انا ءتىلىنىڭ مۇددەسىن قورعاعان پولكوۆنيك

استانا. قازاقپارات - ۇلتجاندى پولكوۆنيك نەمەسە انا ءتىلىنىڭ مۇددەسىن قورعاعانى ءۇشىن جازاعا تارتىلا جازداعان ارىپتەس تۋرالى اڭگىمە.

***

كەدەن ورگانىندا ءبىر جىل جۇمىس ىستەگەننەن كەيىن كەزەكتى ەڭبەك دەمالىسىندا بولىپ، 2003- جىلدىڭ قاراشا ايىندا قايتادان جۇمىسقا ەندى شىققان كەزىم بولاتىن. كادرلار جۇمىسى بولىمىنەن سىمبات كەمەشەۆ دەگەن جىگىت كابينەتكە كەلدى دە: «گۇلناز، جينال، ەرتەڭ سەمەيگە تەننيستەن ايماقتىق جارىسقا باراسىڭ»، - دەدى. رەسپۋبليكالىق سپارتاكياداعا بارار الدىنداعى ىرىكتەۋ جارىستارىمىزدى وتكىزۋىمىز قاجەت دەگەن سوڭ، مەن سوزگە كەلمەستەن كەلىستىم.

تاڭەرتەڭ اۆتوبۋسقا كەلسەم، كىلەڭ جىگىتتەر وتىر. سىمباتقا قاراپ: «قىزدار قايدا؟» - دەدىم. ول كۇلىپ: «قورىقپا، دەپارتامەنت نامىسىن قىزداردىڭ اتىنان سەن قورعايسىڭ»، - دەدى. سەمەيگە قاس قارايعاندا ءبىر-اق كەلدىك. قىزمەتكەرلەردىڭ بارلىعى «سەمەي» قوناقۇيىنە ورنالاسىپ جاتتى. كاسسا جانىندا تۇرعان كەڭ يىقتى، قارا تورى كەلگەن اعا ماعان قاراپ: «سىمبات، مىنا قىز بالا بىزدىكى مە؟» - دەپ، مەنى مەڭزەدى. «ءيا، ارپا ىشىندە ءبىر ءبيدايىمىز گۇلناز عوي. ول شاڭعىدان دا جارىسقا قاتىسقان»، - دەپ مەنى تانىستىرا باستادى.

«ا، سولاي ما، جاقسى، اينالايىن. بەرى كەلە عوي، جەكە كۋالىگىڭ قايدا؟ ءبىراق مۇندا بولمەلەرى سۋىق ەكەن، سەنى قايدا ورنالاستىرساق؟» - دەپ ويلانىپ قالدى. ماعان جانى اشىپ تۇرعان اعانىڭ كىم ەكەنىن تانىمادىم. بولمەلەرى سۋىق دەگەن سوڭ سىمباتقا: «وسىندا تۋعان اعايىم تۇرۋشى ەدى، مەنى سوندا جەتكىزىپ تاستاساڭىزدار، بولدى. ەرتەڭ جارىس بولاتىن جەرگە ءوزىم كەلەمىن»، - دەدىم. ونى ەستىگەن الگى بەيتانىس اعا: «وندا جارايدى، جاقسى. سىمبات، سەن كولىك تاۋىپ، قارىنداستى ۇيىنە جەتكىزىپ تاستا»، - دەپ تاپسىرما بەردى. سويتسەم، مەن تانىماي تۇرعان ازامات كەدەن سالاسىندا وزىندىك اتى بار بەكەن تولەۋجان ۇلى نۇراحمەتوۆ ەكەن.

مەن دەمالىستا بولعان ۋاقىتتا بەكەن تولەۋجان ۇلىنىڭ ءبىزدىڭ دەپارتامەنتكە كەدەندىك باقىلاۋدى ۇيىمداستىرۋ باسقارماسىنىڭ باستىعى بولىپ تاعايىندالعانىن ەستىگەن ەدىم. ال بۇگىن دەپارتامەنتتەن سپورتتىق كوماندانى جارىسقا باستاپ كەلگەن وسى كىسى ەكەن. سول جارىستان قايتاردا «جالعىز قىزىمىزدى مىنا قاقاعان سۋىقتا اۆتوبۋسپەن جىبەرگەنىمىز ۇيات بولار» دەپ، مەنى جەڭىل اۆتوكولىككە وتىرعىزدى.

