جۇماباي ءبىلال ۇلى: الەم وقىرماندارىن تاڭ قىلار تۋىندىلارىمىز كوپ
العاش مەدىرەسەدە ساۋات اشىپ، ارتىنان «وبالى كەزەڭ» باستاۋىش مەكتەبىن جانە ءدوربىلجىن ورتالاۋ مەكتەبىن وقيدى. كەيىن وقۋىن شاۋەشەكتەگى گيمنازيادا جالعاستىرادى. 1958-جىلى شينجاڭ ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ قىتاي ءتىل-ادەبيەت فاكۋلتەتىنە وقۋعا تۇسەدى. وكىنىشكە قاراي، جۇكەڭ وتباسى جاعدايىنا بايلانىستى وقۋىن ورتا جولدا تاستاپ كەتەدى.
اۋىلدا قارا جۇمىس ىستەپ ءجۇرىپ تە قالامىن تاستاماعان قالامگەر، ءبىر عاسىردىڭ جۇگىن كوتەرەتىن شىعارمالارىن جازادى. 2009-جىلى شينجاڭ جاستار-ورەندەر باسپاسىنان ونىڭ ون تومدىعى جارىق كورەدى. جازۋشىنىڭ اڭگىمە، پوۆەستەرىنىڭ دەنى قىتاي تىلىنە اۋدارىلعان. «ارۋلار» اتى رومانى دا قىتاي وقىرماندارىنىڭ قولىندا ءجۇر. «ءۇش قيىق» دەگەن اڭگىمەسى جاپون تىلىنە اۋدارىلعان. ءبىز قىتايدىڭ قالامگەرلەرىمەن ۇزەڭگى ءتۇيىستىرىپ جۇرگەن ج. ءبىلال ۇلىمەن الماتىعا كەلگەن ساپارىندا جولىعىپ اڭگىمەلەسكەن ەدىك. (بۇل سۇحبات 2012-جىلى الىنعان. قارت جازۋشى قازىرگى ۋاقىتتا قازاقستاندا تۇرادى).
– جۇماباي ءبىلال ۇلى، ءوزىڭىز دە بىلەسىز، جازۋشى دەگەن حالىقتىڭ ادەبيەتكە كەلۋى ءارقيلى بولادى. بىرەۋى بالا جاستان ادەبيەتكە ارالاسسا، ەندى ءبىرى ورتا جولدا قولىنا قالام الىپ جاتادى. ءسىز ادەبيەتكە قالاي كەلدىڭىز؟
– سوناۋ بالا كەزىمدە-اق كوركەم ادەبيەتپەن سۋارىلدىم. 1953-جىلدارى كەڭەس وداعى مەن قىتايدىڭ قارىم-قاتىناسى جاقسى بولاتىن. قازاقستاننىڭ باسپا ءسوزى بىزگە بارىپ تۇردى. سوندا «جۇلدىز» جۋرنالى مەن «قازاقستان پيونەرى» گازەتى مەنىڭ سۇيىكتى باسىلىمىم بولدى. ەڭ العاش م. شولوحوۆتىڭ «كوتەرىلگەن تىڭ» رومانىنىڭ ءبىرىنشى كىتابىن «جۇلدىزدان» وقىسام، ال مۇحتار اۋەزوۆتىڭ «كوكسەرەگىن» «قازاقستان پيونەرىنەن» تانىستىم. ءار نومىرلەرىن اسىعا كۇتەتىن ەدىم. قىتايداعى قازاق مەكتەپتەرىنە دە ادەبيەت وقۋلىعى قازاقستاننان كەلەتىن. قولىم جەتپەي جۇرگەن روماندار ارى-بەرى وتكەن ەل ارقىلى قولىما ءتۇستى. الەم ادەبيەتى، ورىس ادەبيەتى جانە كەڭەس قازاق ادەبيەتىنىڭ وزىق ۇلگىلەرىمەن بالا كەزىمدە تانىسۋ باقىتىنا وسىلاي يە بولدىم. ءالى ەسىمدە، م.لەرمونتوۆتىڭ «ءبىزدىڭ زاماننىڭ گەرويى» دەگەن پوۆەستىن بىرنەشە قايتارا وقىعانىم بار. ويتكەنى بۇل پوۆەست مەكتەپ وقۋشىسى بولعان ماعان وتە كۇردەلى بولدى. ەندى ويلاسام، سول كەزدە وقىعان شىعارمالار مەنىڭ رۋحاني دۇنيەمە ساڭىلاۋ ءتۇسىرىپ، جۇرەگىمە ءبىر ءدان تاستاپ كەتىپتى.
– ادەبيەت ايدىنىنا بالا كەزىڭىزدە-اق قارماق تاستاپ ۇلگىرگەن ەكەنسىز عوي؟
– «قاراڭعى» اتتى تىرناق الدى اڭگىمەمدى 1954-جىلى جازدىم. 1961-جىلى «باقىت» اتتى اڭگىمەلەر جيناعىم جارىق كوردى. سودان 1963-جىلعا دەيىن «ستۋدەنت سىرلارى» قاتارلى ءبىر توپ اڭگىمەلەرىم مەن ليريكالىق ولەڭدەرىم جاريالاندى. وسىلاي مەنىڭ شىعارماشىلىق ءومىرىم جالعاسىن تابا بەردى.
