استانا سامميتى، ش ى ۇ-نى كەڭەيتۋ جانە رەفورمالاۋ - جاڭ ميڭمەن سۇحبات
استانا. KAZINFORM - شاڭحاي ىنتىماقتاستىق ۇيىمىنىڭ باس حاتشىسى جاڭ ميڭ Kazinform اگەنتتىگىنە بەرگەن سۇحباتىندا استانا سامميتىندە قانداي قورىتىندى قۇجاتتارعا قول قويىلاتىنى، ۇيىم اياسىن كەڭەيتۋ جانە ش ى ۇ-نى رەفورمالاۋ مەن قىزمەتىن وڭتايلاندىرۋ جوسپارلارى جونىندە ايتىپ بەردى.
- ەرتەڭ قازاقستان ش ى ۇ ءتوراعاسى رەتىندە استانادا ۇيىمعا مۇشە مەملەكەتتەر باسشىلارىنىڭ سامميتىن وتكىزەدى. بۇل سامميتكە دايىندىق قالاي ءجۇردى جانە شارانىڭ ءرولى مەن ماڭىزىن قالاي باعالار ەدىڭىز؟ استانا سامميتىندە قانداي قۇجاتتارعا قول قويىلادى؟
- ش ى ۇ حاتشىلىعى قازىرگى ءتوراعا قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ قولداۋىمەن 4-شىلدەدە استانادا وتەتىن ش ى ۇ-عا مۇشە مەملەكەتتەر باسشىلارى كەڭەسىنىڭ 24-شى وتىرىسىنا تولىققاندى ازىرلەنۋگە كەيىنگى ءبىر جىل بويى كومەك كورسەتتى. قازىر سامميتكە دايىندىق قارقىندى ءجۇردى. استانا سامميتى ش ى ۇ تاريحىنداعى تاعى ءبىر پراگماتيكالىق جانە تابىستى جيىنعا اينالارىنا، قازىرگىدەي تۇراقسىز جانە كۇردەلى حالىقارالىق جاعدايدا ۇيىمنىڭ سالاۋاتتى داميتىنىنا سەنىمدىمىز.
ش ى ۇ-عا مۇشە مەملەكەتتەردىڭ باسشىلارى «استانا دەكلاراتسياسىن» قابىلداۋمەن قاتار، ق ر پرەزيدەنتى قاسىم-جومارت توقايەۆتىڭ وتكەن جىلعى سامميتتە ۇسىنعان «ءادىل بەيبىتشىلىك پەن كەلىسىم جولىنداعى الەمدىك بىرلىك تۋرالى» باستاماسى جانە «ش ى ۇ-عا مۇشە مەملەكەتتەر باسشىلارى كەڭەسىنىڭ ش ى ۇ تاتۋ كورشىلىك، سەنىم جانە ترانسشەكارالىق ارىپتەستىك قاعيداتتارى تۋرالى مالىمدەمەسى» (وزبەك جوباسى) سياقتى تۇبەگەيلى جاڭا قۇجاتتار پاكەتىن قارايدى.
قاۋىپسىزدىك سالاسىنداعى ىنتىماقتاستىق - ش ى ۇ قۇرىلعان كەزدەن بەرى تاباندى جانە ۇزدىكسىز نىعايىپ كەلە جاتقان باسىم باعىت. مەملەكەت باسشىلارى كەڭەسىنىڭ وتىرىسىندا تەرروريزمگە قارسى ءىس-قيمىل، ەسىرتكىگە قارسى قىزمەت، ترانسشەكارالىق ۇيىمداسقان قىلمىستىڭ جولىن كەسۋ، سونداي-اق اقپاراتتىق قاۋىپسىزدىكتى قامتاماسىز ەتۋ سالالارىنداعى ىنتىماقتاستىق ماسەلەلەرى بويىنشا جاڭا ۋاعدالاستىقتار ورناتىلادى دەپ جوسپارلانعان.
ساۋدا-ەكونوميكالىق ىنتىماقتاستىق پەن گۋمانيتارلىق قارىم-قاتىناس مۇشە مەملەكەتتەردىڭ كوشباسشىلارى مەن حالىقتارىنىڭ نازارىن اۋدارىپ، ۇمىتتەرىن ارتتىرىپ كەلەدى. سامميتتە ۇيىمنىڭ كەزەڭ- كەزەڭىمەن دامۋ ستراتەگياسى، ەنەرگەتيكا، ينۆەستيتسيالار جانە قارجىلاندىرۋ، قورشاعان ورتانى قورعاۋ جانە ەكولوگيا، سونداي- اق تۋريزم سياقتى نەگىزگى سالالارداعى ىنتىماقتاستىق قاراستىرىلادى.