جول ۇستىندە ديناش ءتۇسىپوۆ دەگەن قىزمەتكەرىمىز: «بەكەن اعا، ءسىزدى «قورقاۋلار تۇندە جورتادى» دەگەن كىتاپ جازدى دەپ ەستىدىم. بىزگە دە ءبىر داناسىن بەرسەڭىزشى. سونىمەن قاتار ءسىز «باقتى» كەدەنىنىڭ باستىعى بولىپ ءىستەگەندە كەدەنشىلەر اراسىندا تاراپ كەتكەن اڭىز بار. جول قىسقارسىن، سونى ايتا وتىرساڭىز»، - دەدى. سول كەزدە: «وۋ، جىگىتتەر-اۋ! مەن تۋرالى ءبىراز «سپراۆكا» جيناپ قويىپسىڭدار عوي»، - دەپ كۇلدى. سودان كەيىن جول بويى جاقسى اڭگىمەلەسىپ كەلدىك. اڭگىمەنى وتە اسەرلى ايتادى ەكەن. ءسوز ساپتاۋىنان-اق كورگەنى كوپ، ءبىلىمدى جانە مادەنيەتتى ازامات ەكەنى بىردەن بايقالىپ تۇردى. وسىلايشا، جول ۇستىندە ءبىزدىڭ ورتامىزعا باسقارما باستىعى بولىپ كەلگەن ادامنىڭ قارا جاياۋ كەدەنشى ەمەس ەكەنىن ءتۇسىندىم.

سول جىلدارى دەپارتامەنتتە قۇجاتتاردىڭ مەملەكەتتىك تىلدەگى ورىندالۋ جاعدايى مۇشكىل ەدى. اۋدارماشى لاۋازىمىنا جۇمىسقا تۇرعاندىقتان، قازاق ءتىلىنىڭ دەپارتامەنتتەگى دامۋىنا جاۋاپتىمىن. «قازاق ءتىلى» ۇيىرمەسىن جۇرگىزەتىن مۇعالىمدەر ءارقايسىسى ءوزى قۇراعان باعدارلامالارىمەن كەلەدى. كەدەنشىلەردى وقىتۋدا ارنايى وقۋلىق نە بولماسا ادىستەمەلىك نۇسقاۋلار اتىمەن جوق. بىردە مەنى ءىسقاعازداردى مەملەكەتتىك تىلگە كوشىرۋدە قانداي شارالار ۇيىمداستىرۋ قاجەت دەگەن ماسەلەمەن دەپارتامەنت باستىعى ەرىكجان مىرزامۇحان ۇلى ءابدراحمانوۆ شاقىرتتى.

اڭگىمە اراسىندا ول كەزەڭ-كەزەڭمەن قۇجاتتاردى مەملەكەتتىك تىلدە ورىنداۋدا ارنايى جوسپار قۇرىپ، قازاق ءتىلىنىڭ وقىتىلۋىنا ەرەكشە كوڭىل ءبولۋىمدى تاپسىردى. مەن باستىعىمنىڭ مۇنداي تالاپ قويعانىنا قۋاندىم. سەبەبى دەپارتامەنتتە باسقا ۇلت وكىلدەرىن بىلاي قويعاندا، كەيبىر قازاق اعايىندارىمىزدىڭ وزدەرى قازاقشا سويلەگەندى ايتپاعاندا، امانداسا دا المايتىن.

«الدىمەن وزىمىزدەن باستاۋىمىز كەرەك. سوندىقتان كەدەنشىلەرگە ارنالعان وقۋلىق جازۋعا شاماڭ كەلسە، ۋنيۆەرسيتەتتەن مىقتى مۇعالىم تاۋىپ، كەڭەس ال، سول جاعىن دا ويلاستىر» دەپ ناقتى تاپسىرما بەردى. بۇل تۋرالى باسقارما باستىعى بەكەن تولەۋجان ۇلى دا قۇلاققاعىس ەدى. تاپسىرما ويىمدا بولعانىمەن، كۇندەلىكتى قاعازدان باس كوتەرە الماي ءجۇردىم. ءبىر كۇنى كابينەتكە بەكەن تولەۋجان ۇلى كىرىپ كەلدى دە: «گۇلناز، جۇمىس قالاي؟ وقۋلىق قۇراستىرۋ وڭاي شارۋا ەمەس ەكەنىن بىلەمىن. نە تىندىرىپ جاتىرسىڭ؟» - دەدى.

- ءبىراز ماتەريالداردى جيناپ، باستاپ قويدىم. شىعىس قازاقستان مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتىنەن فيلولوگيا عىلىمىنىڭ كانديداتى شىنار قۇرمانبايەۆامەن بىرلەسە وتىرىپ، جوسپار قۇردىق، - دەدىم. سول كەزدە:

- وندا جاقسى ەكەن. ءبىراق ءبىر ەسكەرتەتىنى، كىتاپتا ماتىندەر، تاقىرىپتار جانە مىسالدار كەدەنشىلەر ومىرىنەن بولسىن. كىتاپتىڭ ىشكى مازمۇنىن سىلدىر سوزگە تولتىرساڭدار، ەشكىمگە قاجەتى بولماي، شاڭ باسىپ قالاتىنىن ۇمىتپا»، - دەپ اعالىق اقىلىن ايتتى. ءسوز سوڭىندا «قاشان اياقتاۋ ويىڭدا؟» دەپ سۇراعاندا، ابدىراپ قالدىم. ول تۋرالى ءتىپتى ويلاماپپىن دا. يىعىمدى قيقاڭ ەتكىزدىم. بەكەن اعا قاسىن جوعارى ءبىر كوتەردى دە: «ەسىڭدە بولسىن، جۇمىستى قولعا العاندا ونى اياقتاۋدىڭ كۇنىن مولشەرلەي بىلسەڭ عانا ناتيجە شىعادى»، - دەپ شىعىپ كەتتى. ۇيالعاننان بەتىم دۋ ەتە قالدى. ءوزىمدى ىڭعايسىز سەزىندىم. شىنىمەن، ماعان باسشىلىقتىڭ اتىنان سەنىپ تاپسىرىلعان جۇمىس. «ەندى نە ىستەيمىن، قاشان جازىپ ءبىتىرۋىم كەرەك؟» دەپ قينالىپ كەتتىم. «ول وقۋلىق بولىپ شىعا ما، جوق پا؟» دەگەن ءدۇدامال سۇراق تا مازالاي باستادى.

