استانا مەن بەيجىڭ اراسىنداعى تەلەكوپىر: بيىل استانادا وتەتىن ش ى ۇ سامميتى قارساڭىندا
استانا. KAZINFORM — بۇگىن استاناداعى Silk Way تەلەارناسى مەن بەيجىڭدە قىتايدىڭ جاھاندىق تەلەۆيدەنيە جەلىسىن (CGTN) بايلانىستىراتىن تەلەكوپىر ءوتتى. ول 3-جانە 4-شىلدەدە استانادا جوسپارلانعان 2024-جىلعى شانحاي ىنتىماقتاستىق ۇيىمىنىڭ (ش ى ۇ) سامميتىنە ارنالدى.
«كوپجاقتى ديالوگتى نىعايتۋ، تۇراقتى بەيبىتشىلىك پەن دامۋعا ۇمتىلۋ» تاقىرىبىمەن وتەتىن بيىلعى سامميتتە ەكونوميكالىق ىنتىماقتاستىق، ايماقتىق قاۋىپسىزدىك جانە تسيفرلىق ترانسفورماتسيا سياقتى نەگىزگى ماسەلەلەردى شەشۋ جوسپارلانۋدا.
Silk Way تەلەارناسىنىڭ جۇرگىزۋشىلەرى اينۇر يمانعالي مەن داۋرەن يساعۇلوۆ CGTN تەلەارناسىنىڭ جۇرگىزۋشىسى يان چەنسيمەن كەزدەسىپ، ش ى ۇ- نىڭ سوڭعى ونجىلدىقتاردا ايماقتىق قاۋىپسىزدىككە قانشالىقتى ەلەۋلى ۇلەس قوسقانىن تالقىلادى. ۇيىمنىڭ نازارى سيفرلىق ەكونوميكا، قارجى، ەركىن ساۋدا، كولىك جانە ەنەرگەتيكا سياقتى سالالارعا كەڭەيدى.
قىتاي قوعامدىق عىلىمدار اكادەمياسىنىڭ رەسەي، شىعىس ەۋروپا جانە ورتالىق ازيانى زەرتتەۋ ينستيتۋتىنىڭ عىلىمي قىزمەتكەرى، دوكتور سيۋي ۆەنحۋن ش ى ۇ اياسىنداعى قاۋىپسىزدىك جانە دامۋ تاقىرىپتارى تۋرالى تەلەكوپىرگە قوسىلدى.
«1996-جىلى شانحاي بەستىگى رەتىندە قۇرىلعان ۇيىم ءارقاشان وسى تاقىرىپتارعا باسىمدىق بەرىپ كەلەدى»، — دەدى دوكتور سيۋي.
ش ى ۇ- نىڭ توعىز تولىققاندى مۇشەگە، ءۇش باقىلاۋشى مەملەكەتكە جانە 14 ديالوگتىق سەرىكتەسكە دەيىن كەڭەيۋىنە قاراماستان، قاۋىپسىزدىك پەن دامۋ ونىڭ كۇن تارتىبىندەگى باستى ماسەلە بولىپ قالا بەرەدى.
دوكتور سيۋي ەسىرتكى قىلمىسى، ترانسۇلتتىق ۇيىمداسقان قىلمىس جانە اقپاراتتىق قاۋىپسىزدىك سياقتى قاۋىپتەرمەن كۇرەسۋمەن قاتار لاڭكەستىككە قارسى كۇرەستىڭ باستى باسىمدىق ەكەنىن اتاپ ءوتتى.
تەلەكوپىردىڭ تاعى ءبىر قوناعى، دۇنيەجۇزىلىك ەكونوميكا جانە ساياسات ينستيتۋتىنىڭ قىتايتانۋ جانە ازياتانۋ باعدارلاماسىنىڭ ديرەكتورى ەرسۇلتان جانسەيىتوۆ تاياۋدا وتكەن شىۇ سىرتقى ىستەر مينيسترلەرى كەزدەسۋىنىڭ ماڭىزدىلىعىن ايتىپ، استاناداعى ستۋديادا جۇرگىزۋشىلەرگە قوسىلدى.
