اتاكاسىپكە مۇراگەر قالماي بارا ما؟

ەلىمىزدىڭ مال شارۋاشىلىعى سالاسىندا الاڭداتارلىق ءۇردىس بايقالادى - اۋىلداعى فەرمەرلەر مەن مالشىلاردىڭ جاسى ۇلعايىپ، ولاردىڭ ورنىن باسار جاس بۋىن ازايىپ بارا جاتىر. بۇل ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك تۇرعىسىنان دا، الەۋمەتتىك تۇراقتىلىق تۇرعىسىنان دا كوڭىلدە الاڭ تۋدىرادى.

كەڭەس داۋىرىنەن كەيىن كەڭشارلار مەن ۇجىمشارلار تاراتىلىپ ءتورت تۇلىك مالدىڭ كوبى حالىقتىڭ قولىنا وتكەنى بەلگىلى. الايدا كەيىنگى جىلدارى قۇرىلىمدىق وزگەرىستەر بولدى. ۇلتتىق ستاتيستيكا بيۋروسىنىڭ دەرەگىنە قاراساق، بۇگىندە مالدىڭ شامامەن 45 پايىزى فەرمەرلەر مەن شارۋا قوجالىقتارىنا، 10 پايىزى اۋىل شارۋاشىلىعى كاسىپورىندارىنا تيەسىلى. قالعان بولىگى جەكە ءۇي شارۋاشىلىقتارىنىڭ ەنشىسىندە. ەلدە 9 ميلليونعا جۋىق ءىرى قارا، 4,6 ملن جىلقى، 23 ميلليوننان استام قوي-ەشكى، 300 مىڭعا جۋىق تۇيە بار.

مالدىڭ تەڭ جارتىسىن ۇستاپ وتىرعان فەرمەرلەر - حالىقتى تازا ەت، ءسۇت، قىمىزبەن قامتاماسىز ەتىپ وتىرعان باستى كۇش. ولار سوعىم ماۋسىمىندا دا، جارمەڭكە كەزىندە دە نەگىزگى جەتكىزۋشىلەردىڭ قاتارىندا. ءبىراق مەملەكەت تاراپىنان بەرىلەتىن قولداۋدىڭ تەڭگەرىمسىزدىگى ولاردىڭ ەڭبەگىنە كەدەرگى بولىپ تۇر. سۋبسيديا مەن جەڭىلدىكتەردىڭ 70- 80 پايىزى بار بولعانى ەلدەگى مالدىڭ 10 پايىزىن ۇستايتىن ءىرى كاسىپورىندارعا تيەسىلى.

سوعان قاراماستان، فەرمەرلەر ءوز ەڭبەگىمەن ۇلتتىق تاعام مەن ءداستۇردى ساقتاپ وتىر. اسىرەسە جىلقى شارۋاشىلىعى كەيىنگى جيىرما جىلدا ايتارلىقتاي ورىستەدى. ەگەر 2005 -جىلى ەلدە 1,3 ميلليون جىلقى بولسا، بۇگىندە 4,6 ميلليونعا جەتكەن. سونىڭ 75 پايىزى فەرمەرلەردىڭ ۇلەسىندە. بۇل - ولاردىڭ حالىق سۇرانىسىنا بەيىمدەلىپ، ەكونوميكالىق ءارى مادەني تۇرعىدان ومىرشەڭ باعىت ۇستانىپ وتىرعانىنىڭ ايعاعى.