بەكەن اعانىڭ وسى ءسوزى قامشى بولدى. وقۋلىقتى جازۋعا كىرىستىك. شىنار قاپانتاي قىزى ءوزىنىڭ دوكتورلىق جۇمىسىمەن اينالىسىپ، كوپ ۋاقىتى بولماي ءجۇردى. سوعان قاراماستان جۇمىسىنا تىڭعىلىقتى. بەلگىلەنگەن ۋاقىتتاردا كەزدەسىپ، ءبىر-ءبىرىمىزدىڭ ولقىلىقتارىمىزدى تولىقتىرىپ وتىردىق. جيناعان ماتەريالدارى جەتكىلىكتى. ءوزى تۇركيادا ماگيستراتۋرادا وقىعان، وزگە ۇلتتارعا ءتىلدى ۇيرەتۋدە تەوريالىق تا، پراكتيكالىق تا ءبىلىمى جەتكىلىكتى مامان. وسىلايشا، ەكى ايدىڭ ىشىندە كىتاپتىڭ العاشقى نۇسقاسىن بەكەن تولەۋجان ۇلىنا ۇسىندىق. ەكى كۇننەن كەيىن مەنى كابينەتىنە شاقىرىپ:

- وي، اينالايىن، بىراز جۇمىس ىستەپسىڭدەر. بارلىعىن تىڭعىلىقتى قاراپ شىقتىم. ەندى ەرىكجان مىرزامۇحان ۇلىنا كورسەتەيىك. قالاي جارىققا شىعارۋ ماسەلەسىن ويلانۋ كەرەك، - دەپ شىعارىپ سالدى.

كوپ ۇزاماي ءبىز دايىنداعان «قازاق ءتىلى: كەدەن ورگاندارىندا مەملەكەتتىك ءتىلدى تەرەڭدەتىپ وقىتۋ قۇرالى» اتتى وقۋلىق كىتاپ بولىپ سول كەزدەگى كەدەن كوميتەتىنىڭ ءتوراعاسى بەردىبەك ساپاربايەۆتىڭ العى سوزىمەن جارىققا شىقتى. الايدا كىتاپ وقىرمان قولىنا وڭايلىقپەن جەتكەن جوق. ويتكەنى كىتاپتى شىعارۋعا قارجى ماسەلەسىن شەشۋ جونىندە پروبلەما تۋىندادى. سەبەبى تۋرا كىتاپتى وندىرىسكە بەرەمىز دەپ وتىرعان كەزدە بەردىبەك ماشبەك ۇلى قىزمەتتەن اۋىسىپ كەتتى. ودان كەيىنگى كەلگەن ءتوراعانىڭ بۇل كىتاپقا نازار اۋداراتىنداي نيەتى بولمادى.

سول كەزدە بەكەن تولەۋجان ۇلى الگى كىتاپتىڭ قولجازباسىن الىپ، استاناعا جولعا شىقتى. ءتىل كوميتەتىنىڭ سول كەزدەگى ءتوراعاسى، فيلولوگيا عىلىمىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور باۋىرجان وماروۆقا بارىپ، كىتاپتى مەملەكەتتىك تاپسىرىسپەن جارىققا شىعارۋ ماسەلەسىن شەشىپ كەلدى. بۇل، ارينە، بەكەن تولەۋجان ۇلىنىڭ ۇلتجاندى، انا ءتىلىنىڭ بولاشاعىنا شىن جۇرەگىمەن الاڭدايتىن ازامات ەكەندىگىنىڭ بەلگىسى ەدى.

بۇل وقۋلىق قازاقشا تۇسىنەتىن، اۋىزەكى سويلەۋ ءتىلىن مەڭگەرمەگەن، ءبىراق سوزدىك قورى تومەن، قازاق ءتىلىنىڭ گرامماتيكاسىن جەتىك بىلمەيتىن، سول سەبەپتەن ءوز ويلارىن ەركىن جەتكىزە المايتىن ءتىل ۇيرەنۋشىلەرگە ارنالعان بولاتىن.