ش ى ۇ-نىڭ دامۋى - مۇشە مەملەكەتتەر باسا ءمان بەرەتىن جانە بارلىق تاراپتىڭ نازارىندا بولاتىن باعىت. مەملەكەت باسشىلارى ش ى ۇ باس حاتشىسىنىڭ 2023-2024 -جىلدارداعى ش ى ۇ قىزمەتى تۋرالى بايانداماسىن جانە جاڭا مۇشە مەملەكەتتى قابىلداۋ ماسەلەسىن قارايدى، «ش ى ۇ وتباسى» ەلدەرىمەن ىنتىماقتاستىقتى نىعايتۋ ماسەلەلەرىن، سونداي- اق ش ى ۇ قىزمەتىن جەتىلدىرۋ تۋرالى سامارقان سامميتىنىڭ شەشىمىن تالقىلايدى. بۇدان باسقا، ش ى ۇ-نىڭ تۇراقتى جۇمىس ىستەيتىن ەكى ورگانى باسشىسىنىڭ وكىلەتتىك مەرزىمىنىڭ اياقتالۋىنا بايلانىستى مەملەكەت باسشىلارى كەڭەسى وڭىرلىك تەرروريزمگە قارسى قۇرىلىمنىڭ اتقارۋشى كوميتەتىنىڭ باس حاتشىسى مەن ديرەكتورىن جاڭا مەرزىمگە تاعايىنداۋ تۋرالى شەشىم قابىلدايدى.
كەزدەسۋ بارىسىندا جاڭا «ش ى ۇ+» فورماتىندا «كوپجاقتى ديالوگتى نىعايتۋ - تۇراقتى بەيبىتشىلىك پەن دامۋعا ۇمتىلۋ» تاقىرىبىندا قىزىقتى ءارى مازمۇندى پىكىرتالاس وتەدى. وعان ش ى ۇ بايقاۋشىسى موڭعوليا، ءتوراعالىق ەتۋشى تاراپ - ازەربايجان رەسپۋبليكاسى، قاتار مەملەكەتى، بىرىككەن اراب امىرلىكتەرى، تۇركيا رەسپۋبليكاسى جانە تۇرىكمەنستاننىڭ لاۋازىمدى وكىلدەرى، ب ۇ ۇ باس حاتشىسى ا. گۋتەرريش، ت م د، ە ى ۇ، ا ءو س ش ك، ۇ ق ش ۇ جانە ە ا ە و اتقارۋشى ورگاندارىنىڭ باسشىلارى، ازىق-تۇلىك قاۋىپسىزدىگى جونىندەگى يسلام ۇيىمىنىڭ باس ديرەكتورى قاتىسادى.
بۇل شارا - قازاقستان ءتوراعالىعى شەڭبەرىندەگى ش ى ۇ ورگاندارىنىڭ سوڭعى وتىرىسى، ونى سەرىكتەستەر جوعارى كاسىبي دەڭگەيدە وتكىزەتىنىنە سەنىمدىمىز. حاتشىلىق ءوز تاراپىنان مۇشە مەملەكەتتەرگە ش ى ۇ شەڭبەرىندە جوعارى دەڭگەيدەگى كەزدەسۋدى ۇيىمداستىرۋعا بارىنشا كومەك كورسەتۋگە دايىن.
- قازاقستاننىڭ ش ى ۇ-عا ءتوراعالىعى شەڭبەرىندە 2024 -جىل ۇيىمنىڭ ەكولوگيا جىلى بولىپ جاريالاندى. ش ى ۇ-عا مۇشە مەملەكەتتەردىڭ ەكولوگيالىق ىنتىماقتاستىعىنىڭ كەلەشەگى مەن قازىرگى جوبالارى تۋرالى تولىعىراق ايتىپ بەرسەڭىز، سۋ ۇنەمدەۋ سالاسىنداعى ىنتىماق قاي دەڭگەيدە؟
- قازىرگى ۋاقىتتا جاھاندىق كليماتتىڭ وزگەرۋى بەلەڭ الىپ كەلەدى، بۇكىل الەمدە ەكولوگيالىق اپاتتار ءجيى بايقالىپ وتىر، بۇل بارلىق ەلدەردىڭ دامۋى مەن قاۋىپسىزدىگىنە قاۋىپ توندىرەدى. ش ى ۇ كەڭىستىگىندە دە سۋ رەسۋرستارىنىڭ تاپشىلىعى مەن بىركەلكى بولىنبەۋى، سۋ تاسقىنى، جەردىڭ شولەيتتەنۋى مەن سورتاڭدانۋى، ارال تەڭىزىنىڭ ەكولوگيالىق داعدارىسى جانە ءجيى بولاتىن توتەنشە اۋا رايى سياقتى ءبىرقاتار وزەكتى سىن-قاتەرگە تاپ بولىپ وتىرمىز.