– قىتاي قازاق ادەبيەتىندە رومان جانرىنا العاش بولىپ تۇرەن سالعان جازۋشىنىڭ ءبىرى – ءسىزسىز. ولاي دەيتىنىم – 1979-جىلى جازۋشى جاقىپ مىرزاقاننىڭ «ارمان اسۋىنداسى» مەن ءسىزدىڭ «جونداعى جورىقتار» اتتى رومانىڭىز ىركەس-تىركەس باسپادان شىققانىن جاقسى بىلەمىز. سول «جونداعى جورىقتاردى» جۇماباي ءبىلال ۇلى سيىر باعىپ ءجۇرىپ جازدى» دەگەن ءسوزدى ەستىگەنىم بار. سونىڭ انىق-قانىعىن ءوز اۋزىڭىزدان ەستىسەك…
– سىزدەر جاقسى بىلەسىزدەر، قىتاي ساياساتىندا بەينە اۋدارىسپاق سەكىلدى ۇلكەن توڭكەرىس ورىن الدى. بۇل قۇيىن مەنى دە ءىلىپ اكەتتى. وكىمەت قىرىنا الىنعانىم دا راس، سيىر باعىپ ءجۇرىپ جاسامپازدىقپەن اينالىسقانىم دا راس. سول سولاقاي ساياساتتىڭ جۇرەكتەگى توڭى جىبىگەنىمەن، دەنەگە سالعان تاڭباسىن ءوشىرۋ مۇمكىن ەمەس ەكەن. تەمىردى قىزدىرىپ، تايدىڭ سانىنا باسقان تاڭبا كەيىن ءوزى ولسە دە، تەرىسىندە قالىپ قوياتىنى سەكىلدى. ەڭ باستىسى – مەن دە ءبىر ۇلتتىڭ وكىلى بولعاندىقتان سول زۇلىمات جىلدارداعى قوعامدىق جاعدايدى ادەبيەت ارقىلى بەينەلەۋگە تۋرا كەلدى. 1979-جىلى ناۋرىزدا «شينجاڭ» گازەتىندە «جونداعى جورىقتاردىڭ» بىرنەشە تاراۋى باسىلدى، ءارى رومان بەيجىڭدەگى «ۇلتتار» باسپاسىنا باسۋعا جىبەرىلدى. وعان قوسا سول جىلى شينجاڭ پروزاسىنداعى تۇڭعىش ليريكالىق شىعارمام «كەشكەن كۇندەر» جارىق كورەدى. الايدا بۇل كەز «مادەنيەت زور توڭكەرىسىنىڭ» سوڭعى مەزگىلى بولعاندىقتان كەي نارسەنى ساياساتقا سيدىرىپ ايتۋعا تۋرا كەلدى. ال جاڭا ءوزىڭ ايتقانداي العاشقى رومان بولعاندىقتان ادەبيەتكە شولىركەپ وتىرعان جۇرت جىلى قابىلداپ، قىزىعىپ وقىدى. ودان كەيىن مەنىڭ شىعارماشىلىعىم مۇلدە باسقا سوقپاققا ءتۇستى.
– ول قانداي جول ەدى؟
– قىتايداعى ۇلتشىلدارعا قارىسى كۇرەس، 1966-جىلعى «مادەنيەت زور توڭكەرىسىنە» جالعاسقان اسىرە سولشىل ساياسات شينجاڭ قازاق ادەبيەتىن جورگەگىندە تۇنشىقتىرسا، ال نەشە مىڭ جىلدىق تاريحى بار قىتاي ادەبيەتىندە اياعان جوق، قۇردىمعا جىبەردى. قالامگەرلەردى ۇلتقا، ناسىلگە بولگەن جوق. جاپپاي كۇرەسكە الىپ، قۋدالادى. الدى تۇرمەگە توعىتىلدى. دەمەك، بۇل شاق «بالاپان باسىنا، تۇرىمتاي تۇسىنا» كەتكەن زامان بولدى عوي.
رەفورماتور دىڭ شاۋپيڭ بيلىككە كەلىپ ساياسات وڭالعاننەن كەيىن، 1982-جىلى بەيجىڭدە قىتاي جازۋشىلارىنىڭ العاش باس قوسۋى ءوتتى. سوندا قىتايدىڭ اتاقتى اقىنى گو مورو: «20 جىلدان بەرى جازعاندارىمنان بەزدىم»، – دەدى. مىنە، كوردىڭىز بە سول كەزدە قىتاي ادەبيەتى دە وسىنداي كۇيگە تۇسكەن-تىن. دىڭ ليڭ دەگەن ايەل جازۋشى سوندا كوز جاسىنا ەرىك بەرىپ ەدى. بۇل جينالىسقا قاتىسقان قالامگەرلەردىڭ جۇرەگى قان جىلاعانىن سەزىنۋ قيىن ەمەس. كەيبىر سۋرەتكەرلەر تابيعاتىندا، رۋحىندا بار مۇمكىنشىلىكتەردى پايدالانا الماعانىنا نالىدى.
ادەبيەت پەن ساياسات دەگەن ەكى ءتۇرلى نارسە عوي. يدەولوگيالىق ادەبيەت دەگەن بولادى، كوركەم ادەبيەت دەگەن بولادى. مىنە، 1982-جىلدان كەيىن ادەبيەتتى ساياساتتىڭ قىسپاعىنان قۇتقارعان ءبىر جايما شۋاق زامان تۋا باستادى. شىنى كەرەك، بۇل كەزدەسۋ مەنىڭ دە كوكەيىمە ساۋلە ءتۇسىردى. ادەبيەت – وتە كۇردەلى، وتە كيەلى نارسە.
مەن جالاڭ، جەڭىل-جەلپى جازۋعا بولمايتىنىن ءتۇسىندىم. شىعارمانى قارىمىڭ جەتسە وقىرمانعا نە عۇرلىم كوپ قاتپارلى ەتىپ بەرۋ كەرەك، قۇددى قىرىققابات سەكىلدى دەپ ويلادىم. قىرىققاباتتىڭ قابىعىن ارشي بەرسەڭىز ەڭ سوڭىندا وزەگىنە جەتەسىز. سول وزەك قابىعىنا قاراعاندا وتە ءتاتتى بولادى. ناق سول سياقتى قوعام كۇردەلى، ادام ءومىرى كۇردەلى. وسى ماقساتتى جۇزەگە اسىرۋدى، الدىمەن اڭگىمەلەردەن باستادىم. العاشقى اڭگىمەم «اسپان سەرىسى» قىتاي تىلىندە شىعاتىن «ۇلتتار ادەبيەتى» جۋرنالىندا جاريالاندى.
«ءۇش قيىق» دەگەن اڭگىمەم جاپون تىلىنە اۋدارىلدى. بۇدان كەيىن پوۆەستكە، ودان ارى رومانعا كوشتىم. جالاڭدىقتان كۇردەلىككە، تايازدان تەرەڭدىككە تارتتىم… مەنىڭ روماندارىمدا ءبىر جەلى ەمەس، ەكى-ءۇش جەلى قاتار جۇرەدى. ەڭ سوڭىندا بارلىعى ءبىر ارناعا توعىسادى. وقىرمانعا قاجەتتى ءبىر نارسە ايتىلادى.