ونىڭ سوزىنشە، 22 دەن استام قۇجاتقا قول قويىلعان بۇل كەزدەسۋ الداعى سامميتكە ماڭىزدى دايىندىق بولدى. ول كولىك، ەنەرگەتيكا جانە سيفرلىق ترانسفورماتسيا ماسەلەلەرىنە باسىمدىق بەرگەن قازاقستان باسشىلىعىمەن جەمىستى جىل بولعانىن اتاپ ءوتتى.
سونداي-اق قازاقستاننىڭ ش ى ۇ قۇرىلىمىن پايدالانا وتىرىپ، ايماقتىق ەكونوميكالىق ىنتىماقتاستىقتاعى ءرولى ەرەكشە ەكەنىن جەتكىزدى. جانسەيىتوۆ قازاقستاننىڭ ەۋرازياداعى ستراتەگيالىق ورنالاسۋى ونى كولىك بايلانىستارى مەن ەنەرگەتيكالىق ىنتىماقتاستىق سالاسىنداعى نەگىزگى ويىنشىعا اينالدىراتىنىن اتاپ ءوتتى.
سپيكەر قازاقستان ش ى ۇ- عا مۇشە ەل رەتىندە كولىكتىك بايلانىسقا باسىمدىق بەرۋى كەرەكتىگىن ايتتى. قازاقستان دۇنيە جۇزىندەگى ەڭ ۇلكەن قۇرلىقتىڭ ورتالىعىندا ورنالاسقانىن ەسكەرسەك، ول ءاربىر مەملەكەتپەن ءوزارا بايلانىستى بولۋى كەرەك.
ونىڭ پايىمىنشا، قازاقستان ءۇشىن ەكىنشى باسىمدىق — ەنەرگەتيكالىق ىنتىماقتاستىق. قازاقستان - ەنەرگەتيكالىق رەسۋرستاردى، مۇنايدى، گازدى جانە ۋراندى ەكسپورتتاۋدا مىقتى ەل.
«ال ءۇشىنشى، ارينە، ماڭىزدى تاقىرىپتاردىڭ ءبىرى — سيفرلىق ترانسفورماتسيا. بۇگىندە ءبىز پروتسەستەردىڭ كوپشىلىگى تسيفرلىق جولمەن ءوتىپ جاتقانىن كورىپ وتىرمىز. بارلىق كاسىپورىندار تەزىرەك جانە تيىمدىرەك جۇمىس ىستەيدى. تاعى ءبىر تاقىرىپ تسيفرلىق ترانسفورماتسياعا قاتىستى — كيبەرقاۋىپسىزدىك ماسەلەسى. وسىنىڭ ءبارىن ەسكەرسەك، بۇل، تولىق ءتىزىم ەمەس، الايدا نەگىزىنەن قازاقستاننىڭ ش ى ۇ- داعى مۇددەلەرىن قالىپتاستىرادى»، — دەدى ول.
ش ى ۇ- عا مۇشەلىككە جاڭا ۇمىتكەرلەر قانداي ۇسىنىس بىلدىرەدى جانە بۇل ۇيىمنىڭ بولاشاعى ءۇشىن قانداي ءرول اتقارادى دەگەن سۇراققا جاۋاپ بەرە وتىرىپ، جانسەيىتوۆ ش ى ۇ- نىڭ ىقپالى ارتىپ كەلە جاتقانىن جانە جاڭا مۇشەلەر قاتارىنا بەلارۋس، ساۋد ارابياسى، تۇركيا، سونداي-اق بىرىككەن اراب امىرلىكتەرى كىرەتىنىن اتاپ ءوتتى.
جانسەيىتوۆ شىۇ اياسىنداعى ەكونوميكالاردىڭ ءوزارا بايلانىسى ماڭىزدى فاكتور ەكەنىن دە ەسكە سالدى. قىتاي ءىرى ەكونوميكا رەتىندە ەنەرگەتيكالىق قاۋىپسىزدىككە مۇددەلى جانە ەنەرگەتيكالىق حاب سياقتى باستامالار بارلىق مۇشەلەر ءۇشىن، اسىرەسە قازاقستان ءۇشىن ءتيىمدى دەپ سانالادى. تۇركيا سياقتى ەلدەردىڭ ش ى ۇ- عا كىرۋگە مۇددەلى بولۋى ۇيىمنىڭ ىقپالىنىڭ ارتىپ كەلە جاتقانىن ودان ءارى كورسەتەدى.