سوندىقتان ش ى ۇ ورنىقتى دامۋ باعىتىن بەرىك ۇستانادى، قورشاعان ورتانى قورعاۋ، ەكولوگيالىق قاۋىپسىزدىك جانە كليماتتىڭ وزگەرۋى، تابيعاتتى ۇتىمدى پايدالانۋ سالاسىنداعى ىنتىماقتاستىققا زور ءمان بەرەدى. بۇل ماڭىزدى باعىتتار ش ى ۇ-عا مۇشە مەملەكەتتەردىڭ قورشاعان ورتانى قورعاۋ سالاسىنداعى ىنتىماقتاستىق تۇجىرىمداماسىندا جانە ونى ىسكە اسىرۋ جونىندەگى ءىس-شارالار جوسپارىندا كورسەتىلگەن.
قازاقستاننىڭ ش ى ۇ-عا ءتوراعالىعى كەزەڭىندە ءبىزدىڭ ۇيىمنىڭ ەكولوگيالىق كۇن ءتارتىبىن ىلگەرىلەتۋگە ماڭىزدى ءمان بەرىلىپ كەلەدى، الەمدىك قوعامداستىق نازارىن ەكولوگيالىق پروبلەمالارعا اۋدارۋدا قارقىندى جۇمىس جۇرگىزىلدى. قازاقستان تاراپىنىڭ باستاماسىمەن مۇشە ەلدەر عىلىمي- تەحنيكالىق ىنتىماقتاستىق، ءبىلىم بەرۋ جانە كادر دايارلاۋ، اقپارات جانە تاجىريبە الماسۋ، قورشاعان ورتانى قورعاۋ جانە مونيتورينگ سالاسىنداعى «جاسىل» قارجىلاندىرۋ، ەكولوگيالىق قاۋىپسىزدىك، بيوالۋاندىق، كليماتتىڭ وزگەرۋى، قالدىقتاردى باسقارۋ، ەنەرگيا ۇنەمدەۋ جانە شىعارىندىلاردى ازايتۋ سياقتى سالالاردا مازمۇندى ءوزارا ءىس- قيمىلدى كۇشەيتۋدە جانە ءتۇرلى جوبالاردى ىسكە اسىرا باستادى.
2023 -جىلى 26-قازاندا قابىلدانعان «ش ى ۇ ەكولوگيا جىلى» ءىس-شارالار جوسپارىن ىسكە اسىرۋ ماقساتىندا بىشكەكتە ش ى ۇ-عا مۇشە مەملەكەتتەردىڭ ۇكىمەت باسشىلارى كەڭەسىنىڭ وتىرىسىندا دوڭگەلەك ۇستەلدەر، سەمينارلار، ينتەراكتيۆتى ويىندار، ەكولوگيالىق اكتسيالار، ءبىلىم بەرۋ دارىستەرى سياقتى ءتۇرلى سيپاتتاعى ءىس-شارالار ۇيىمداستىرىلدى. ولار ش ى ۇ كەڭىستىگىن تۇراقتى جانە جاسىل دامىتۋ ءۇشىن ەكولوگيالىق ىنتىماقتاستىق ۋاعدالاستىقتارىن كەڭەيتۋگە باعىتتالدى.
ش ى ۇ حاتشىلىعى دا مۇشە مەملەكەتتەردىڭ قورشاعان ورتانى قورعاۋ جونىندەگى ءوزارا ءىس- قيمىلدى دامىتۋ باستامالارىن ىسكە اسىرۋعا ۇلەس قوسادى. ءبىزدىڭ قولداۋىمىزبەن 2023 -جىلى جەلتوقساندا «جاسىل ەكونوميكاعا جول: ش ى ۇ وڭىرىندەگى ورنىقتى دامۋ ستراتەگيالارى» اتتى جاستار كونفەرەنسياسى، 2024 -جىلى ساۋىردە «جاھاندىق كليماتتىڭ وزگەرۋى» تاقىرىبىندا «ش ى ۇ مودەلى» ينتەراكتيۆتى ويىنى ءوتتى.
2024 -جىلدىڭ اقپانىندا «ش ى ۇ-عا مۇشە مەملەكەتتەردەگى ەكولوگيالىق قاۋىپسىزدىك» اتتى دوڭگەلەك ۇستەلگە قاتىستىق.