قىتاي ۇلتتار ادەبيەتىن زەرتتەۋشى، سىنشى، پروفەسسور چىڭ بايجۇن سوندىقتاندا: «جۇماباي شىعارمالارى تايازدان تەرەڭگە، كوپ قاتپارلىققا قۇلاش ۇرعان زامانىمىزدىڭ شوقتىعى بيىك تۋىندىلارى قاتارىنان ورىن الدى» دەسە، ول جانە 1987-جىلى شاڭحاي قوعامدىق عىلىم اكادەمياسى شىعارعان «قىتاي جازۋشىلار قىبىلاماسى» اتتى كىتاپقا «جۇماباي ءبىلال ۇلى ءوزىنىڭ ۇلتتىق قازىناسىن قازىرگى زامان مودەرنيزم ادەبيەتىنىڭ دەڭگەيىنە كوتەرە ءبىلدى» دەپ باعالادى.
بۇگىنگە دەيىن مەنىڭ ادەبي تۋىندىلارىم تۋرالى قىتايدىڭ چىڭ بايجۇن، شىڭ ۋي، جاڭ ۋي سىقىلدى بەلگىلى سىنشىلارى مەن ادەبيەت تانۋشىلار جازعان پىكىر-ماقالالاردىڭ ءوزى «تەرەڭدىك» دەگەن جەكە كىتاپتى قۇراپ وتىر.
– مۇمكىن سىزگە باتىستىڭ مودەرنيزم ادەبيەتى ىقپال ەتكەن بولار؟
– ماعان مودەرنيزم ادەبيەتىنىڭ اسەرى بولدى دەيتىندەي مەن ونداي شىعارمالاردى زەردەلەپ وقىعان ەمەسپىن. ءتىپتى، سولارعا ۇقساپ جازايىن دەگەن وي مەندە بولعان دا ەمەس. مەنىڭ ءبىر بىلەتىنىم – ويىما نە كەلەدى، سونى جازامىن. نەعۇرلىم ەركىن جازۋعا تىرىسامىن. اقيقاتىن ايتقاندا، ادەبيەت تەورياسىنا باعىنبادىم. وعان ءبىر كىرىپ الساڭ، شىعۋىڭ قيىن. ول جاعىن مەن جاقسى بىلەمىن.
– ەركىن شىعارماشىلىق جەمىسى سول تۋىندىلارىڭىزدى اتاپ وتسەڭىز؟
– «اسپان سەرىسى» اڭگىمەسىنەن كەيىن ارت-ارتىنان «ءۇش قيىق»، «نەكە»، «ءسۇرى قار»، «بىلەۋ»، «زاڭگىنىڭ رۋحى»، «شاڭقان بوز» دەگەن سەكىلدى اڭگىمەلەر مەن «ولمەستىڭ كۇنىن بەر»، «قوڭىر تاۋدىڭ كۇڭگىرى»، «اقسەلەۋ» قاتارلى پوۆەستەر مەن «دالا تورعايلارى»، «ارۋلار» قاتارلى رومانداردى جازدىم.
– «ارۋلاردا» قانداي ءومىر بەينەلەنگەن؟
– بارانشا دەگەن رۋدىڭ ءبىر جەسىر ايەلىنىڭ تاعدىرى. كۇيەۋى ولگەن سوڭ اعايىندارى ونىڭ تۇرمىس-تىرشىلىگىن قامدايدى. ەگىنىن سالىپ بەرەدى، مالىن باعىپ بەرەدى، وتىن-سۋىن اكەلىپ بەرەدى. جەسىرلەرىنە وسىلاي قامقورلىق جاسايتىن بولعان. ول كەزدە ءبىزدىڭ قازاقتا قايىرشى، جەتىم-جەسىر دەگەن جوق. ەگەر ءبىر رۋدا قايىرشى بولسا، باسقا رۋدىڭ ءبيى كەلىپ «پالەنشەنىڭ بالا-شاعاسىن نەگە قاڭعىرتىپ قويدىڭدار» دەپ بەتىنە باساتىن بولعان. سول اڭگىمەنى ايتقىزباۋ ءۇشىن ءاربىر رۋ جەتىم-جەسىرىن باعاتىنى راس. وسىعان قاراپ وتىرساڭ، بۇرىن ايەلدەر تەڭدىگى بولمادى دەگەنگە كىم سەنەدى.
ايەلدىڭ كەيىنگى تاعدىرىنا كەلسەك، ول جەر يەسى، مال يەسى اتانادى. ول ۇلتشىلدىققا قارسى كۇرەس ناۋقانىنا ىلىنەدى. ويتكەنى بيلىك اۋىستى، قوعام وزگەردى. كەرىسىنشە ازعىنداۋ پايدا بولدى. ءمورالدىق جاقتان، تۇرمىستىق جاقتان ادامدار ازعىنداي باستادى. وسىنىڭ ءبارى «ارۋلاردا» ايەل ءومىرى، ايەل تاعدىرى ارقىلى ءۇش جەلىمەن تارتىلدى.
اتاپ ايتقاندا، ءۇش قوعام – ءۇش تاعدىر. ءبىرىنشى جەلى – ازاتتىقتان بۇرىنعى جەسىرلەردىڭ تاعدىرى، ەكىنشى جەلى – ازاتتىقتان كەيىنگى جانە نارىقتىق ەكونوميكا كەزىندەگى ارۋلاردىڭ تاعدىرى. قابىرعادا سۋرەت ءىلۋلى تۇر، سۋرەتكە شىبىن-شىركەيلەر قۇجىناپ قونىپ العان. ال سول شىبىن-شىركەيلەردى ءبىر جۋان باس كوبەلەك قىرشىپ، ءتۇتىپ جەي باستايدى، بۇل – ءۇشىنشى جەلى. روماندا ايەل تاڭداپ جۇرگەن ءبىر سوت بار. الگى كوبەلەك سوتتىڭ باسىنا سارت ەتىپ قونادى. سوت سول جەردە ءتىل تارتپاي، جان تاپسىرادى. «قۇران كارىمدە» جان العىش جەبىرەيىل ءار ءتۇرلى بەينەمەن كەلىپ ادامنىڭ جانىن الاتىنى تۋرالى ايتىلادى عوي. مەن سونى وسى جەردە پايدالاندىم. جەسىر ايەل وسى وتە كۇردەلى زاماندا ازبادى، وتباسىن ساقتاپ قالدى، رۋىن ساقتاپ قالدى، ۇلتىن ساقتاپ قالدى. الگى سوت مىنا بەيبىت كۇننىڭ وزىندە ازىپ كەتتى. سوندىقتان ول ولۋگە ءتيىستى. جەبىرەيىل ونىڭ جانىن ەرتە الۋعا مىندەتتى. كۇردەلى جەلى دەپ وتىرعانىم وسى. مەن وسى جەسىرلەردىڭ الاساپىران ءومىرىن بەرۋ ارقىلى ۇلتتىڭ تاعدىرىن كورسەتۋگە تىرىستىم.