ناقتىلاي تۇسسەك، باسقا تۇلىك تۇرىنە قاراعاندا جىلقىنى باعۋ جەڭىل. ول قىستان تەبىنمەن شىعا الادى. بۇل فەرمەرگە جەم- ءشوپ تۇرعىسىندا ۇنەم. بۇعان قوسا، حالقىمىز تەگىس جىلقى ەتىن تۇتىنادى. قىمىز تۇتىنۋ كورسەتكىشى دە جىلدان- جىلعا ءوسىپ كەلەدى. سونداي-اق جىلقى مىنسەڭ كولىك قوي. مىنە، ۇكىمەتتىڭ سۋبسيديالىق قولداۋىنان كوپ جاعدايدا تىسقارى قالىپ وتىرعان فەرمەرلەر ءوز ارەكەتتەرىن حالىق سۇرانىسىمەن سايكەس ۇستاپ، ۇلتتىق قۇندىلىقتارىمىز بەن تاعامىمىزعا ادالدىق تانىتىپ، ەلدىڭ ازىق-تۇلىك قاۋىپسىزدىگىن قامتاماسىز ەتۋدە حالىقتىڭ ەڭ سەنىمدى سەرىگىنە اينالىپ وتىر. مەن مۇنى «مال ءوسىرۋدىڭ فەرمەرلىك ستراتەگياسى» دەپ اتاعاندى ءجون كوردىم.

الايدا فەرمەرلەردىڭ ورتا جاسى بۇگىندە 50 مەن 70 ارالىعىندا. كوپشىلىگى اتا كاسىپتى جالعاستىرىپ جۇرگەن اعا بۋىن. ال ولاردىڭ بالالارى مەن نەمەرەلەرى مالعا كەلۋگە نيەتتى ەمەس. مىسالى، شىعىس قازاقستاننىڭ كاتونقاراعاي اۋدانىنداعى ورنەك اۋىلىندا مال ۇستايتىن نەگىزگى ازاماتتاردىڭ جاسى 60 تان اسقان. بالالارى قالادا، فەرمەرلىك بەينەتتى ومىردەن بويىن اۋلاق ۇستايدى. بۇل ءۇردىس جالعاسا بەرسە، ون بەس جىلدا اۋىلدار مالدان، ەل اتا كاسىپتەن ايىرىلۋى مۇمكىن.

«قازىر مەنىڭ 40-50 جىلقىم، بىرنەشە سيىرىم بار. ءبىراق ۇلدارىم اۋىلعا ورالعىسى جوق. ويتكەنى مەملەكەتتەن قولداۋ از، مالمەن كۇن كورۋ اۋىر. قىمىز وندىرگەنىمىز ءۇشىن بەرىلەتىن ازداعان سۋبسيديا دا توقتادى»، دەيدى جەرگىلىكتى فەرمەر باقىتجان مەتچەنوۆ.

بۇل - ورنەككە عانا ءتان ەمەس، بۇكىل ەلگە ورتاق جاعداي. ەگەر بۇگىنگى بۋىن كەتسە، ەرتەڭگى كۇنى ولاردىڭ ورنىن باساتىن ادام قالمايدى. بۇل - اۋىلداردىڭ بوساۋىنا، مال سانىنىڭ ازايۋىنا، اقىرىندا ازىق- تۇلىك قاۋىپسىزدىگىنە تونەتىن قاۋىپ. ال سۋبسيديا مەن مەملەكەتتىك قولداۋدىڭ 70- 80 پايىزى نەبارى 10 پايىز مال ۇستايتىن ءىرى كاسىپورىندارعا تيەدى.

جاستاردىڭ مال شارۋاشىلىعىنا كەلمەۋىنىڭ باستى سەبەبى - قولداۋ جۇيەسىنىڭ كۇردەلى ءارى تيىمسىزدىگى. سۋبسيديا الۋ ءۇشىن قۇجاتتىق كەدەرگىلەر كوپ، اقپارات جەتىسپەيدى، ال شالعاي اۋدانداردا ينفراقۇرىلىم مەن ينتەرنەت تاپشىلىعى سەزىلەدى. ماسەلەنىڭ ءبىر ۇشى مەملەكەتتىك ساياساتتاعى تەڭسىزدىكتە جاتىر. سۋبسيديا الۋ ءتارتىبى كۇردەلى، كوپ قۇجاتقا قول جەتكىزۋ قيىن. جوعارىدا ايتقانداي، كوپتەگەن اۋىلدا ينتەرنەت پەن كەڭەس بەرۋ ورتالىقتارى جوق. شەكارالىق وڭىرلەردەگى فەرمەرلەر بۇل تۇرعىدا ءتىپتى شەت قالىپ وتىر.

