اۋتيزمنىڭ قانداي بەلگىلەرى بار؟

الەمدە شامامەن ءار ءجۇز بالانىڭ بىرەۋى اۋتيست. بۇل دۇنيەجۇزىلىك دەنساۋلىق ساقتاۋ ۇيىمىنىڭ دەرەگى. ادەتتە اۋتيزمنىڭ العاشقى بەلگىلەرى 2- 3 جاستا بايقالادى. ءبىراق اتا-انا مۇنى ۋاقىتىندا بىلمەيدى، بولماسا ءمان بەرمەيدى. اۋتيزم دەرت ەمەس.

 بۇل پسيحيكالىق دامۋدىڭ بۇزىلۋى. وسىدان 30 جىلداي ۋاقىت بۇرىن سيرەك كەزدەسەتىن قۇبىلىس بولىپ كورىنگەنىمەن، قازىر بۇعان ەتىمىز دە، قۇلاعىمىز دا ۇيرەنىپ كەتكەندەي. 2000 -جىلدارى ا ق ش- تا 150 بالانىڭ بىرەۋىنە اۋتيست دياگنوزى قويىلسا، 2025 -جىلى ءار 31-  بۇلدىرشىننەن ءدال وسى اۋىتقۋشىلىق كەزدەسەتىن بولعان. قىزدارعا قاراعاندا ۇل بالالاردا 3-4 ەسە ءجيى تىركەلەتىن كورىنەدى. ال ەگەر وتباسىندا اۋتيزمى بار بالا بولسا، ەكىنشى بالادا ونىڭ دامۋ قاۋپى %19 جوعارى. مۇنىڭ قالاي، قايدان پايدا بولاتىنىن عالىمدار ءالى كۇنگە زەرتتەپ ءجۇر. ناقتى سەبەبى بەيمالىم. ماسەلە گەنەتيكاعا كەلىپ تىرەلەدى.

سانتوش گيريرادجان، پەنسيلۆانيا ۋنيۆەرسيتەتى، بيوحيميا جانە بيولوگيالىق مولەكۋلا كافەدراسىنىڭ مەڭگەرۋشىسى:

- ءبىز بەلگىلى ءبىر اۋرۋمەن بايلانىستى مۋتاتسيانى ىرىكتەپ الۋ ارقىلى اۋتيزمنىڭ پايدا بولۋ سەبەبىن جىلدار بويى زەرتتەپ كەلەمىز. اۋتيزم سپەكترىنىڭ بۇزىلۋى ەگىزدەردە كوپ بايقالادى. دەگەنمەن وعان سەبەپ بولاتىن گەنەتيكالىق مۋتاتسيالار كەيدە وزدىگىنەن پايدا بولۋى مۇمكىن.

 اۋتيزمنىڭ تۇرلەرى كوپ. مىسالى، كاننەر سيندرومى ەرتە جاستان انىقتالسا، اسپەرگەر سيندرومى جايلى ادام ەرەسەك شاقتا عانا ءبىلۋى مۇمكىن. ونىڭ جاراسى الدەقايدا جەڭىلىرەك. ادەتتە مۇنداي دياگنوزى بار ازاماتتار قالىپتى ءومىر ءسۇرىپ، جوعارى ينتەللەكتكە يە بولادى. تەك الەۋمەتپەن بايلانىس كەزىندە قيىندىقتارعا تاپ بولىپ، جارىق پەن دىبىسقا جوعارى سەزىمتالدىق دەگەن سياقتى ەرەكشەلىكتەر كەزدەسۋى مۇمكىن. ولار سىرت كوزگە دياگنوزى بارىن بىلدىرمەي، ۇزاق جىلدار جاسىرىپ جۇرە بەرە الادى. ال اۋتيزمنىڭ كاننەر سيندرومى ءۇش جاسقا دەيىن بايقالا باستايدى. ەگەر 6 جاستان كەيىن انىقتالىپ جاتسا، ەمدەۋ پروتسەسى قيىنداي تۇسەدى. بالاڭىزدىڭ كوزگە تىكە قاراماۋى، ەسىمىن اتاسا، جاۋاپ بەرمەۋى - اۋتيزمنىڭ باستاپقى بەلگىلەرى.

سانا مامىروۆا، دەفەكتولوگ، نەيرولوگوپەد:

- مۇنداي بالالار بايلانىسقا تۇسكىسى كەلمەيدى. ءوز قاجەتتىلىگىن سۇراي المايدى. دەنە ارقىلى دا كوممۋنيكاتسيا بولمايدى. سويلەمەسە دە، قيمىل- ىممەن دە كورسەتە المايدى. ءوز الەمىندە بولادى. مۇنداي بالالاردا ستەرەوتيپتىك مىنەز- قۇلىق ەرەكشەلىگى باسىم كەلەدى. ياعني ءبىر زاتقا بايلانىپ قالادى. ءوزىنىڭ ءبىر سۇيىكتى ويىنشىعىمەن ويناي بەرەدى. ايتسە دە مۇنداي بەلگىلەر ساۋ بالالاردىڭ وزىندە دە كورىنىس تابۋى مۇمكىن. سوندىقتان بىردەن بايبالام سالۋدىڭ قاجەتى جوق. ال بىرنەشە بەلگىنى بىردەن بايقاپ جاتساڭىز، كوپ سوزدىرماي، پسيحياتر مامانىنا جۇگىنگەن ءجون.

وكىنىشتىسى سول، اۋتيزمنىڭ ناقتى ەمىن ءالى ەشكىم تاپقان جوق. سوندىقتان پەداگوگيكالىق- پسيحولوگيالىق تۇزەتۋ جۇمىستارىمەن شەكتەلۋگە تۋرا كەلەدى. ال دياگنوزدى كىشكەنتايىنان انىقتاپ، بۇلدىرشىندەرگە اينالاسىمەن جاقىن ارالاسىپ، ورتامەن تەز بەيىمدەلۋگە دەر كەزىندە كومەكتەسسە، ولاردىڭ قاتاردان قالماي ءومىر ءسۇرىپ كەتۋى ابدەن مۇمكىن.

 اۆتورى: ءمولدىر جاقان

https://24.kz