– قىتاي ءتىلىن جاقسى بىلەسىز بە؟
– جاقسى بىلەمىن. الايدا شىعارمالارىمدى قىتاي تىلىندە جازا المايمىن. قىتاي جازۋشىلارى مەن الەم قالامگەرلەرىنىڭ وزىق تۋىندىلارىن شولىپ وتىرامىن. سولاردان ساۋلە، ساڭىلاۋ ىزدەيمىن. تابا الامىن با، تابا المايمىن با؟ مۇمكىن تاپقان دا شىعارمىن. ەسىڭىزدە بولسىن، وزگەلەر شىعارماسىنان ساڭىلاۋ تابا الماعان جازۋشى تۇنشىعىپ قالادى. قىتايلاردا «يەشىن» دەگەن ءسوز بار. تۋرا ماعىناسى – «قارا نيەت». ال بالاماسى – «باتىلدىق»، «جۇرەكتىلىك»، «كوزسىز باتىرلىق»، «تاۋەكەلشىلدىك» دەگەنگە كەلەدى. ەڭ باستىسى مەندە وسى باتىلدىق بولدى.
ل. تولستويدى تۋعان – ورىس، حەمينگۋەيدى تۋعان – نەمىس، م.اۋەزوۆ پەن و. بوكەيدى تۋعان – قازاق. ال مەنى دە تۋعان – وسى قازاق قوي. قۇداي بەرگەن اقىل-پاراسات، تالانت، ءبىلىم بار. مەن قىتايدىڭ ازاتتىقتان بۇرىنعى، كەيىنگى ءومىرىن جاقسى بىلەمىن، نارىقتىق ەكونوميكاسىن دا ءبىر كىسىدەي باسىمنان وتكىزدىم. وسىندا مۇرات، ۇلكەن ۇمىتپەن ادەبيەت الەمىمدى ايقىنداپ، قول تاڭبامدى بولەكشە قالدىرعىم كەلدى.
– الەم جازۋشىلارىنان كىمدى وقيسىز؟
– ول ەندى ارقيلى. جاپونيانىڭ ءبىر كەرەمەت جازۋشىلارى بار. سولاردى ءجيى وقىپ تۇرامىن. ولاردىڭ ۇساق نارسەنى ءىلىپ اكەتىپ، ۇلكەن دۇنيەنى قوزعايتىنى ماعان قاتتى ۇنايدى. سول كىشكەنە دەتالدان-اق جاپون ۇلتىنىڭ ار جاق-بەر جاعى كورىنىپ قالادى. ءبىزدىڭ قازاق پروزاسىندا ا دەگەندە تابيعات سۋرەتىن بەرىپ، سودان سوڭ ول ادامنىڭ ارجاق-بەرجاعىن ءتۇسىندىرىپ جاتاتىن ءبىر ءداستۇر بار عوي. بۇل جاپوندىقتار دا جوق.
– قازاقستان قالامگەرلەرىنەن كىمدەردى جوعارى باعالايسىز؟
– قازاق ادەبيەتىنىڭ كلاسسيكتەرى – بەيىمبەت مايلين، مۇحتار اۋەزوۆ، ءسابيت مۇقانوۆ، عابيت مۇسىرەپوۆ، ءىلياس ەسەنبەرلين، عابيدەن مۇستافين جانە ءابدىجامىل نۇرپەيىسوۆتەر ءوز الدىنا. ورالقان بوكەيدىڭ شىعارمالارىندا باتىلدىق، تەرەڭدىك بار. ول سوتسياليستىك قوعامداعى قازاق ۇلتىنىڭ تاعدىرىن وزگەشە بەينەلەيدى. پروزاسىندا دۇنيە ادەبيەتىنىڭ ءيسى بار. ونىڭ م. شولوحوۆتى ءپىر تۇتقانىن شىعارمالارىنان بايقاۋ قيىن ەمەس. بۇل – و. بوكەي م. شولوحوۆقا ەلىكتەپ جازدى دەگەندى بىلدىرمەسە كەرەك. ول وسىنىسى ارقىلى وزىنشە ءبىر قۇبىلىس جاساعان. ونىڭ جازۋشىلىق شەبەرلىگى مەن تەرەڭ ويلىلىعى دا سوندا جاتىر. ەگەر ورالحان الەم ادەبيەتتىڭ تورىنەن ويىپ تۇرىپ ورىن السا، وعان تاڭعالماڭىز. ويتكەنى ونىڭ شىعارمالارىنىڭ ءبىتىمى بولەك. سول سەبەپتى الەم ادەبيەتى ونى جاتسىنباي قاتارىنا الاتىنىنا مەنىڭ سەنىم كامىل.
ءدال قازىر جازىپ جۇرگەندەردىڭ اراسىندا باسقالاردا جوق كەيبىر كوركەمدىك، كۇردەلى نارسەلەر قابدەش جۇمادىلوۆتە بار. قابدەشتى جەرلەسىم بولعاندىعى ءۇشىن ماقتاپ وتىرعانىم جوق. ول م.اۋەزوۆ ءداستۇرىن جالعاستىرۋشى، جاڭعىرتۋشى قالامگەر. ەكى ەلدىڭ دە ءومىرىن جاقسى بىلەتىن سۇڭعىلا جازۋشى. قابەكەڭ شىعارمالارىنىڭ وزگەشەلىگى دە وسىندا شىعار. جاقىندا «قازاق ادەبيەتىنەن» «دونجۋان قوراز» دەگەن اڭگىمەسىن وقىدىم، كوركەمدىگى ءوز الدىنا، تەرەڭدىك بار. قابەكەڭ وسى جۇرىسىنەن تانباسا، ءالى تالاي جاۋھار تۋىندىلاردى دۇنيەگە الىپ كەلەرى ءسوزسىز.
