اسسامبلەياعا 30 جىل: قازاقستاندا قانشا ەتنوس تۇرادى

استانا. KAZINFORM - بيىل 1- ناۋرىزدا قازاقستان حالقى اسسامبلەياسىن قۇرۋ تۋرالى جارلىققا 30 جىل تولدى جانە العىس ايتۋ كۇنى اتالىپ وتەدى. بۇل ۇيىم 1995 -جىلى ەلىمىزدەگى ەتنوسارالىق كەلىسىم مەن تاتۋلىقتى ساقتاۋ مەن نىعايتۋ ءۇشىن قۇرىلعان ەدى.

اسسامبلەيا قالاي قۇرىلدى

عاسىرلار بويى قازاق دالاسى ءتۇرلى مادەنيەتتەر مەن داستۇرلەر توعىسقان ورتاعا اينالدى. ءتۇرلى تاريحي وقيعالارعا بايلانىستى XVIII عاسىردان باستاپ، رەسەي يمپەرياسىنان قونىس اۋدارعان تاتارلار، ورىستار، ۋكرايندەر، نەمىستەر كەلە باستادى. 1937 -جىلى كەڭەس وداعى دەپورتاتسيالاعان كارىستەر، ال 1944 -جىلى - شەشەندەر مەن ينگۋشتار قازاقستانعا كۇشتەپ كوشىرىلدى. بۇل كوش 1954 -جىلى باستالعان تىڭ يگەرۋ جىلدارى جاندانا ءتۇستى.

ال ەگەمەندىك العان جىلدارى قازاقستانداعى بەيبىتشىلىك پەن كەلىسىمدى نىعايتۋ تاۋەلسىزدىكتى ساقتاۋدىڭ باستى نەگىزدەرىنىڭ بىرىنە اينالدى، وڭ ەتنوسارالىق ديالوگ پەن تاتۋلىقتى ساقتاۋعا ىقپال ەتەتىن قۇرىلىم قاجەت بولدى. وسىلايشا 1995 -جىلعى 1-ناۋرىزدا قازاقستان حالىقتارى اسسامبلەياسى قۇرىلدى.

العاشىندا ونىڭ مارتەبەسى پرەزيدەنت جانىنداعى كونسۋلتاتيۆتى- كەڭەسشى ورگان بولىپ بەكىتىلدى. دەگەنمەن، اسسامبلەيا اتالعان مارتەبەدەن دە مىقتى قۇقىقتىق نەگىزى مەن قوعامدىق- ساياسي مارتەبەسى بار كونستيتۋتسيالىق ورگانعا دەيىن ءوستى. مەملەكەت باسشىسى اسسامبلەيا ۇسىنعان پارلامەنت سەناتىنىڭ 5 دەپۋتاتىن تاعايىندايدى. ەل اۋماعىندا مىڭنان استام ەتنومادەني بىرلەستىكتەر، انالار كەڭەسى جانە اقساقالدار كەڭەسى جۇمىس ىستەيدى.

ودان بولەك، پرەزيدەنت تاپسىرماسىمەن قۇرىلعان «اسسامبلەيا جاستارى» بىرلەستىگى مەن مەدياتسيا كەڭەسى بەلسەندى جۇمىس ىستەيدى. وڭىرلەردە اشىلعان دوستىق ۇيلەرى دە ەتنومادەني بىرلەستىكتەردىڭ عانا ەمەس، جەرگىلىكتى قاۋىمداستىقتىڭ، ۇكىمەتتىك ەمەس ۇيىمدار مەن جاستاردىڭ ورتاسىنا اينالدى. ەلىمىزدىڭ بارلىق وڭىرلەرىندە قحا جۋرناليستەر كلۋبى جانە ەتنيكالىق باق جۇمىس ىستەيدى.

قازاقستان حالقى اسسامبلەياسى بۇگىندە ەتنوسارالىق كەلىسىم مەن تۇراقتىلىقتىڭ مىزعىماس كەپىلىنە اينالدى. جىل باسىنان بەرى ەلىمىزدىڭ بارلىق وڭىرىندە اسسامبلەيانىڭ 30 جىلدىعىنا ارنالعان ءىس-شارالار ۇيىمداستىرىلىپ كەلەدى، ونداعى ءاربىر باستاما ەلدەگى بىرلىك پەن تاتۋلىقتى ودان ءارى نىعايتۋعا باعىتتالعان.