2024 -جىلدى «ش ى ۇ ەكولوگيا جىلى» دەپ بەكىتۋ شەشىمىن ىسكە اسىرۋ ماقساتىندا 8-شىلدەدە چيڭداۋ قالاسىندا (شاندۋڭ پروۆينتسياسى، ق ح ر) ش ى ۇ ەلدەرىنىڭ «جاسىل» دامۋ جونىندەگى فورۋمىندا «ش ى ۇ ەكولوگيا جىلى 2024» كىشى فورۋمىن ۇيىمداستىرامىز. وعان ەكى پانەلدىك سەسسيا كىرەدى: «ش ى ۇ ەلدەرىنىڭ نەگىزگى ەكولوگيالىق سىن- قاتەرلەرى جانە ولاردى جەڭۋدەگى پراكتيكالىق تاجىريبەسى» جانە «ش ى ۇ ەلدەرىنىڭ جاھاندىق بيوالۋاندىقتى باسقارۋ بويىنشا كۇش- جىگەرى».
بۇل فورۋم ۇيىمعا مۇشە ەلدەر اراسىنداعى ەكولوگيالىق ىنتىماقتاستىقتى تالقىلاۋ ءۇشىن جاڭا پلاتفورما مەن مۇمكىندىكتەر تۋدىرارىنا سەنىمدىمىن.
سۋدى ۇنەمدەۋ - ش ى ۇ ەكولوگيالىق جانە تابيعاتتى قورعاۋ ىنتىماقتاستىعىنىڭ ماڭىزدى جانە باسىم باعىتتارىنىڭ ءبىرى. ش ى ۇ-عا مۇشە ەلدەر قانداي دا ءبىر دارەجەدە سۋ رەسۋرستارىنىڭ جەتىسپەۋشىلىگى، ولاردىڭ بىركەلكى بولىنبەۋى جانە لاستانۋى پروبلەمالارىمەن ۇشىراسىپ وتىر. سۋدى ۇنەمدەۋ ش ى ۇ كەڭىستىگىنىڭ وركەندەۋى مەن تۇراقتىلىعى نەگىزدەرىنە ىقپالىن تيگىزەدى. ۇيىم مۇشەلەرى بۇل ماسەلەگە ۇلكەن ءمان بەرەدى جانە ونى جوعارى دەڭگەيدە قاراۋدى جانە شەشۋدى ۇسىنادى.
استانادا وتەتىن ش ى ۇ مەملەكەتتەرىنىڭ باسشىلارى كەڭەسىنىڭ الداعى وتىرىسىندا كەڭەستىڭ «اۋىز سۋ قاۋىپسىزدىگى مەن سانيتارياسىن قامتاماسىز ەتۋ تۋرالى» مالىمدەمەسى قابىلدانادى دەپ كۇتىلىپ وتىر. قۇجاتتا سۋ رەسۋرستارىن ورنىقتى دامىتۋ مەن ۇتىمدى پايدالانۋعا، باسقارۋدى ينتەگراتسيالاۋعا، سۋدى ءتيىمدى جانە ۇتىمدى پايدالانۋدى ناسيحاتتاۋدىڭ وزەكتىلىگىنە، سونداي- اق بارشاعا قاۋىپسىز اۋىز سۋعا، سانيتاريا مەن گيگيەناعا قولجەتىمدىلىكتى قامتاماسىز ەتۋ سالاسىنداعى ىنتىماقتاستىق پەن ارىپتەستىكتى كەڭەيتۋ قاجەتتىگىنە باسا نازار اۋدارۋ كەرەگى اتالىپ وتكەن. وسى سالاداعى ءوزارا ءىس-قيمىلدىڭ كەڭ اۋقىمىن قوزعايتىن ەكولوگيا جانە قورشاعان ورتانى قورعاۋ سالاسىنداعى قۇجاتتاردىڭ بىرنەشە جوباسى كەلىسىلدى جانە بەكىتىلدى. بۇل قۇجاتتاردا ش ى ۇ كەڭىستىگىندە «جاسىل» ورنىقتى دامۋدى ىسكە اسىرۋ باعىتتارى كورسەتىلگەن جانە ءتيىمدى شارالار ازىرلەنگەن.
ش ى ۇ مەملەكەتتەرى ءوز كەڭىستىگىندەگى وزىق سۋ ۇنەمدەۋ جانە سۋارۋ تەحنولوگيالارىن تاراتۋ جۇمىستارىنا ەرەكشە كوڭىل بولەدى.