– جاس جازۋشىلار تۋرالى نە ايتاسىز؟
– قازاقستاننىڭ قازىرگى جاس جازۋشىلارى ءالى ءومىر كورىپ ۇلگىرگەن جوق. ءومىردى ەندى كورە دە المايدى. بۇرىنعى ءومىر قايتا اينالىپ كەلمەيدى. ول جەتى قابات جەردىڭ استىنا كەتتى. قازاقتىڭ بۇرىنعى شىرايلى، قۇنارلى ءتىلى سونىمەن بىرگە جەرلەندى. ول ءتىلدى ەندى تىرىلتە المايدى. سول ءۇشىن كەسەك تۋىندى، ۇلى شىعارما تۋى ەكىتالاي. مۇمكىن تۋاتىن دا شىعار. ويتكەنى تاۋەلسىز قازاقستانىڭ 20 جىلدىق تاريحىنا كەڭىنەن ارالاسىپ، بۇل ەل قايدا بارا جاتىر، باسىندا قالاي بولدى؟ ۇلتتىڭ تاعدىرى نە بولادى؟ دەپ استارىن سوگە الاتىن تالانت يەسىنە قۇداي ساۋلە تۇسىرگەن بولسا، بىرەر ەرەكشە رومان جازىلاتىن شىعار. ءبىراق مەن بايقايمىن بۇرىنعى قوراپ، بۇرىنعى شەڭبەر، بۇرىنعى ۇعىمنان، قازاقستاندىق قالامگەرلەر ءالى ارىلا الماي جۇرگەن سەكىلدى. سوندىقتان ەلدى ەلەڭ ەتكىزەردەي كەسەك تۋىندا جاقىن ارادا تۋىلمايدى.
– جازۋشىلاردىڭ دەنى تاريحي رومان جازعاندا تاريحي شىندىققا سۇيەنبەي، بىرەۋدەن ەستىگەنى بويىنشا نەمەسە ءوزى بىلەتىن دەرەك بويىنشا جازىپ جاتادى. بۇل دۇرىس پا؟
– دۇرىس ەمەس. كوركەم ادەبيەت پەن تاريح دەگەن بولەك نارسە. سوندىقتان ەكەۋىن دە ءوز ورنىمەن بەرۋ كەرەك. ءىلياس ەسەنبەرليننىڭ ءبىر ەرەكشەلىگى تاريحتى اينىتپاي بەردى. پالەن پاتىشا پالەن جىلدىڭ پالەن ايىنىڭ پالەن كۇنى بالەندى بۇيتكەن دەگەن سەكىلدى. ال وزگە جازۋشىلار تاريحتى زەرتتەمەي، ءوزىنىڭ شالا-پۇلا بىلگەنىمەن ءبارىن سىپىرا توعىتادى. ءوستىپ قويىرتپاق جاسايتىندارعا نە ايتۋعا بولادى؟ ءتىپتى كەيبىر تاريحي تۇلعانىڭ ەرەكشەلىكتەرىن ءوز كەيىپكەرلەرىنە تەلىپ جىبەرەتىنىن قايتەسىڭ. بۇل – تاريحقا جاساعان قيانات قوي. دۇنيە ادەبيەتىن زەرتتەۋشىلەر تاريحي روماندى كوركەم ادەبيەت دەپ ەسەپتەمەيدى. كەرىسىنشە «مىناۋ ءوزى – تاريح پا، جوق كوركەم ادەبيەت پە؟» دەگەن سۇراق قويادى. كوردىڭىز بە؟ مەنىڭ سوڭعى كەزدە جازعان «جەل شىعىستان تۇرعاندا» دەگەن تاريحي رومانىم بار. سول ۇستانىمنان تابىلدىم دەپ ويلايمىن.
قىتايدا بۇگىنگە دەيىن 200 گە تارتا رومان جارىق كوردى. بىزدە انا اۋىلدى ەكىنشى اۋىلدىڭ ۇرىلارى شاۋىپ كەلەتىن جاعدايلار كوپ بولعان. مۇنى قازاق «بارىمتا، ۇرلىق» دەيدى. مۇنداي توپ باستاۋشىلاردى ءبىر رۋدىڭ باتىرى دەۋگە بولار، ءبىراق ۇلتتىڭ باتىرى دەۋگە كەلمەيدى عوي. ءتىپتى، ولاردا باتىر بولايىن دەگەن نيەت تە جوق. تەك ءبىر كۇندىك قۇلقىنىنىڭ قامى ءۇشىن جاساعان تىرلىك... شينجاڭداعى تاريحي رومانداردىڭ دەنى وسىنداي سيپاتتا. سوندىقتان بەسەۋى دەسەم از بولار، ون رومان تاريحتا قالىپ جاتسا سونىڭ ءوزى جەتىپ جاتىر. كەز كەلگەن قالامگەر تاريحي شىعارما جازعاندا ۇلكەن دايىندىقپەن، جاۋاپكەرشىلىكپەن بارۋ كەرەك. ويتكەنى ادەبيەت – ەرىككەننىڭ ەرمەگى ەمەس.
– قىتاي قازاق ادەبيەتىندەگى 200 گە تارتا رومان جازعان قالامگەرلەردىڭ اراسىندا جاس جازۋشىلار بار ما؟
– ماندىتىپ جازعان جاس جازۋشىلار جوق. اڭگىمە، پوۆەست جازىپ جىلت ەتىپ، كورىنىپ قالاتىندار بار. قىتايداعى نارىقتىق ەكونوميكانىڭ باستالعانىنا 30 جىل ءوتتى. العاشىندا ءبىزدىڭ ۇلت بۇعان توسىرقاي قارادى. وسى تاسقىنعا بەتپە-بەت كەلە الماي جوق بولىپ كەتەر مە ەكەن دەگەن قورقىنىش بولعان مەندە. قۇدايدىڭ قۇدىرەتىمەن ءبىزدىڭ ۇلت نارىققا بەت بۇردى، ا دەگەندە قاتاردان قالدى، كەيىن قۋىپ جەتتى. وسىنداي ءومىردى ورەلى كورسەتەتىن جاستار قاتارعا قوسىلدى. وسى نارىقتىق ەكونوميكاداعى قىم-قۋىت يىرىمدەردى، قازاق ينتەللەگەنسياسىنداعى ازعىنداۋ مەن اتقارۋشى بيلىك باسىنداعى پەندەشىلىك بولىمىستى اشكەرلەيتىن بىرەر-ساران قالامگەر شىقتى. اقىندار ايتىسى قاتتى وركەن جايىپ كەلەدى. بۇرىن سىزىپ بەرگەن شەبەردىڭ ىشىندە اۋىلىن، اكىمىن ماقتاپ ايتسا، ەندى اشىق سىنعا كەتتى. اسىرەسە جاستار اشىق ايتاتىن بولدى، بوي بەرمەيتىن بولدى. قالامگەرلەر دە سول دارەجەگە جەتتى. ءۇمىت بار. ءبىراق بۇدان – جوعارىدا ايتقانداي كەسەك شىعارما تۋىلۋى ەكى تالاي.