− وسى جىلدارى اسسامبلەيانىڭ باستامالارى ەلىمىزدە بەيبىتشىلىك پەن ءوزارا تۇسىنىستىك ورناپ، ءاربىر ەتنوستىڭ مادەنيەتى مەن سالت-ءداستۇرىن ساقتاپ، جالپىۇلتتىق مۇددە جولىندا وركەندەۋىنە مۇمكىندىك جاسادى. بۇگىندە قازاقستان حالقى اسسامبلەياسى - الەمدىك قاۋىمداستىق تاراپىنان مويىندالعان ەتنوسارالىق تاتۋلىق پەن بىرلىكتىڭ بىرەگەي ۇلگىسى. حالىقارالىق ارەنادا «قازاقستاندىق مودەل» تۇراقتىلىق پەن كەلىسىمنىڭ ءساتتى تاجىريبەسى رەتىندە جوعارى باعالانادى. بۇل - بىرلىك پەن دوستىقتى باعالاي بىلەتىن حالقىمىزدىڭ ورتاق جەتىستىگى. ءبىز وسى قۇندىلىقتاردى كوزدىڭ قاراشىعىنداي ساقتاپ، بولاشاق ۇرپاققا امانات ەتۋىمىز كەرەك. ءبىزدىڭ باستى بايلىعىمىز - حالقىمىزدىڭ تاتۋلىعى مەن ەل ىشىندەگى تۇراقتىلىق، − دەدى ق ح ا ءتوراعاسىنىڭ ورىنباسارى، ق ر پرەزيدەنتى اكىمشىلىگى ق ح ا حاتشىلىعىنىڭ مەڭگەرۋشىسى مارات ءازىلحانوۆ.

قازاقستاندا قانشا ەتنوس وكىلى بار

2021 -جىلى جۇرگىزىلگەن قازاقستان رەسپۋبليكاسى حالقىنىڭ ۇلتتىق ساناعى بويىنشا، ەلىمىزدە 122 ۇلت پەن ۇلىس وكىلى تۇرادى. دالىرەك ايتقاندا، قازاقتار - 13497891، ورىستار - 2981946، وزبەكتەر - 614047، ۋكرايندار - 387327، ۇيعىرلار - 290337، نەمىستەر - 226092، تاتارلار - 218653، ازەربايجاندار - 145615، كارىستەر - 118450، دۇنگەندەر - 78817، بەلورۋستار - 76484، كۇردتەر - 47880 جانە باسقا ەتنوس وكىلدەرى بار.

تيىسىنشە، مەملەكەتتى قۇراۋشى ۇلت قازاقتار - %70,4، ورىس حالقى - %15,5، وزبەكتەر - %3,2، ۋكرايندەر - %2، ۇيعىرلار - %1,5، نەمىستەر - %1,2، تاتارلار - %1,1، ازەربايجاندار - %0,8، كارىستەر - %0,6 جانە باسقا ۇلتتار كورسەتكىشى انىقتالعان.

قازىرگى ۋاقىتتا قازاقستاندا مىڭنان استام ەتنومادەني بىرلەستىكتەر جۇمىس ىستەيدى. وڭىرلەردە قحا جۇمىسىن ۇيلەستىرەتىن جانە قامتاماسىز ەتەتىن 34 دوستىق ءۇيى بار. بۇل اسسامبلەيانىڭ كوپفۋنكتسيونالدى رەسۋرستىق ورتالىقتارى (ينتەگراتسيا، مەدياتسيا جانە ۆولونتەرلىك) جانە اسسامبلەيانىڭ ءبىرقاتار رەسپۋبليكالىق جانە حالىقارالىق جوبالارىن ىسكە اسىرۋشى الاڭدارى سانالادى.

− كەزىندە كوفي اننان اسسامبلەياعا «قازاقستاندا ءبىر مەملەكەتتىڭ نەگىزىندە ب ۇ ۇ ۇلگىسى قالىپتاستى» دەپ باعا بەرگەن ەدى. سوندىقتان بۇل تاجىريبەنى، بۇل داتانى تاۋەلسىزدىگىمىزدەگى ەرەكشە وقيعا دەپ اتاۋعا بولادى. قازاق حالقى عاسىرلار بويى ءوز تاۋەلسىزدىگىن اڭسادى جانە تاريحي تۇرعىدا قانشاما تاعدىرلاردىڭ، ءتۇرلى ۇلت وكىلدەرىنىڭ ورتاق وتانى بولىپ قالىپتاستى. مۇنى ماقتان تۇتىپ، جاستارىمىزعا جەتكىزىپ ايتىپ وتىرۋىمىز كەرەك. سوندىقتان ق ح ا - تەك قانا ۇلتتتار مەن كونفەسسيالاردىڭ سۇحباتتاسۋ الاڭى ەمەس، تۇرلىلىك پەن بىرەگەيلىكتى قالىپتاستىراتىن الاڭ، − دەيدى ق ر پرەزيدەنتتىك ورتالىعى ديرەكتورىنىڭ ورىنباسارى بوتاگوز قايىپوۆا.