2019 -جىلى ق ح ر ءتوراعاسى شي جينپيڭنىڭ باستاماسىمەن يانلين قالاسىندا (شانشي پروۆينتسياسى، ق ح ر) ش ى ۇ اگرارلىق تەحنولوگيالارمەن الماسۋ جانە وقىتۋ جونىندەگى دەمونستراتسيالىق بازاسى قۇرىلدى، ول سوڭعى 5 جىلدا ش ى ۇ كەڭىستىگىندە قىتايدىڭ وزىق سۋ ۇنەمدەۋ، يرريگاتسيالىق جانە باسقا دا اۋىل شارۋاشىلىعى تەحنولوگيالارىن تاراتۋ مەن ەنگىزۋدە ماڭىزدى ءرول اتقارعان جانە مۇشە مەملەكەتتەردە سۋ رەسۋرستارىن ساقتاۋعا جانە ازىق-تۇلىك قاۋىپسىزدىگىن قامتاماسىز ەتۋگە ەلەۋلى ۇلەس قوسقان.
ودان بولەك، ش ى ۇ سۋ رەسۋرستارىن قورعاۋ جانە پايدالانۋ سالاسىنداعى حالىقارالىق ىنتىماقتاستىققا زور ءمان بەرەدى. ش ى ۇ حاتشىلىعى ف ا و- مەن ءوزارا تۇسىنىستىك تۋرالى مەموراندۋمعا قول قويدى، ونىڭ نەگىزگى ەلەمەنتتەرىنىڭ ءبىرى - سۋ رەسۋرستارىن تۇراقتى باسقارۋ سالاسىندا الماسۋ مەن ىنتىماقتاستىقتى جۇزەگە اسىرۋ. جاقىندا مەن تاجىكستان رەسپۋبليكاسى ۇيىمداستىرعان دۋشانبە قالاسىنداعى «سۋ 2018-2028 -جىلدارداعى تۇراقتى دامۋ ءۇشىن» حالىقارالىق ءىس-قيمىل ونجىلدىعى بويىنشا جوعارى دەڭگەيدەگى ءۇشىنشى حالىقارالىق كونفەرەنتسياعا قاتىستىم. بۇل شارا حالىقارالىق قوعامداستىقتىڭ، سونىڭ ىشىندە ش ى ۇ-عا مۇشە مەملەكەتتەردىڭ جوعارى باعاسىن الدى.
- قازاقستان ۇيىمعا ءتوراعالىق ەتۋ كەزەڭىندە الماتى قالاسى «ش ى ۇ تۋريستىك جانە مادەني استاناسى» دەپ جاريالاندى. ش ى ۇ-عا قاتىسۋشى ەلدەر اراسىندا تۋريزم سالاسىنداعى ىنتىماقتاستىقتىڭ دامۋىن جانە ش ى ۇ كەڭىستىگىندەگى تۋريستىك الەۋەت پەرسپەكتيۆاسىن قالاي باعالار ەدىڭىز؟
- مادەني ءوزارا ءىس-قيمىل جانە تۋريستىك ىنتىماقتاستىق ش ى ۇ-عا مۇشە مەملەكەتتەر قىزمەتىنىڭ باسىم باعىتتارىنىڭ ءبىرى رەتىندە حالىقتاردى جاقىنداستىرۋعا جانە دوس ەلدەردىڭ ەكونوميكاسىن دامىتۋعا جاردەمدەسۋدە بىرەگەي ءرول اتقارادى.
وتكەن 2023 -جىل «ش ى ۇ تۋريزم جىلى» بولىپ جاريالانعان ەدى. قازىرگى ءتوراعا قازاقستان رەسپۋبليكاسى مادەنيەت جانە تۋريزم سالاسىنداعى ىنتىماقتاستىققا ۇلكەن ءمان بەرەدى. ش ى ۇ تۋريزم جىلىن وتكىزۋ جونىندەگى ءىس-شارالار جوسپارى جانە «الماتى - ش ى ۇ تۋريستىك جانە مادەني استاناسى» باعدارلاماسىن ىسكە اسىرۋ جونىندەگى ءىس-شارالار جوسپارى شەڭبەرىندە 20-دان استام مادەني جانە تۋريستىك شارا ۇيىمداستىرىلدى، ونىڭ ىشىندە ش ى ۇ حالىقارالىق تۋريستىك فورۋمى، «ازيا داۋىسى» حالىقارالىق مۋزىكالىق فەستيۆالى، حالىقارالىق قوناق ءۇي فورۋمى، Globe بالەتى، شاحماتتان ش ى ۇ كۋبوگى بار. بۇل شارالار قازاقستاندىق تاراپتىڭ جانە تۇتاستاي العاندا ش ى ۇ-نىڭ مادەني- تۋريستىك برەندىن قالىپتاستىرۋعا ىقپال ەتتى، سونداي-اق ش ى ۇ-نىڭ مادەني- تۋريستىك ىنتىماقتاستىعىن تەرەڭدەتۋدە ماڭىزدى ءرول اتقاردى.