بۇگىندە اتالمىش وقۋلىق رەسپۋبليكا كولەمىندە كەدەنشىلەردىڭ جۇمىس ۇستەلىندە كۇندەلىكتى قولداناتىن كىتاپقا اينالدى. ەگەر سول كەزدە ەرىكجان ابدراحمانوۆ تاپسىرما بەرىپ، ونى ورىنداماساق، بەكەن نۇراحمەتوۆ قولداۋ جاساپ، قارجى ماسەلەسىن شەشپەسە، بەردىبەك ماشبەك ۇلى وقۋلىقتى تۇگەلىمەن وقىپ شىعىپ، پىكىرىن ايتپاسا، سول كىتاپ قاعاز نۇسقاسىندا قالارى ءسوزسىز ەدى. وسى ورايدا قازاقتىڭ پاراساتى بيىك جانە ۇلتجاندى وسىنداي ازاماتتارىنا العىس ايتار كەز دە كەلگەن سياقتى.

بەكەن تولەۋجان ۇلىنىڭ انا سۇتىمەن دارىعان ءتىلى ءۇشىن جانىن بەرەتىن ازامات ەكەندىگىنىڭ تاعى ءبىر دالەلى بار. ول - شىعىس قازاقستان وبلىسى بويىنشا كەدەندىك باقىلاۋ دەپارتامەنتىندە مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ دامۋىنا سەبەپكەر بولعان، تالاي جەردە قازاق ءتىلىنىڭ ءىسقاعازدارىندا قولدانىلىپ جۇرگەن ولقىلىقتاردى تۇزەۋگە بەل شەشە كىرىسكەن كەدەنشى. بۇعان قوسا، كەيبىر «شالا قازاق» قىزمەتكەرلەرىمىز بەكەن تولەۋجان ۇلىنىڭ الدىنا قازاق تىلىندە دايىندالعان قاعازداردى قول قويدىرۋعا اپارعاندا قاتتى قايمىعاتىن. كەيبىر قاعازداردى تۇگەلىمەن شيمايلاپ، قايتا جازدىراتىن.

وسى ورايدا مىنا ءبىر جاعدايدى ايتا كەتپەسكە بولمايدى. 2007- جىلدىڭ كۇزىندە بەكەن تولەۋجان ۇلى «سەمەي» كەدەن بەكەتىنىڭ باستىعى مىندەتىن اتقارىپ جۇرگەن كەزىندە كەدەن بەكەتىنىڭ مەملەكەتتىك تىلگە كوشۋىنە بايلانىستى بارلىق قۇجاتتاردى مەملەكەتتىك تىلدە دايىنداۋ جونىندە وكىم شىعارادى. قالاداعى بۇكىل مەملەكەتتىك ورگان باسشىلارىنا كەدەن بەكەتىنىڭ مەملەكەتتىك تىلگە كوشۋىنە بايلانىستى سۇراۋ حاتتاردى مۇمكىندىگىنشە مەملەكەتتىك تىلدە جىبەرگەندەرى دۇرىستىعى جونىندە جازباشا حاباردار ەتەدى.

ءبىر كۇنى كەدەن بەكەتىنە سىرتقى ەكونوميكالىق قىزمەتپەن اينالىسۋشى، ۇلتى قازاق ازاماتشا ورىس تىلىندە حات الىپ كەلەدى. سول كەزدە حاتتى قابىلداپ الۋشى كەڭسەدەگى قىز الگى قازاق ازاماتشاسىنا: «ءبىزدىڭ كەدەن بەكەتىندەگى قۇجاتتاردىڭ بارلىعى، نەگىزىنەن، مەملەكەتتىك تىلدە دايىندالادى. سوندىقتان دا مىنا حاتىڭىزدى مەملەكەتتىك تىلدە جازۋعا مۇمكىندىگىڭىز بار ما؟» دەپ ءوتىنىش بىلدىرەدى. سول كەزدە الگى ازاماتشا بۇلقان-تالقان اشۋلانىپ، بەكەن تولەۋجان ۇلىنىڭ ۇستىنەن پروكۋراتۋراعا ارىز جازادى.

سول ارىزدان كەيىن پروكۋراتۋرادان كەلگەن تەكسەرۋشى قازاق جىگىتى ءوزىنىڭ جازعان انىقتاماسىندا «كەدەن بەكەتىنىڭ باستىعى مىندەتىن اتقارۋشى ب.نۇراحمەتوۆ وسىنداي وكىم شىعارۋى ارقىلى ازاماتتاردىڭ كونستيتۋسيالىق قۇقىقتارىن بۇزىپ قانا قويماي، ۇلت ارازدىعىن قوزدىرۋى مۇمكىن» دەگەن سياقتى سوزدەردى جازىپتى. انىقتامانى وقىپ، تانىسقان كەزدە ىزادان جارىلىپ كەتە جازداعان بەكەن تولەۋجان ۇلى تەكسەرۋشى جىگىتكە: «ەگەر سەن ءوز تىلىڭە جانىڭ اشىمايتىن ازامات بولساڭ، وندا ەرتەڭ ءوز وتانىڭدى ساتاسىڭ. ءتىلىم ءۇشىن جانىم ساداعا، قولىڭنان كەلگەنىڭدى جاساپ ال» دەپ كابينەتىنەن قۋىپ شىعىپتى.

