپ، كەسەنە تۇرعىزادى.

ۋاقىت وتە ول كەسەنىڭ دە تاستارى قۇلاي باستادى. ءبىراق، ءتىپتى كىرەبەرىستەگى ۇشكىل اركا مەن جارتىلاي قيراعان ەكى باعانالارى بار ءبىر قابىرعانىڭ ءوزى - ەرەكشە سۇلۋلىعىمەن جانە كوركىمەن قايران قالدىرادى.

كەڭ تاراعان اڭىزدارعا سايكەس، كەسەنەدە Ⅺ عاسىردىڭ ايگىلى اقىنى جانە عالىمى حاكىم اتانىڭ قىزى جەرلەنگەن دەلىنەدى. ول كۇيەۋ جىگىتى قاراحانعا بارار جولدا كەنەتتەن قايتىس بولعان.

ايشا سۇلۋ احمەت ءياسساۋيدىڭ شاكىرتى، زەڭگى بابا دەپ اتالىپ كەتكەن حاكىم-اتانىڭ قىزى بولدى. اڭىزدا، تاراز ءامىرشىسى 16 جاسار ايشانى ءبىر كورىپ عاشىق بولىپ قالعان دەپ ايتىلادى. تەڭدەسى جوق ايشا سۇلۋ دا قاراحانعا ولەردەي عاشىق بولعان.

ءبىراق، ايشانىڭ اكەسى قاراعان حان بولعانىمەن، اقسۇيەكتىڭ ۇرپاعى ەمەس دەپ، قىزىن بەرۋدەن باس تارتادى. سول كەزدە سۇيىكتىسىنە قولى جەتپەگەن قاراحان قاتتى قايعىرىپ، ءوزىنىڭ تۋعان ولكەسى تارازعا كەتىپ قالادى. قاراحان كەتىپ قالدى دەگەندى ەستىگەن ايشا ءانۋار اناسىنا ەسكەرتىپ، ءبىراق اكەسىنىڭ باتاسىن الماستان سۇيىكتىسىنىڭ ارتىنان جولعا شىعادى. سوندا قىزىنىڭ ارەكەتىنە اشۋلانعان اكە، ايشانىڭ سوڭىنان: «سەن التى وزەننەن وتەسىڭ، ءبىراق جەتىنشىسىنەن وتە المايسىڭ»، - دەپ ايقايلاپ، تەرىس باتا بەرەدى.

حاكىم اتا ايتقانىنداي، ايشا التى وزەندى كەسىپ وتەدى. ال جەتىنشىگە كەلگەندە اكەسىنىڭ قارسىعىسىن ەسىنە تۇسىرەدى.

وسىلايشا، اكەسىنىڭ قارعىسى ورىندالىپ، عاشىعىمەن جۇزدەسۋگە اسىققان ايشانى تاستىڭ استىنان شىققان ۋلى جىلان شاعىپ ولتىرەدى. جىلان ۋىنان قايتىس بولعان ايشا سۇلۋ ءدال سول جەردە جەرلەنەدى، ال قۇربىسىنداي بولعان جولباستاۋشىسى بابادجا قاتىن تاربيەلەنۋشىسىنىڭ قابىرىن ءوزى كۇتىپ، ءدام-تۇزى تاۋسىلعانشا قامقور بولادى. بابادجا قاتىن ايشاعا شەكسىز ءادىل بولدى. سوندىقتان، بابادجا قايتىس بولعان كەزدە، ول ايشا ءبيبى كۇمبەسىزىنە جاقىن جەرگە جەرلەندى.

وكىنىشكە وراي، قاراحان سۇيىكتىسىمەن قاۋىشا الماي، تىم كەش جەتەدى. ايشانىڭ قازاسىنا قاتتى قايعىرعان قاراحان جۇرەگى تەبىرەنىپ، جاس سۇلۋدىڭ ءقابىرىنىڭ توبەسىنە كەسەنە تۇرعىزۋعا بۇيرىق بەرگەن ەكەن.

ەندىگى ءبىر نۇسقاعا سايكەس، ءتورت تۇلىكتىڭ ءبىرى سيىر مالىنىڭ اتاسى - زەڭگى بابانىڭ قىزى ايشا تۇركىستاندا جاس باتىر، ايگىلى ءامىرشى قاراحاندى جولىقتىرادى. ءبىر- بىرىنە ىنتىزار بولعان ەكى جاس ادال سەزىمدەرىنە انت بەرىپ، قاۋىشاتىن ۋادەلى كۇندى كۇن ساناپ كۇتەدى. ول كەزدەردە جاۋمەن الىسىپ، ات ۇستىندە جۇرگەن قاراحان ەل شەبىن قورعاپ، ۋادەلى كۇندە ايشاعا بارۋعا ءساتى تۇسپەيدى. زارىعا كۇتكەن ايشا شىمادى تاۋسىلىپ، قاراحانعا جولىعۋ ءۇشىن بابادجا قاتىندى قاسىنا ەرتىپ، جولعا شىعادى. الىس ساپاردان ارىپ شارشاپ، تارازعا جاقىنداعاندا وزەن جاعاسىنا دامىلىپ، دەمدەرىن باسىپ جاتقان تۇستا ايشانى ۋلى جىلاپ شاعىپ، ءولىم مەن ءومىردىڭ اراسىندا جاتادى.

سۋىق حابار العان ءامىرشى قاراحان سەرتتەسكەن سۇلۋىنىڭ كوز ءجۇمار ساتىندە مولدا شاقىرىپ، نەكەسىن قيدىرىپ، «سەن ءبيبى بولدىڭ، سەن ايشا ءبيبىسىڭ» دەپ ءۇش رەت داۋىستاپ قايتالايدى. ءبيبى دەگەن ءسوز سول ۋاقىتتاعى قاعانداردىڭ، حانداردىڭ ايەلدەرىنە بەرىلەتىن جوعارعى تيتۋلدىق اتاق.

قاراحان كوپ ۇزاماي ايشا ءبيبى قايتىس بولعان جەرگە ءوزىنىڭ شىنايى ماحابباتىن ءبىلدىرۋ ماقساتىندا ۇلكەن كەسەنە سالدىرعان ەكەن. ماحابباتتىڭ اڭىزى سان عاسىر بويى ادالدىق پەن اردى ۇستەم قويعان جانداردىڭ جۇرەك تۇكپىرىندەگى ىزگىلىككە جول اشىپ، ادامي قۇندىلىقتىڭ تەرەڭ ولشەمىنە اينالعان.