وتكەن جىلدىڭ قاراشا ايىندا ش ى ۇ حاتشىلىعى ءۇرىمجى قالاسىندا ش ۇ ا ا حالىق ۇكىمەتىمەن بىرلەسىپ «ش ى ۇ فورۋمى 2023 - تۋريزم جىلى» جيىنىن وتكىزدى. بۇل شارا ش ى ۇ ەلدەرى اراسىنداعى تۋريزم سالاسىنداعى ءوزارا ءىس-قيمىلدى دامىتۋ جانە ءوڭىرىمىزدىڭ تۋريستىك الەۋەتىن اشۋ جونىندەگى باستامالاردى تالقىلاۋ ءۇشىن ماڭىزدى الاڭ بولدى.
بيىل 24-مامىردا الماتى قالاسىندا ش ى ۇ-عا مۇشە مەملەكەتتەردىڭ تۋريستىك اكىمشىلىكتەرى باسشىلارىنىڭ كەزەكتى كەزدەسۋى ءوتتى، وعان مەن دە قاتىستىم. وتىرىس قورىتىندىسى بويىنشا ش ى ۇ تۋريزم سالاسىنداعى 2024-2025 -جىلدارعا ارنالعان بىرلەسكەن ءىس-قيمىل جوسپارى قابىلداندى، ول مۇشە مەملەكەتتەر ءۇشىن تۋريستىك ىنتىماقتاستىق باعىتتارىن ودان ءارى اشۋ، زەردەلەۋ، تەرەڭدەتۋ جانە جەتىلدىرۋ جونىندەگى ناقتى جول كارتاسىن بىلدىرەدى. ءبىز مۇشە مەملەكەتتەردىڭ بىرلەسكەن كۇش-جىگەرىمەن ش ى ۇ-نىڭ تۋريستىك ىنتىماقتاستىعى قارقىندى داميتىنىنا، ال حالىقتارىمىز ش ى ۇ ىنتىماقتاستىعىنىڭ ارتىقشىلىقتارى مەن تيىمدىلىگىن سەزىنەتىنىنە سەنىمدىمىز.
جاقىن كۇندەرى استانادا وتەتىن ش ى ۇ سامميتىندە چيڭداۋ قالاسىنا (ق ح ر) «ش ى ۇ مادەني جانە تۋريستىك استاناسى» مارتەبەسىن بەرۋ تۋرالى شەشىم قابىلدانادى دەپ جوسپارلانىپ وتىر. چيڭداۋ - مادەني مۇراسى باي تاريحي قالا جانە قىتايدىڭ ءىرى زاماناۋي پورتى. قىتاي تاراپى چيڭداۋ قالاسىندا ش ى ۇ تۋريستىك ىنتىماقتاستىعىنىڭ جاڭا دەڭگەيگە شىعۋىنا كومەكتەسەتىن جوعارى كاسىبي دەڭگەيدە ءبىرقاتار مادەني جانە تۋريستىك ءىس-شارا ۇيىمداستىراتىنىنا سەنەمىز.
- جاقىندا ش ى ۇ ءىس-شارالار الاڭىندا ۇيىمدى ودان ءارى رەفورمالاۋدىڭ جانە قىزمەتىن وڭتايلاندىرۋدىڭ ماڭىزدىلىعى تۋرالى ايتىلدى. بۇل باعىتتا جاعداي قالاي؟ استانادا سامميتىندە وسى اسپەكتىلەر قوزعالا ما؟
- ش ى ۇ قۇرىلعالى جيىرما جىلدان استام ۋاقىت ءوتتى، بۇل ارالىقتا بارلىق سالادا ەلەۋلى جەتىستىكتەرگە قول جەتكىزىلدى جانە حالىقارالىق جاعدايدا ايتارلىقتاي وزگەرىستەر بولدى. ءسىز اتاپ وتكەندەي، مۇشە مەملەكەتتەر ش ى ۇ قىزمەتىن جەتىلدىرۋدى نەگىزگى مىندەتتەردىڭ ءبىرى رەتىندە قاراستىرادى جانە ونى ىلگەرىلەتۋ ءۇشىن بار كۇشىن سالادى. بۇل باعىتتاعى جۇمىس مەملەكەت باسشىلارىنىڭ كەڭەسى، ۇكىمەت باسشىلارىنىڭ كەڭەسى، سىرتقى ىستەر مينيسترلەرىنىڭ كەڭەسى جانە ۇيىمنىڭ باسقا دا ماڭىزدى مەحانيزمدەرى دەڭگەيىندە جۇرگىزىلەدى.