سودان كەيىن سەمەي قالالىق پروكۋراتۋراسىنان كەدەندىك باقىلاۋ دەپارتامەنتىنە بەكەن نۇراحمەتوۆتىڭ شىعارعان وكىمىنە قارسىلىق بىلدىرگەن تەكسەرۋ قورىتىندىسى ءتۇستى. وندا بەكەن تولەۋجان ۇلىن تارتىپتىك جازاعا تارتۋ ماسەلەسى دە قويىلعان ەكەن. بۇل ماسەلە ۋشىعىپ بارىپ، دەپارتامەنتتىڭ تارتىپتىك كەڭەسىنە دەيىن جەتتى. ءساتىن سالعاندا، دەپارتامەنت باسشىلىعى بەكەن تولەۋجان ۇلىنىڭ وسىنداي ۇلتجاندى ارەكەتىنە تۇسىنىستىكپەن قاراپ، تارتىپتىك جازالاۋدان امان الىپ قالدى. سول تارتىپتىك كەڭەستە ءسوز العان بەكەن تولەۋجان ۇلى: «ەگەر دە ءوزىمىز قازاق بولا تۇرىپ، مەملەكەتتىك ءتىلدى دامىتۋ بارىسىندا پاتريوتتىق تانىتقان ازاماتتاردىڭ ۇستىنەن ارىز جازىپ، جازالاۋ شارالارىنا تارتاتىن بولساق، وندا ءتىلدىڭ پروبلەماسىن شەشۋ ءۇشىن تالاي عاسىرلار كەرەك»، - دەپتى اشىنا.

بىردە بەكەن تولەۋجان ۇلىنىڭ «ايقىن» گازەتىندە شىققان ءتىل پروبلەمالارىنا بايلانىستى «رۋح پەن نيەت ساي كەلسە» اتتى ماقالاسىن جانە «انا ءتىلى» گازەتىنە بەرگەن «مەنى ءتىلىمدى قولداعانىم ءۇشىن جازالاماق بولدى» دەگەن تاقىرىپتاعى سۇحباتىن وقىپ شىعىپ، حابارلاستىم. ول كەزدە بالا كۇتىمىنە بايلانىستى دەمالىستا بولاتىنمىن. ماقالادا ايتىلعان پروبلەمالار ماعان ۇلكەن اسەر ەتتى. بىردەن داۋىسىمدى تانىپ، بالا-شاعا اماندىعىن سۇراپ جاتىر. «دەموگرافيامىزدى دامىتىپ، قازاق تىلىندە سويلەيتىن ۇرپاقتى كوبەيتىپ جاتىرسىڭ با؟» - دەپ قالجىڭداپ قويادى.

سول كۇنى كوڭىلىم قۇلازي وتىرىپ، كۇندەلىگىمە مىنا جولداردى جازىپپىن: «...24.03.09. بەكەن تولەۋجان ۇلى! ءسىزدىڭ ماقالاڭىزداعى كەۋدەڭىزدى كەرگەن اسقاق رۋحتى، كوكىرەگىڭىزدى كەرنەگەن اششى شىندىقتى وقي وتىرىپ، اشىنىپ كەتتىم. تەگى قازاق بولا تۇرا، ازاماتتىق رۋحى، قازاقتىق بولمىسى جوق، «تىرناقشاداعى» قازاق جىگىتىنىڭ نامىسسىزدىعىنا، وي-جەتەسى كوز الدىنداعى ءبىر قارىس جەرگە عانا جەتەتىن، بولاشاق ۇرپاعىنىڭ، ۇلتىنىڭ جاعدايىنا نەمقۇرايدى قارايتىنىنا كىجىندىم.

الايدا، اعا، «وسىعان ىستەر قانداي امال بار؟» دەپ ويلانامىن. ارينە، تۇيىقتان شىعار جول قاشاندا تابىلادى عوي. كۇندەلىكتى جۇمىستا وزگە ۇلتتى قايدام، ءوزىمىزدىڭ كەيبىر قازاق جىگىتتەرىنىڭ نامىسسىزدىعىنا كۋا بولدىم. كەيبىرەۋلەرىمەن قاتتى رەنجىسىپ قالعان كۇندەرىم دە بولدى. ءسىز «سەمەي» كەدەنىنە اۋىسىپ كەتكەندە «ەندى ءبىزدى كىم قولدايدى؟» دەگەنىمىز دە - اقيقات.

كوپتەگەن مەملەكەتتىك مەكەمەلەردە قۇجات جۇگى ءبىر اۋدارماشىنىڭ موينىنا جۇكتەلىپ، سودان اسا الماي جاتقان جوق پا؟ جىلاتاتىنى سول، مەملەكەتتىك تىلگە كەلگەندە، زاڭدا جازىلعان قاتار قولدانىلاتىن «رەسمي» ءتىل باپتارىنان اسا المايمىز. ورىستىلدىلەردىڭ وزىنە قاجەتىن عانا ەكشەپ الا الاتىن تارماقتار جازىلعان ءبىر جەردە «تىلدەر»، تاعى ءبىر جەردە «ءتىل تۋرالى» دەپ جازىلعان تۇسىنىكسىز زاڭىمىز بار. ونى وزىمىزگە قارسى قارۋ رەتىندە قولدانىپ، تىقىرتقان جوق پا؟..» دەپ اياقتالماي قالىپتى.