1-ناۋرىز - العىس ايتۋ كۇنى

اسسامبلەيا قۇرىلعان 1-ناۋرىز 2016 -جىلدان بەرى ەلىمىزدە مەرەكە رەتىندە اتالىپ وتەدى. بۇل كۇننىڭ باستى مازمۇنى - قازاق ەلىنە كەزىندەگى قولعابىسى مەن قايىرىمدى ءىسى ءۇشىن العىس ايتۋ. ءتۇرى، ءدىنى، ءتىلى، مادەنيەتى، سالت- داستۇرلەرى باسقا ەتنوس وكىلدەرىن بوتەنسىمەي، وگەيسىتپەي كوكىرەگىنە باسقان قازاقتىڭ شەكسىز مەيىرىمى مەن جۇرەگىنىڭ كەڭدىگىن ەرەكشە اتاپ ءوتۋ كەرەك. بۇل - ازاماتتاردىڭ ءبىر-بىرىنە قۇرمەت كورسەتىپ، العىس ايتاتىن، ەلدى بىرلىككە شاقىراتىن مەرەكە. ەلىمىزدىڭ تۇكپىر-تۇكپىرىندە ءتۇرلى ۇلت وكىلدەرى بەيبىت ءومىر ءسۇرىپ، ەل ەرتەڭى ءۇشىن ەڭبەك ەتىپ جاتىر.

1946 -جىلى كەڭەس وداعىندا جەر اۋدارىلعان حالىقتاردىڭ جالپى سانى 2,5 ميلليونعا جەتكەن. كەيبىر دەرەكتەردە ءۇش ميلليونعا جۋىقتاعان دەپ كورسەتىلەدى. ال وسىنىڭ ىشىندە قازاقستان اۋماعىنا 1 ميلليون 200 مىڭ ادام جەر اۋدارىلعان. الايدا قۇجاتتارعا سۇيەنىپ، ەلىمىزگە كوشىرىلگەن حالىقتىڭ ناقتى سانىن ايتۋ وتە قيىن. سەبەبى قونىس اۋدارۋشىلاردى ءار اي سايىن قايتا تىركەۋ، ونىڭ ىشىندە جاڭادان قوسىلعاندارمەن ارالاستىرىپ تىركەۋ، ءبىر وتباسىن باسقا جەرگە قايتا كوشىرىپ جىبەرۋ، تۋىستاردىڭ ءبولىنىپ كەتۋى، كەيبىر وتباسىنىڭ قايتا قوسىلۋى سەكىلدى جاعدايلار وتە كوپ كەزدەسكەن.

ءار جىلدارى 800 مىڭداي نەمىس، 102 مىڭ پولياك، سولتۇستىك كاۆكاز حالىقتارىنىڭ 550 مىڭ وكىلدەرى، قيىر شىعىستان 18,5 مىڭ كورەي وتباسى جەر اۋدارىپ، كوشىپ كەلۋگە ءماجبۇر بولعان دەگەن دەرەك بار. جەر اۋدارىلعاندار قازاق دالاسىندا كوبىنە ەگىن شارۋاشىلىعىمەن، مال وسىرۋمەن اينالىستى. كەيىن بارلىق ونەركاسىپ سالاسىنا اتسالىستى. بۇل قازاقستان ەكونوميكاسىنىڭ دامۋىنا مول ۇلەس قوستى.

كەيىن 1957 -جىلى كۇشتەپ جەر اۋدارىلعان حالىقتاردىڭ ءوز وتانىنا قايتۋىنا رۇقسات بەرىلدى. سوعان قاراماستان، ولاردىڭ كوبى قازاق جەرىندە قالىپ قويدى. كاۆكاز حالىقتارى مەن نەمىستەرگە، تۇرىكتەرگە عانا ءوز جەرلەرىنە قايتۋعا مۇمكىندىك بەرىلمەدى. جەر اۋدارىلعاندار ستاليننىڭ ولىمىنەن كەيىنگى حرۋشەۆتىڭ «جىلىمىعى» جىلدارىندا جاعداي تۇزەلە باستادى. وسى كەزدە كۇشتەپ قونىس اۋدارىلعان حالىقتاردىڭ قازاق جەرىندە تۋىپ-وسكەن جاڭا بۋىنى ءوسىپ، وركەندەدى، ولار ءار سالادا ەڭبەك ەتتى. قازاقستان تاۋەلسىزدىك العاننان كەيىن دە قازاقستاندى ءوز وتانى سانايتىن بۋىن ەل ءۇشىن قىزمەت ەتىپ ءجۇر.

ايتا كەتەيىك، مادەنيەت جانە اقپارات مينيسترلىگىنىڭ مالىمدەۋىنشە، اسسامبلەيانىڭ 30 جىلدىعىن مەرەكەلەۋ اياسىندا ەلىمىزدە جانە شەتەلدە ءتۇرلى فورماتتاعى 150 دەن استام ءىس-شارا ۇيىمداستىرۋ جانە كەمىندە 1,5 ميلليون ادامدى قامتۋ جوسپارلانىپ وتىر.

بۇگىن ەلورداداعى بەيبىتشىلىك جانە كەلىسىم سارايىندا العىس ايتۋ كۇنىنە ارنالعان فورۋم ءوتىپ، قازاقستان حالقى اسسامبلەياسىنىڭ 30 جىلدىعىنىڭ رەسمي اشىلۋ سالتاناتى ءوتتى.

اۆتور

ايجان سەرىكجان قىزى