بۇل پروتسەسس 2022 -جىلى سامارقان سامميتىندە مۇشە مەملەكەتتەردىڭ باسشىلارى ش ى ۇ قىزمەتىن جەتىلدىرۋ تۋرالى شەشىم قابىلداعان ساتتە ىسكە قوسىلدى.
ش ى ۇ حاتشىلىعى ۇيىمنىڭ نەگىزگى اتقارۋشى ورگانى رەتىندە مۇشە مەملەكەتتەر باسشىلارىنىڭ تاپسىرمالارىن بەلسەندى ورىندايدى، سامارقان سامميتىنەن كەيىن ش ى ۇ جۇمىسىن جەتىلدىرۋ جونىندە ۇسىنىستار بەردى.
2023 -جىلى ناۋرىزدا استانادا قازاقستاندىق تاراپتىڭ توراعالىعىمەن وسى تاقىرىپ بويىنشا العاشقى ساراپتامالىق كونسۋلتاتسيالار ءوتتى، ونىڭ قورىتىندىسى بويىنشا بۇل جۇمىستى ۇلتتىق ۇيلەستىرۋشىلەر كەڭەسىنىڭ، سىرتقى ىستەر مينيسترلەرى كەڭەسىنىڭ جانە مۇشە مەملەكەتتەر باسشىلارى كەڭەسىنىڭ وتىرىستارىندا قاراۋ ۇيعارىلدى.
قازىرگى ۋاقىتتا ش ى ۇ-عا مۇشە مەملەكەتتەر وسى ماسەلە بويىنشا ءبىرقاتار ماڭىزدى ۋاعدالاستىققا قول جەتكىزدى جانە بەلگىلەنگەن جوسپار بويىنشا ءتيىستى جۇمىستى ىلگەرىلەتىپ كەلەدى. بۇل جۇمىس ءالى جالعاسىپ جاتقاندىقتان، مەن بارلىق مالىمەتتى اشىق ايتا المايمىن.
دەگەنمەن، مۇشە مەملەكەتتەردىڭ بىرلەسكەن كۇش-جىگەرىمەن ش ى ۇ-نى جاڭعىرتۋ مەن رەفورمالاۋدىڭ پەرسپەكتيۆالى جانە سىندارلى جوسپارىن ازىرلەي الاتىنىمىزعا سەنىمدىمىن، بۇل ۇيىمىمىزعا زاماننان قالىسپاۋعا جانە مۇشە مەملەكەتتەردىڭ حالىقتارىنا كوبىرەك پايدا اكەلۋگە كومەكتەسەدى.
- استانا سامميتىندە بەلارۋس رەسپۋبليكاسى ش ى ۇ-عا تولىققاندى مۇشە بولىپ قوسىلماق. ۇيىمدى كەڭەيتۋ بويىنشا تاعى قانداي جوسپارلار بار؟
- بەلارۋس رەسپۋبليكاسىنىڭ ش ى ۇ-عا تولىققاندى مۇشە رەتىندە كىرۋ پروتسەسى 2022 -جىلى سامارقان سامميتىندە باستالدى. بۇل پروتسەسس استانا سامميتىندە اياقتالادى دەپ وتىرمىز، ياعني بەلارۋس رەسپۋبليكاسى ۇيىمنىڭ 10-شى مۇشە مەملەكەتى اتانادى.
ازىرگە ش ى ۇ-نىڭ 11-شى مۇشەسى كىم بولاتىنى ۇيىمنىڭ كۇن تارتىبىندەگى وزەكتى ماسەلە ەمەس. ءبىز ءبىرقاتار ەلدەن ديالوگ بويىنشا سەرىكتەس مارتەبەسىن الۋ تۋرالى وتىنىمدەر الدىق، سونداي-اق كەيبىر ديالوگ سەرىكتەستەرى باقىلاۋشى مارتەبەسىنە اۋىسقىسى كەلەتىنىن بىلدىرگەن. وسى ماسەلەنىڭ بارلىعى ۇيىمنىڭ قىزمەتىن جەتىلدىرۋ اياسىندا تالقىلانادى.