بەكەن تولەۋجان ۇلىنىڭ تاعى ءبىر قىرى - كەدەن ورگاندارىندا قولدانىلاتىن نورماتيۆتىك-قۇقىقتىق اكتىلەردى توپتاستىرعان، سىرتقى ەكونوميكالىق قىزمەتكەرلەردىڭ ءجيى قوياتىن سۇراقتارىنا جاۋاپ بەرەتىن وقۋلىقتىڭ اۆتورى ەكەندىگىن بىرەۋ بىلسە، بىرەۋ بىلمەيدى. استانادا قارجى پوليسياسى اكادەمياسىندا سىرتتاي وقىپ جۇرگەندە، كەدەن سالاسىندا قازاقستاندىق اۆتورلاردىڭ وقۋلىعى از ەكەندىگىنە كوزىمىز جەتتى.

كىتاپحاناشى قولىمىزعا ەمتيحانعا ناعىز «شپارگالكا» دەپ بەكەن نۇراحمەتوۆتىڭ «كەدەن ءىسى بويىنشا سۇراقتار مەن جاۋاپتار» اتتى قازاق جانە ورىس تىلىندەگى 2000- جىلى «جەتى جارعى» باسپاسىنان جارىق كورگەن وقۋلىقتى ۇستاتتى. كۋرستاستارىم قۋانىپ كەتتى، ال مەنى ماقتانىش كەرنەپ: «جىگىتتەر، ول ءبىزدىڭ دەپارتامەنتتە ىستەيتىن بەكەن تولەۋجان ۇلى عوي. مەن تانيمىن»، - دەپپىن. ولار ماعان: «سەن باقىتتى ەكەنسىڭ. وندا شاقىرتىپ كەڭەس الايىق، ءبىزدى گوسقا اۆتوردىڭ ءوزى دايىندادى دەمەيمىز بە؟» - دەپ، قالجىڭداسىپ جاتىر.

وسى ۋاقىتقا دەيىن وقۋلىعى بارىن جانە قازاقستان جۋرناليستەر وداعىنىڭ مۇشەسى، س.بەردىقۇلوۆ اتىنداعى سىيلىقتىڭ لاۋرەاتى ەكەنىن دە بىلمەپپىن. ۇيات-اي. جۇمىسقا كەلگەن سوڭ، بەكەن اعاعا كۋرستاستار اتىنان العىسىمدى ءبىلدىردىم. «وقۋلىقتىڭ ماعان كوپ كومەگى ءتيدى، مەملەكەتتىك ەمتيحاننان «بەس» الدىم، سىزگە راقمەت»، - دەدىم.

بۇل وقۋلىق 2009 - جىلى كەدەن زاڭناماسىنداعى وزگەرىستەر مەن تولىقتىرۋلاردىڭ نەگىزىندە كوپشىلىكتىڭ سۇراۋى بويىنشا ەكىنشى مارتە جارىققا شىقتى. كەدەن ءىسى سالاسىندا وقىپ جۇرگەن ستۋدەنتتەردىڭ قولىنا ۇستاپ، سەسسيادا جاستاپ جاتىپ وقيتىن وقۋلىعىنا اينالدى. جوعارى وقۋ ورىندارىندا ساباق بەرەتىن تەورەتيك وقىتۋشىلاردىڭ دارىسىنەن پراكتيك كەدەنشىنىڭ وقۋلىعى الدەقايدا سۇرانىسقا يە ەكەندىگىن وندىرىستىك تاجىريبەدەن وتۋگە كەلگەن ستۋدەنتتەردىڭ ايتقاندارىنان تالاي ەستىدىك.

قاۋىرت جۇمىسقا قاراماستان، وقۋلىقتى قايتا قولعا الىپ، وڭدەپ، تاپسىرمالارىن جان-جاقتى قاراستىرعان. كەدەندە دە پروفەسسورلارعا بەرگىسىز، وسىنداي ءوز كاسىبىنە بەرىك، مىقتى مامان بار. جۇمىستا كەزدەسەتىن اۋىرتپالىقتا، اۋدارماداعى تەرميندەردىڭ قولدانىسىندا قينالعاندا بەكەن تولەۋجان ۇلىنا جۇگىنەتىنىمىز انىق. قاشاندا قولداۋ كورسەتىپ، رۋحىڭدى كوتەرىپ وتىرادى. سونىمەن قاتار قازاقتىڭ اقىن-جازۋشىلارى، ۇزەڭگىلەس دوستارى ومىرىنەن قىزىقتى وقيعالاردى ايتىپ، شارشاعانىڭدى سەرپىلتۋگە دە ۋاقىت تابادى.