– «سىننىڭ اناسى – شىعارما» دەمەكشى، ادەبي شىعارما بار جەردە سىن دا بولۋى كەرەك قوي. سىزدەر دە سىنشىلار بار ما؟
– قىتايدىڭ سىنشىلارى جەتىپ ارتىلادى، ال قازاق سىنشىلارى دا جوق ەمەس، بار. ءبىراق باتىل ايتاتىن سىنشى وتە از. قازىر تۇرعانباي ورازباي ۇلى دەگەن ءبىر جاقسى سىنشى شىقتى. بۇرىن مەملەكەتتىك قىزمەتتە ىستەگەن جىگىت ەكەن، قىزمەتىن تاستاپ، ادەبي سىنعا ءبىراق ءوتتى. شالاعايلىقتى شەتىنەن سويىپ جاتىر. بيىلعى «شۇعىلا» جۋرنالىنىڭ 8-سانىندا ونىڭ ءبىر جىلدىق پوۆەستەرگە جازعان سىنى جاريالاندى. سىن دەپ سونى ايتۋعا بولادى.
– ءوز باسىم سىنشىنى شىعارمانىڭ ارتىقشىلىعىن دارىپتەپ، كەمشىلىگىن كورسەتىپ، اۆتورعا جول سىلتەيتىن باعدار شام دەپ ەسەپتەيمىن. بىزدە جەرلەستىگىنە، تامىر-تانىستىعىنا، لاۋازىمىنا قاراپ شىعارماسىن جەر-كوككە سيدىرماي ماقتاپ جاتاتىندار بار. ءتىپتى، ءبىرىنىڭ شىعارماسىن ءبىرى ماقتاپ قارىمتا قايتاراتىن قالامگەرلەر دە جوق ەمەس. سىزدەردە مۇنداي ادەت ۇشىراسا ما؟
– قىتاي قالامگەرلەرى شىعارماسىن ماقتاسا، قۇپ كورەدى، ال سىنعا الىنسا، جەك كورمەيدى. سىنشىلاردىڭ قالامىنا ىلىنگەنىن ماقتان ەتەدى. ال قازاق قالامگەرلەرىنە ءتان سەن ايتقانداي ناشار احۋال ءبىز دە بار. ماقتاساڭ – سەنەن جاقسى ادام جوق، ال سىناساڭ ەكىنشى كورمەستەي بولىپ كەتەدى. بىزدەگى جانە ءبىر ۇياتتى ءىس – بۇرىن بيلىكتە بولىپ، كەيىن دەمالىسقا شىققاندار «مەن پالەن ۋاقىتتا پالەن نارسە ىستەگەنمىن، ايتكەم، بۇيتكەم» دەپ كىتاپ جازاتىنداردىڭ قاتارى كوبەيىپ كەتتى. جازعاندارى – كوركەم ادەبيەت ەمەس، نە وڭدى وچەرىكتەر جيناعى دا ەمەس. بار بولعانى – ءوزىنىڭ بيلىكتە جۇرگەنىن جازىپ قالدىرعان ەستەلىك سەكىلدى ءبىر نارسەسى. ال وسىنى شىمىرىكپەي ماقتايتىن جازۋشىلار شىقتى. «سىن» دەگەن ناعىز سىن بولۋ كەرەك. سوندىقتان سىننىڭ بەدەلىن تۇسىرمەۋگە تىرىسۋ كەرەك. ول سىنشىنىڭ ارىنا بايلانىستى.
– قازاق ادەبيەتى توقىراۋعا ۇشىرادى دەۋشىلەر بار. بۇل پىكىرمەن كەلىسەسىز بە؟
– جالپى قازاق قوعامىندا توقىراۋ بار. اسىرەسە، قازاق ەلىنىڭ رۋحاني الەمىندە توقىراۋ باسىم. انا ەسكى مەملەكەت قۇردىمعا كەتتى، جاڭا مەملەكەت قۇرىلدى. جاڭا قوعام جانە ءبىر بيىك بەلەسكە شىعىپ، قازاقتىڭ كوش باستار جاڭا ينتەللەگەنسياسى پايدا بولعانشا، ۇلى تۇلعالار قالىپتاسقانشا، ادەبيەتتە وسىنداي ءبىر مەزەت توقىراۋ بولاتىنى دا شىندىق.
– بىزدەگى جاعداي وسىنداي دەسەك قىتايداعى از ۇلتتار ادەبيەتى قىتاي ادەبيەتىمەن قاتار دامىپ كەلەدى دەۋگە بولا ما؟
– قىتايلار بۇرىن ۇلتتىق ادەبيەت دەگەندە وزدەرىن عانا ايتاتىن. قازىر «از ۇلتتار ادەبيەتى» دەگەندى اۋىزعا الا باستادى. ويتكەنى، از ساندى ۇلتتاردان تالاتتى جازۋشىلار شىقتى. تيبەتتە الاي دەگەن كەرەمەت جازۋشى بار. تاريحتا 400 جىل بيلىك جۇرگىزگەن، قازىر جوعالىپ بارا جاتقان ۇلت مانجۇردەن قىتاي تىلىندە جازاتىن 13 اقىن-جازۋشى بار. سول سەكىلدى قىتايلار مويىنداعان قازاق قالامگەرلەرى دە جوق ەمەس. قىتاي بيىلعى جىلدى «از ۇلتتار ادەبيەتى جىلى» دەپ جاريالادى.
– ش. ايتىماتوۆتىڭ شىعارمالارىنان شولوحوۆتىڭ سۇلباسى بايقالىپ قالادى...
– ەكەۋىنىڭ اراسىندا ۇلكەن پارىق بار. ايتىماتوۆتىڭ شىعارماسىنىڭ باسىن ءبىر وقىپ، ورتاسىن ءبىر شولىپ، سوڭىن ءبىر وقىساڭ نە ايتپاقشى بولعانىن بىلە قوياسىڭ. ءبىراق شىڭعىس ۇلكەن ويلار ايتقان. ال م. شولوقوۆتىڭ ءبىر جولىن اتتاپ كور، سەنى اداستىرىپ كەتەدى. ونىڭ شىعارمالارى بەينە بال سەكىلدى. وقىرمان بالعا قونعان ارا سەكىلدى مالتىعىپ شىعا الماي قالادى. م. شولوحوۆتىڭ قۇدىرەتى وسى جەردە. وتە تەرەڭ جازۋشى.