ايتا كەتەرلىگى، ءبىز كوزدەگەن ماقسات - ش ى ۇ مۇشەلەرىن كوبەيتۋ ەمەس، ۇيىمنىڭ ءارتۇرلى سالاداعى ىنتىماقتاستىعىن دامىتۋدىڭ وبەكتيۆتى ناتيجەسى، قاعيداتتارى مەن ماقساتتارىنىڭ امبەباپتىعىن جانە تارتىمدىلىعىن تىكەلەي كورسەتۋ. ش ى ۇ-نىڭ كەڭەيۋى قازىرگى الەمدە كوپپوليارلىلىق تەندەنتسياسىنا ماڭىزدى سەرپىن بەرىپ، ۇيىمنىڭ حالىقارالىق جانە وڭىرلىك ىستەردە اسا ماڭىزدى ءرول اتقارۋىنا مۇمكىندىك بەرەدى دەپ ويلايمىن.
- شاڭحاي ىنتىماقتاستىق ۇيىمىنىڭ ورتالىق ازيا ءوڭىرىن نىعايتۋداعى ءرولىن قالاي باعالايسىز؟
- ورتالىق ازيانىڭ ءتورت ەلى - قازاقستان، قىرعىزستان، وزبەكستان جانە تاجىكستان ش ى ۇ-نىڭ نەگىزىن قالاۋشى ەلدەر، ۇيىمدى دامىتۋدىڭ قوزعاۋشى كۇشتەرى مەن بەلسەندى قاتىسۋشىلارى سانالادى، ءتۇرلى سالاداعى ىنتىماقتاستىعىن ودان ءارى تەرەڭدەتۋگە ەلەۋلى ۇلەس قوسىپ كەلەدى. ورتالىق ازيانىڭ «ش ى ۇ يادروسى» مارتەبەسى دۋشانبە دەكلاراتسياسىندا، سامارقان دەكلاراتسياسىندا، نيۋ-دەلي دەكلاراتسياسىندا جانە ش ى ۇ-نىڭ باسقا دا ماڭىزدى قۇجاتتارىندا بەكىتىلگەن.
قۇجاتتاردا مۇشە مەملەكەتتەر ءوز ەلدەرىندە جانە تۇتاستاي وڭىردە بەيبىتشىلىكتى، قاۋىپسىزدىك پەن تۇراقتىلىقتى قامتاماسىز ەتۋگە باعىتتالعان ورتالىق ازيا مەملەكەتتەرىنىڭ كۇش- جىگەرىن قولدايتىنى، وسى ءوڭىردىڭ تۇراقتىلىعى مەن الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق دامۋىن ودان ءارى نىعايتۋدا ش ى ۇ-نىڭ بەلسەندى ءرولىن جاقتايتىنى ايتىلعان. بۇل - ش ى ۇ-عا مۇشە مەملەكەتتەردىڭ ورتالىق ازيا ءوڭىرىنىڭ ستراتەگيالىق مارتەبەسىنە جانە ونىڭ ش ى ۇ كەڭىستىگىندەگى رولىنە قاتىستى كونسەنسۋسى.
ورتالىق ازياداعى تۇراقتىلىق پەن ەكونوميكالىق دامۋ - ش ى ۇ ەلدەرىنىڭ قاۋىپسىزدىگى مەن وركەندەۋىنىڭ كەپىلى، مۇندا ورتالىق ازيا ەلدەرى مەن باسقا دا مەملەكەتتەر اراسىنداعى ءتۇرلى دەڭگەيدەگى، ءتۇرلى فورماتتاعى جانە ءتۇرلى سالاداعى ەكىجاقتى جانە كوپجاقتى ىنتىماقتاستىق قۇپتالادى. ءبىز ورتالىق ازيا ەلدەرىنەن ش ى ۇ دامۋىن بەلسەندى قولداۋدى، «ش ى ۇ وتباسى» سانالاتىن وزگە ەلدەرمەن قارىم-قاتىناس پەن ىنتىماقتاستىقتى نىعايتۋدى، ەلدەر مۇددەلەرىنىڭ ينتەگراتسياسىن تەرەڭدەتۋدى جانە ءوزارا ءتيىمدى ناتيجەلەرگە قول جەتكىزۋدى كۇتەمىز، بۇل ءوز كەزەگىندە ش ى ۇ-نىڭ دامۋىنا جانە ونىڭ حالىقارالىق ارەناداعى بەدەلى مەن ىقپالىن نىعايتۋعا سەپتىگىن تيگىزەدى.
اۆتور
ايجان سەرىكجان قىزى