كەدەندە مەنەن باسقا قانشاما جىگىتتەر مەن قىزداردىڭ «سول اعامىزدىڭ تالاي قامقورلىعىن كوردىم»، «سول كىسىنىڭ ادىلدىگىنىڭ ارقاسىندا جۇمىستا امان قالعان ەدىم»، «مەنى جۇمىسقا الدىرعان سول كىسى ەدى» دەيتىندەرى دە از ەمەس. «جاقسىنىڭ جاقسىلىعىن ايت، نۇرى تاسىسىن» دەمەي مە. تىزە بەرسەك، جەتىمدەرگە جەبەۋ بولىپ، جاناشىرى جوقتارعا اعالىق قامقورلىعىن كورسەتكەن تۇستارى دا جەتەرلىك.

ءبىزدىڭ كەيىپكەرىمىز كەدەن سالاسىندا ءتىل جاناشىرى عانا ەمەس، بىلىكتى باسشى ەكەندىگىن تالاي مارتە دالەلدەي ءبىلدى. اتاپ ايتساق، 2002- جىلدىڭ 25- قاڭتارىندا ەلباسى بارلىق دەڭگەيدەگى اكىمدەرمەن وتكىزىلگەن جينالىستا سويلەگەن سوزىندە قىتايمەن شەكارادا ورنالاسقان كەدەندەردىڭ جۇمىسىن قاتتى سىنعا العان بولاتىن. وسى سىننان كەيىن قىتايمەن شەكارادا ورنالاسقان بەس كەدەننىڭ باستىقتارى ءبىر كۇندە قىزمەتتەرىنەن بوساتىلدى. سول كەزدە شىعىس قازاقستان وبلىستىق باس كەدەن باسقارماسى باسشىلىعىنىڭ ۇسىنۋى بويىنشا مەملەكەتتىك كىرىس ءمينيسترى زەينوللا كاكىمجانوۆ بەكەن تولەۋجان ۇلىنا ۇلكەن سەنىم ارتىپ، «باقتى» كەدەنىنە باستىق ەتىپ تاعايىندادى.

سول جىلدارى «باقتى» كەدەنىندە كەدەندىك تولەمدەردىڭ اي سايىنعى مولشەرى 3 ميلليون تەڭگەدەن عانا اسقان ەكەن. بۇل كورسەتكىش بەكەن تولەۋجان ۇلىنىڭ تاباندى دا قاعيداتشىل باسشىلىعىنىڭ ناتيجەسىندە 20 ميلليوننان اسىپ، كەدەندىك تولەمدەردىڭ ءوسىمى 600 پايىزعا كوتەرىلدى. كونترابانداعا قارسى كۇرەستە دە بىرنەشە قىلمىستىق ارەكەتتەردىڭ بەتى اشىلىپ، قانشاما ميلليون تەڭگەنىڭ زاتتارى تاركىلەندى. بۇل - نەگىزگى قىزمەت سالاسىنداعى بەكەن تولەۋجان ۇلىنىڭ ءبىر قىرى عانا.

بەكەن تولەۋجان ۇلى قىزمەت بارىسىندا ەش نارسەنى نازاردان تىس قالدىرماۋعا تىرىسادى. اسىرەسە قىزمەتكەرلەردىڭ تۇرمىس جاعدايىنا ەرەكشە كوڭىل بولۋدە ول كىسىدەن ۇيرەنەتىن جاعدايلار وتە كوپ. اتاپ ايتساق، «باقتى» كەدەنىندە باستىق بولىپ قىزمەت ىستەپ جۇرگەن كەزىندە سول كەدەندە جۇرگىزۋشى بولىپ قىزمەت ىستەيتىن ۇسەن مۇقىشەۆ ەسىمدى جىگىت كەلىپ: «ۇيلەنەيىن دەپ ەدىم. كومەكتەسەتىن اكە-شەشەم دە جوق. سوعان قولعابىس جاساي الاسىز با؟» - دەپ ءوتىنىش ايتىپتى. سول كەزدە بەكەن تولەۋجان ۇلى: «سەن ەشتەڭەدەن ساسپا. تەك ۇيلەنەم دەگەن ويىڭنان اينىپ قالىپ جۇرمەشى. تويىڭدى ءوزىمىز كوتەرىپ الامىز. مارقۇم اتا-اناڭنىڭ ورنىنا باس قۇدا بولىپ ءوزىم بارامىن»، - دەپتى.

ءسويتىپ، بەكەن تولەۋجان ۇلى ايتقان سوزىندە تۇرىپ، ۇسەننىڭ قۇدالىعىنا ءوزى باس قۇدا بولىپ بارادى. باقتى اۋىلىندا ەستە قالارلىقتاي ۇلكەن توي وتەدى. تويعا اتاقتى «عيبرات شوۋ» توبىن شاقىرتىپ، تويدى عيبرات ازۋبايەۆتىڭ ءوزى جۇرگىزىپتى. سول كەزدە بۇكىل باقتى اۋىلىنىڭ حالقى ريزا بولسا كەرەك. ال ۇسەننىڭ جالعىز اپكەسى كوزىنە جاس الىپ، بەكەن تولەۋجان ۇلىنا انالىق العىسىن ءبىلدىرىپتى.