– ل. تولستوي مەن م. شولوحوۆتىڭ ەرەكشەلىكتەرى نەدە دەپ ويلايسىز؟
– م. شولوقوۆ ل. تولستويدىڭ ىزىنە تۇسكەن، ءبىراق ىرشىپ شىعىپ كەتكەن. مۇنداي سەكىرۋ ورالحان بوكەيدە دە بولعانىن جاڭا ايتتىم. شينجاڭدا ومارعازى ايتان ۇلى دەگەن جازۋشى بولعان، ەكى رومانى بار. ءوزىنىڭ بولەك سىلوبى بار جازۋشى. ول كىسى بالزاكتىڭ ىزىنە ءتۇسىپ، كەيىن وزىنشە ءبىر جول تاۋىپ كەتكەن. مۇنى جازۋشىلىق شەبەرلىك دەيدى. دەمەك، جازۋشىدا مول بىلىممەن بىرگە ىزدەنگىشتىك، باسەكەلەستىك بولۋ كەرەك. بولماسا ەلدى ەلەڭ ەتكىزەرلىكتەي سالماقتى، كوركەم دۇنيە تۋىلمايدى.
– سىنشى، پروزاشى، فيلولوگيا عىلىمىنىڭ دوكتورى رىمعالي نۇرعالي «ادەبيەتتىڭ دامۋ سيپاتى» دەگەن ماقالاسىندا جانۋارلار تۋرالى جازعان دجەك لوندوننىڭ «اق اۋىز» دەگەن رومانىن تالداي كەلىپ: «مۇحتار اۋەزوۆ «كوكسەرەگىن» وقىعاندا ەسىڭىزگە وسى شىعارمالار تۇسەدى. سالىستىرىپ، ءبىرىن-ءبىرىن بايلانىستىرا قاراي باستايسىز. اۋەندەس كورىنىستەر. ۇندەس سارىندار، رەڭدەس بوياۋلاردى تابۋ قيىنعا سوقپايدى... بۇل ءبىر جازۋشى ەكىنشى جازۋشىدان جيەندىك جاساپ، وپ-وڭاي كوشىرىپ الا سالعان دايىن سيۋجەت، وزگەرمەس قالىپ ەمەس، قۇبىلىس سيپاتىنان، وبيەكتى ەرەكشەلىگىنەن تۋعان جالپى ەرەكشەلىك» دەيدى. سوعان قاراعاندا ءبىر-بىرىنەن ساۋلە ىزدەۋ قاس شەبەرلەردە بولاتىن ادەت سەكىلدى.
– سەن «كوكسەرەكتى» جاقسى ەسكە سالدىڭ. اۋەزوۆتىڭ وسى پوۆەستىن بالا كەزىمدە وقىعاندا، «بۇل كىسى نەگە قاسقىردىڭ سوڭىنا ءتۇسىپ العان» دەپ تاڭعالعانىم بار. سويتسەم ول كىسىنىڭ شىعارماسىنىڭ ارجاعىندا ۇلكەن ويلار جاتىر ەكەن. جانۋارلار تۋرالى كرىلوۆ تا، اباي دا جازعان. ماسەلەن، شولوحوۆتىڭ «قۇلىن» دەگەن اڭگىمەسى بار. ايتماتوۆ تا جازدى. ءا.كەكىلبايەۆتىڭ «بايگە تورىسى» بار. سودان مەن جانۋارلار تۋرالى وزىمشە جازۋعا كىرىستىم. العاشقى اڭگىمەم – «زەڭگىنىڭ رۋحى». جوتانىڭ ۇستىندە ءبىر توپ سيىر ۇيەزدەپ كۇيىس قايتارىپ تۇرادى.
انانداي سايدان ءبىر جاس بۇقا ولارعا كەلىپ قوسىلادى. مىڭ دەگەنمەن ءيسى بوتەن عوي. مىناۋ ءسۇزىپ كەپ جىبەرەدى، اناۋدا سۇزەدى. جاس بۇقا تارق ەتىپ وسىرىپ ەدى، ءبارى جابىلىپ سۇزگىلەيدى. كوپ سيىر قويسىن با، ونى سۇزگىلەپ ءولتىرىپ قويادى. سونىڭ اراسىندا موينىن ءيىن اعاش قاجاعان، تۇياعىن تاس تىلگىلەگەن ۇلكەن الا وگىز بار. الگى وگىز ولگەن جاس بۇقانى يىسكەپ الىپ وكىرىپ جىلايدى. بار-جوعى وسى. ادامزات ومىرىنە ۇلاسىپ جاتقان جوق پا؟ حايۋاناتتار تۋرالى ءبىر توپ اڭگىمەلەرىم بار. اڭگىمەلەر جانۋارلار تۋرالى بولعانىمەن، ودان ءبىر ۇلتتىڭ قيلى تاريحىن دا كورۋگە بولادى. ادامدار ءومىرى كورىنەدى. ءبىراق وسى اڭگىمەلەر ىشىنەن ءبىر ادامدى تابا المايسىڭ.
«يلەۋ» دەگەن اڭگىمەم 30 جىل بۇرىن شىقتى. جاۋىن جاۋعاننان كەيىن قۇمىرىسقانىڭ يلەۋىن سۋ باسىپ كەتەدى. ءبىر جەردەن قوڭىر قۇمىرىسقا، ەكىنشى جەردەن قىزىل قۇمىرىسقا، ال ءۇشىنشى جەردەن قاناتتى قۇمىرسقا بوسىپ شىعادى. باستارىنا اپات تۇسكەن ءۇش قۇمىرسقا بىرىگىپ كەلىسكەن يلەۋ جاسايدى. سودان سوڭ بىرنەشە جىل سالتانات قۇردى. ءوسىپ-ونەدى. ءبىر كۇنى يلەۋدىڭ جانىنان ءوتىپ بارا جاتقان جىلاندى باس سالىپ، ءبىر مينۋتتىڭ اراسىندا ىشىنە ءۇڭىلىپ كىرىپ كەتەدى. ەڭ سوڭىندا ءبىر ايۋ قۇمىرىسقالاردى تىلىمەن جالاپ، تۇگەل جەپ قويادى. مۇنى سەن «يلەۋ» دەسەڭ دە بولادى، تابيعي «اپات» دەسەڭ دە بولادى، ءبىر ۇلتتىڭ «تاعدىرى» دەسەڭ دە بولادى. ادەبيەت دەگەن وسى. مەنىڭ «يلەۋىمدى» ءبازبىر ادامدار: «بۇل – كەرتارتپا شىعارما. جۇماباي دۇنيەجۇزىندەگى قازاقتاردىڭ باسىن قوسايىن دەپ ءجۇر»، – دەگەن پىكىر ايتتى.