ش ى ۇ- نىڭ جاڭا مۇشەلەرىن باعالاۋ كريتەرييلەرى تۋرالى ايتا كەلە، سپيكەر ولار ەلدەردىڭ ءبىر- بىرىنە دۇشپاندىق تانىتپاۋى كەرەكتىگى تۋرالى ەرەجەنى قامتيتىنىن باسا جەتكىزدى. ولار، سونداي- اق تەرروريزم، سەپاراتيزم جانە ەكسترەميزمگە قارسى كۇرەس سياقتى ورتاق قۇندىلىقتاردى قولداپ، دامۋعا باسىمدىق بەرۋى كەرەك. بۇل ولاردىڭ ۇلتتىق باعدارلامالارىن وسى قاعيداتتارعا سايكەستەندىرۋدى جانە حالىقارالىق دەڭگەيدە كورسەتۋدى قامتيدى.
دوكتور سيۋي ۆەنحۋن ءوز كەزەگىندە تەلەكوپىر جۇرگىزۋشىلەرىنە 2012-جىلدان بەرى قىتاي «ءبىر بەلدەۋ، ءبىر جول» باستاماسىن ۇسىنعانىن، ال قازاقستان مەن ورتالىق ازيا «ءبىر بەلدەۋ، ءبىر جول» باستاماسىنىڭ نەگىزگى وڭىرلەرى ەكەنىن ەسكە سالدى.
«وسىلايشا، قازاقستان مەن ورتالىق ازيا مەملەكەتتەرى تابىستى دامىمايىنشا، «ءبىر بەلدەۋ، ءبىر جول» باستاماسىنىڭ تابىسى بولمايدى. قىتاي، سونىمەن بىرگە ادامزاتتىڭ بولاشاعى - ورتاق قاۋىمداستىق قۇرۋدى ۇسىنىپ، ونىڭ الەمگە ۇلگىسىن كورسەتكىسى كەلەدى. نەلىكتەن قىتاي ورتالىق ازيا مەن قازاقستانعا، اسىرەسە قازاقستانعا كوپ كوڭىل ءبولىپ وتىر؟ ويتكەنى، قىتاي مەن قازاقستان اراسىنداعى ءوزارا ءىس- قيمىل بەلسەندى»، — دەدى ول.
سونداي-اق سپيكەر تەلەكوپىرگە قاتىسۋشىلاردىڭ نازارىن ءوزارا قۇرمەت، تيىمدىلىك، تەڭدىك، كەڭەسۋ، وركەنيەتتەردىڭ الۋان تۇرلىلىگىن قۇرمەتتەۋ، ورتاق دامۋعا ۇمتىلۋدى بىلدىرەتىن ەرەكشە «شانحاي رۋحىنا» اۋداردى. ش ى ۇ - حالىقارالىق ارەناداعى ماڭىزدى ويىنشى.
تەلەكوپىردى جالعاستىرعان ەرسۇلتان جانسەيىتوۆ ء«بىزدىڭ ايماقتاردا جاقىندا ماسكەۋدە بولعان وقيعاعا ۇقساس لاڭكەستىك سياقتى قاۋىپتەر ءالى دە بار ەكەنىن» ەسكە سالدى. بۇل ۇلكەن قاۋىپتىڭ بار ەكەنىن دالەلدەيدى. بۇل ماسەلەنى شەشۋدىڭ ءبىر جولى – ش ى ۇ ەلدەرى اياسىندا اقپارات الماسۋ جانە كيبەرقاۋىپسىزدىكتى كۇشەيتۋ ەكەنىن ايتتى.
جانسەيىتوۆتىڭ سوزىنشە، شىۇ ۇيىمنىڭ ىشىندە ءاربىر ادام ءوزىن قاۋىپسىز سەزىنۋى ءۇشىن ش ى ۇ شەڭبەرىندە ەرەجەلەر مەن قاعيدالاردى ازىرلەۋى كەرەك.
تەلەكوپىردى قورىتىندىلاعان جۇرگىزۋشىلەر ش ى ۇ- نىڭ بۇگىنى مەن بولاشاعىنا قاتىستى ءبىرقاتار تاقىرىپتار بويىنشا ءوز ويلارىن ورتاعا سالىپ، قۇندى پىكىرلەرىن بىلدىرگەن قوناقتارعا العىستارىن ءبىلدىردى.