بەكەن تولەۋجان ۇلىنىڭ اۋزىنان «اللاعا تاۋبە»، «قۇدايعا شۇكىر» دەگەن سوزدەردى ءجيى ەستيسىڭ. ءوزى تازا ءدىن جولىندا جۇرمەسە دە، شاريعات زاڭدارىن، يماندىلىق شارالارىن جاقسى بىلەدى. بار نارسەگە قاناعاتشىللىق تۇرعىسىنان قارايدى. قۇران دا وقي الادى. وسى ورايدا ول كىسىنىڭ يماندىلىققا بايلانىستى مىنا ءبىر ادامگەرشىلىك قاسيەتىن ەرەكشە اتاپ ءوتۋدى ءجون كوردىم.

وقيعا بىلاي بولعان. «باقتى» كەدەنىندە باستىق بولىپ جۇرگەن كەزىندە ءوزىنىڭ قاراماعىندا ىستەيتىن سەرىك تەزەكوۆ دەگەن مىقتى ازامات قابىلداۋىنا كەلىپ: «بەكەن اعا! اۋىلدان مەشىت سالدىرسام با دەپ ويلاپ ءجۇر ەدىم. سول ءۇشىن كەزەكتى ەڭبەك دەمالىسىنا جىبەرسەڭىز»، - دەپ ءوتىنىش ايتادى. سول كەزدە بەكەن تولەۋجان ۇلى: «مىنا نيەتىڭ كەرەمەت قوي. اللانىڭ ءۇيىن سالۋ دەگەنىڭ - ۇلكەن يماندىلىقتىڭ بەلگىسى. سوندىقتان دا سەن ەڭبەك دەمالىسىن الماي-اق كەتە بەر. مەن سەنى جۇمىستا بار دەپ ەسەپتەيمىن»، - دەپتى.

وكىنىشكە وراي، سەرىك تەزەكوۆ مەشىتتىڭ ىرگەتاسىن قۇيىپ بىتكەن كەزدە كەنەتتەن قايتىس بولىپ كەتەدى. ەندى سول مەشىتتىڭ قۇرىلىسىن اياعىنا دەيىن جەتكىزۋ ماسەلەسى بىرگە جۇرگەن جولداستارىن قاتتى الاڭداتادى. سول كەزدە بەكەن تولەۋجان ۇلى سەرىك مارقۇمدى تانيتىن جانە بىرگە قىزمەت ىستەيتىن جىگىتتەردىڭ باسىن قوسىپ: «ازاماتتار! سەرىك مارقۇمنىڭ مەشىت سالسام دەگەن نيەتى جۇزەگە اسپاي قالايىن دەپ تۇر. سوندىقتان دا ءبارىمىز جابىلىپ، بىردەڭە جاسايىق. اللانىڭ الدىندا بىزگە دە ساۋاپ بولسىن. سەرىك مارقۇم باقي دۇنيەدە الاڭسىز جاتسىن»، - دەپتى. جىگىتتەردىڭ ءبارى بەكەن تولەۋجان ۇلىنىڭ بۇل ۇسىنىسىن ءبىراۋىزدان قولداپتى. ءسويتىپ، 2002 - جىلدىڭ قىركۇيەك ايىندا اياگوز اۋدانىنىڭ اقتوعاي بەكەتىندە سول مەشىتتىڭ سالتاناتتى اشىلۋ ءراسىمى بولىپ، اللانىڭ حالىقتى يماندىلىققا شاقىراتىن تاعى ءبىر ءۇيى بوي كوتەردى. ارينە، مۇنداي شاراپاتتىلىق - كەڭ پەيىلدى، جۇرەگىندە يمانى بار ادامداردىڭ عانا قولىنان كەلەتىن ءىس.

قىزمەت بارىسىندا بىزدەر بەكەن تولەۋجان ۇلىنان كوپ نارسە ۇيرەندىك. ول بىلىكتى ۇيىمداستىرۋشى، ەڭبەكقور جانە يدەياسى كوپ ادام. كەدەن سالاسىندا جۇرسە دە، قولىنان قالامىن تاستامايدى. ارىپتەس اعامىزدىڭ قالامىنان شىققان ءارتۇرلى جانرداعى ماقالالاردى بارىمىز جاپىرىلا وقيمىز. ءتىپتى كەيدە سول كىسى سياقتى قولىمىزدان جازۋ كەلسە عوي دەپ تە ارماندايمىز. سوندىقتان دا ءبىز كەدەن سالاسىنىڭ ناعىز پولكوۆنيگى دەۋگە لايىق وسىنداي ادامگەرشىلىگى مول، ۇلتجاندى ازاماتپەن قىزمەتتەس بولىپ جۇرگەنىمىزدى ماقتان تۇتامىز.

گۇلناز بايقاداموۆا، شىعىس قازاقستان وبىلىسى كەدەندىك باقىلاۋ دەپارتامەنتى ۇيىمداستىرۋ جۇمىستارى جانە باقىلاۋ ءبولىمىنىڭ باستىعى، فيلولوگيا عىلىمىنىڭ كانديداتى

«الاش ايناسى» گازەتى. 2013-جىل