– قىتاي جازۋشىلار وداعىنىڭ ءتورالقاسىنىڭ قۇرامىندا ەكى قازاق قالامگەر بار ەكەن. سونىڭ ءبىرى – اقىن شاكەن وڭالباي بولسا، ەندى ءبىرى – ءسىز ەكەنسىز. وسىنداي لاۋازىمعا يە بولۋىڭىزدىڭ سىرى نەدە دەپ ويلايسىز؟
–سەبەبى، مەنىڭ اڭگىمەلەرىم مەن پوۆەستتەرىم تۇگەل دەرلىك قىتاي تىلىندە اۋدارىلىپ بولدى. ءبىر رومانىم قىتاي وقىرماندارىنىڭ كوبىنىڭ قولىنان تابىلدى. جاي عانا تابىلىپ قالعان جوق، سىنشىلار جوعارى باعا بەرىپ ناسيحاتتادى. ول تۋرالى جوعارىدا ايتىپ كەتتىم.
قىتاي ۇلتى – وتە كورەگەن ۇلت، وركەنيەتكە بەت بۇرعان ۇلت. قىتايدىڭ ۇلكەن ينتەلەگەنتسياسى بىزگە وڭ كوزبەن قارايدى. «سەن – پالەن رۋسىڭ، پالەن ۇلتسىڭ» دەمەيدى. سەنىڭ تالانتىڭا ءتانتى بولادى. قولىڭنان شىققان شىعارماڭا قاراپ باعالايدى. سەنىڭ كىسىلىگىڭە ءتانتى بولادى. «ارۋلار» رومانىمدى «جەسىرلەر» دەپ اۋداردى. سول رومان مەنى سۇيرەپ الىپ بيىككە شىعارىپ كەتتى. «دالا تورعايلارىن» بەلگىلى اۋدارماشى قايشا تابارىك قىزى ءتارجىمالاپ بولىپ، قايتا قاراپ جاتىر. بۇرىن قىتاي ادەبيەتى ءتۇرلى يزمدەرگە ابدەن بۋلىعىپ، تۇنشىعىپ قالعان بولسا، ەندى ودان ارىلىپ تازا ادەبيەت تۇزەپ، الەمدىك ارەناعا جول تارتتى.
– «دالا تورعايلارىندا» نە ايتىلادى؟
– قازان توڭكەرىسى كەزىندە اقتاردىڭ دۋتوۆ، انەنكوۆ جانە باكشوۆ دەگەن ءۇش مىقتى گەنەرالى قىتايعا 10 مىڭ اسكەرمەن قاشىپ وتەدى. تارباعاتايعا باكشوۆ دەگەن گەنەرال بارعان. قىزىلدار تىنىش جاتسىن با، ارتىنان قۋىپ بارادى. ەكى جاق سوعىسىپ قىزىل قىرعىن بولادى. قىتايدىڭ سول كەزدەگى اكىمشىلىگى قىزىل ۇكىمەتكە بولىسادى. جيىپ ايتقاندا، اقتار مەن قىزىلداردىڭ اتىنىڭ تۇياعىنىڭ استىندا قالىپ، تورعايداي توزعان – قازاقتىڭ تاعدىرى تۋرالى. كەيىن باكشوۆ قاشىپ، سىرتقى موڭعولياعا ءوتىپ كەتەدى.
– ءسىز قىتايدىڭ قانداي مەملەكەتتىك سىيلىقتارىن الدىڭىز؟
– قىتايدا مەملەكەتتىك سىيلىق دەگەن جوق. سول دارەجەلەس قىتاي جازۋشىلار وداعىندا – «تۇلپار سىيلىعى»، «لۋ شين ادەبيەت سىيلىعى»، «شۇعىنىق سىيلىعى» جانە «از ۇلتتار سىيلىعى» دەگەن سىيلىقتار بار. مەن ءۇش سىيلىققا دا يە بولدىم. «اتا داۋلەتى» كىتابىم، 1987-جىلى «از ۇلتتار» سىيلىعىنا، «نەكە» اتتى اڭگىمەم 1989-جىلى «شۇعىنىق» سىيلىعىنا، «ءسۇرى قار» كىتابىم، 2002-جىلى «تۇلپار» سىيلىعىنا يە بولدى. ال «كەشكەن كۇندەر»، «جونداعى جورىقتار» اتتى كىتابىم شينجاڭنىڭ ءبىرىنشى، ەكىنشى دارەجەلى تاڭداۋلى ادەبي تۋىندىسى سىيلىعىن الدى. قازىر قىتايدىڭ 1-دارەجەلى جازۋشى اتاعىن الدىم جانە مەملەكەت دارەجەلى ۇزدىك مامانمىن.
قىتاي جازۋشىلار وداعى مەن شينجاڭ جازۋشىلار باسقارماسى بىرلەسىپ 2007-جىلى 15-شىلدە مەنىڭ جاسامنپازدىعىم تۋرالى عىلىمي كونفەرەنسيا وتكىزسە، 2012-جىلى تامىزدىڭ 20 سىنان 23 نە دەيىن بەيجىڭدە (جازۋشىلار وداعىندا) جانە مەنىڭ شىعارمام تۋرالى عىلىمي تالقى جينالىسى ءوتىپ، باياندامالار وقىلدى.
– قازىر نەمەن اينالىسىپ ءجۇرسىز؟
– جازۋشى جاسى كەلگەندە ءوز ءورىسىن شولادى. كادىمگى ارقانداۋلى ات سىقىلدى. امان قالعان تامىر-ءتۇبىردى قايتادان مۇجىسام بولا ما، جوق پا دەگەن سان ويدا بولاسىڭ. ەستى جازۋشى، ارينە، قالدىقتى مۇجىمايدى. سول سەكىلدى ءورىسىمدى تاۋىسىپ الدىم با دەپ كەيدە قاتتى ساقتانام. ءبىراق ۇكىمەت مەنى كاسىپتىك جازۋشى دەپ جەكە كەڭسە بەرىپ، وتىرعىزىپ قويدى... ءىسساپارعا شىقسام، قاراجاتىمدى كوتەرەدى. قۇداي قالاسا، دەنساۋلىق بولسا، الدا كورە جاتارمىز...
– اڭگىمەڭىزگە راحمەت!
سۇحباتتى جۇرگىزگەن ءالىمجان ءاشىم ۇلى
سۇحبات 2012-جىلى الىنعان.
Abai.kz