نەگىزىندە فەرمەرلەردى قولداۋدىڭ مەملەكەت ءۇشىن ستراتەگيالىق ماڭىزى زور. اسىرەسە شەكارالىق وڭىرلەردە. ەلىمىزدىڭ كەڭ بايتاق دالاسى، اسىرەسە ونىڭ شەكارالىق وڭىرلەرى فەرمەرلەر مەن ولاردىڭ مالىنان بوساپ قالاتىن بولسا، بۇل ەلىمىز ءۇشىن ۇلكەن قاتەر. شىن مانىنە كەلگەندە، ءاربىر فەرمەر - پاتريوت. قازاق فەرمەرلەرىنىڭ ەرلىكتەرى امەريكا كوۆبويلارىنان ارتىق بولماسا، كەم تۇسپەيتىنى انىق. سوندىقتان فەرمەرلەردى مەملەكەتتىك تۇرعىدان قولداۋ ماڭىزدى.

فەرمەر ەلمۇرات امىرەشيەۆتىڭ ايتۋىنشا، «جەر مەن مالدان ايىرىلعان اۋىل - شەكارادان ايىرىلعان ەل». بۇل ءسوزدىڭ استارىندا ۇلكەن شىندىق بار. شەكارا بويىنداعى اۋىلدار بوساسا، بۇل ۇلتتىق قاۋىپسىزدىككە دە تىكەلەي اسەر ەتەدى. راسىندا دا، فەرمەر - اۋىل مەن مەملەكەتتىڭ شىنايى تىرەگى، جەردىڭ قورعاۋشىسى.

ساراپشىلار مەن اۋىل بەلسەندىلەرى ۇكىمەتكە ناقتى ۇسىنىستار ۇسىنىپ وتىر. بىرىنشىدەن، شەكارالىق شالعاي وڭىرلەردە مال شارۋاشىلىعىن جالعاستىرعىسى كەلەتىن جاستارعا ارنايى گرانت پەن 5 جىلدىق قولداۋ باعدارلاماسىن ەنگىزۋ ءلازىم. ەكىنشىدەن، سۋبسيديا الۋ پروتسەسىن جەڭىلدەتىپ، ەلەكتروندى جۇيەلەردى اۋىلعا قولجەتىمدى ەتۋ اسا ماڭىزدى. ۇشىنشىدەن، شاعىن فەرمەرلەرگە ارنالعان جەكە سۋبسيديالىق پاكەت ازىرلەنىپ، مال ازىعىن دايىنداۋ مەن ءونىم وتكىزۋدى قامتۋعا ءتيىس. تورتىنشىدەن، اعا بۋىن فەرمەرلەرگە موتيۆاتسيالىق تولەم بەلگىلەۋ ارقىلى ولاردىڭ تاجىريبەسىن جاستارعا ۇيرەتۋ ءىسىن ىنتالاندىرۋ كەرەك. بەسىنشىدەن، اۋىل فەرمەرلەرىنىڭ ءۇنىن ەستيتىن ۇلتتىق كەڭەس قۇرىپ، ولاردىڭ پىكىرىن مەملەكەتتىك شەشىمدەرگە ەنگىزۋ تەتىگى قاجەت.

مال شارۋاشىلىعى - تەك ەكونوميكالىق سالا ەمەس، ۇلتتىق بولمىس پەن ءداستۇردىڭ دىڭگەگى، ەل قاۋىپسىزدىگىنىڭ تىرەگى. ەگەر فەرمەرلەرگە تەڭ مۇمكىندىك بەرىلمەسە، قازاق حالقى اتا كاسىپتەن، ال اۋىل - ءوز جانىنان ايىرىلۋى مۇمكىن.

سۇڭعاتوللا ءالىپباي،

Egemen Qazaqstan

گازەتىنىڭ ارداگەرى