كونستيتۋتسيالىق رەفەرەندۋم نەنى وزگەرتتى

استانا. قازاقپارات - كونستيتۋتسيا كۇنىنە وراي قازاقپارات ءتىلشىسى بىلتىرعى جالپىحالىقتىق رەفەرەندۋمنىڭ ساياسي ومىرىمىزگە قانداي وزگەرىس اكەلگەنىن ەسكە ءتۇسىرىپ كوردى.

بىلتىر 5- ماۋسىمدا قازاقستان كونستيتۋتسياسىنا وزگەرتۋلەر مەن تولىقتىرۋلارعا ارنالعان رەفەرەندۋم ءوتىپ، 2 كۇننەن كەيىن ورتالىق رەفەرەندۋم كوميسسياسى ۇسىنىلعان وزگەرىستەر قابىلداندى دەگەن قورىتىندى شىعارعان بولاتىن.

وسىلايشا جالپى حالىق داۋىس بەرگەن رەفەرەندۋم التى بىردەي باعىتتا قۇقىقتىق رەفورمالارعا جول اشىپ بەرگەن.

سۋپەرپرەزيدەنتتىك جۇيە تاريحقا اينالدى

رەفەرەندۋم قورىتىندىسى بويىنشا اتا زاڭنىڭ 43-بابىنا 3-تارماق قوسىلدى. ول تارماقتا ق ر پرەزيدەنتى ەل باسقارىپ تۇرعان كەزىندە ساياسي پارتيادا بولا المايتىنى اتاپ كورسەتىلگەن. بۇل تىيىمنىڭ كونستيتۋتسيالىق سوتتىڭ، جوعارعى سوتتىڭ جانە وزگە دە سوتتاردىڭ ءتوراعالارى مەن سۋديالارىنا، ورتالىق سايلاۋ كوميسسياسىنىڭ، جوعارى اۋديتورلىق پالاتاسىنىڭ ءتوراعالارى مەن مۇشەلەرىنە دە قاتىسى بار. رەفەرەندۋمدى جاقتاۋشى ساراپشىلار بۇل قادام بۇرىنعىداي ءبىر عانا پارتيانىڭ ساياسات ساحناسىنداعى شەكسىز ۇستەمدىگىنە شەكتەۋ بولاتىنىن جارىسا ايتتى.

سونداي-اق كونستيتۋتسيانىڭ 43-بابىنا 4-تارماق قوسىلادى. وندا «پرەزيدەنتتىڭ جاقىن تۋىستارى مەملەكەتتىك ساياسي قىزمەتشىلەردىڭ، كۆازيمەملەكەتتىك سەكتور سۋبەكتىلەرى باسشىلارىنىڭ قىزمەتتەرىن اتقارۋعا قاقىسى جوق» دەپ جازىلدى.

ال تۇڭعىش پرەزيدەنتتىڭ پرەزيدەنت لاۋازىمىنا قاتارىنان ەكى رەتتەن كوپ سايلانۋىنا مۇمكىندىك بەرەتىن باپ جويىلىپ، تۇڭعىش پرەزيدەنتتىڭ مارتەبەسى مەن وكىلەتتىكتەرى كونستيتۋتسيامەن جانە كونستيتۋتسيالىق زاڭمەن ايقىندالاتىنى تۋرالى 46-باپتىڭ 4-تارماعى الىنىپ تاستالدى.

سونىمەن بىرگە 91-باپتاعى تۇڭعىش پرەزيدەنتتىڭ تاۋەلسىز قازاقستاننىڭ نەگىزىن سالۋشى دەگەن مارتەبەسى تۋرالى نورما كۇشىن جويدى.

كونستيتۋتسيالىق رەفورما اياسىندا پرەزيدەنتتىڭ جەرگىلىكتى اكىمدەردىڭ جۇمىسىنا ورىنسىز كيلىگۋ مۇمكىندىگى شەكتەلدى. ناقتىراق ايتساق، مەملەكەت باسشىسىنىڭ وبلىستار، رەسپۋبليكالىق ماڭىزى بار قالالار مەن استانا اكىمدەرى اكتىلەرىنىڭ كۇشىن جوياتىنى نە قولدانىلۋىن تولىق نەمەسە ءىشىنارا توقتاتا تۇراتىنى تۋرالى قۇزىرەتى جويىلدى.

سونداي-اق پرەزيدەنتتىڭ اۋدان، قالا، اۋىلدىق وكرۋگ اكىمدەرىن لاۋازىمىنان بوساتۋ تۋرالى قۇزىرەتى الىپ تاستالدى.

ال 87-باپتىڭ 4-تارماعىندا اۋدان، قالا، اۋىلدىق وكرۋگ اكىمدەرىن پرەزيدەنت وبلىس اۋماعىندا ورنالاسقان ءماسليحات دەپۋتاتتارىنىڭ نەمەسە رەسپۋبليكالىق ماڭىزى بار قالالاردىڭ جانە استانانىڭ ءماسليحات دەپۋتاتتارىنىڭ كەلىسىمىمەن تاعايىندايتىنى كورسەتىلدى. پرەزيدەنت جەرگىلىكتى دەپۋتاتتاردىڭ الدىنا كەمىندە ەكى كانديداتۋرا ۇسىنىپ، داۋىسقا سالۋ ارقىلى شەشىم قابىلدانۋى كەرەك. ياعني، داۋىس بەرۋگە قاتىسقان دەپۋتاتتاردىڭ كوپشىلىگىنىڭ داۋىسىنا يە بولعان كانديدات تاعايىندالادى.

اسسامبلەيانىڭ پارلامەنتتەگى ىقپالى ازايدى

كونستيتۋتسيالىق رەفەرەندۋم قورىتىندىسى بويىنشا سەناتتاعى پرەزيدەنت كۆوتاسىنىڭ سانى 15 تەن 10 دەپۋتاتقا دەيىن قىسقاردى. ونىڭ بەسەۋىن قازاقستان حالقى اسسامبلەياسى ۇسىنۋى كەرەك.

بۇعان دەيىن كونستيتۋتسيالىق كەڭەس رەتىندە جۇمىس ىستەپ كەلگەن ينستيتۋت كونستيتۋتسيالىق سوت بولىپ قۇرىلىپ، قايتا جاڭعىرتىلدى.

كونستيتۋتسيالىق سوتتىڭ قۇرامىندا 11 سۋديا كىرەدى. ال كونستيتۋتسيالىق كەڭەستىڭ قۇرامىندا 7 مۇشەسى بار ەدى.

كونستيتۋتسيالىق سوتتىڭ قۇرامىنداعى 6 سۋديانى پارلامەنت (ءماجىلىس پەن سەناتتىڭ ءارقايسىسى 3 سۋديادان)، 4 سۋديانى پرەزيدەنت تاعايىندايدى. ال ءتوراعاسىن پرەزيدەنت سەناتتىڭ كەلىسىمىمەن تاعايىندايدى.

سونىمەن قاتار «مەملەكەتتىك حاتشى» ينستيتۋتى «مەملەكەتتىك كەڭەسشى» ينستيتۋتى بولىپ وزگەردى. ونىڭ مىندەتىنە پرەزيدەنتكە ۇسىنىستار مەن ۇسىنىمدار ازىرلەۋ كىرەدى.

پارلامەنتتىڭ ءرولىن كۇشەيتكەن باپتار

رەفەرەندۋم قورىتىندىسى بويىنشا ءماجىلىس دەپۋتاتتارىنىڭ جالپى سانى 107 دەن 98 گە ازايدى.

ءماجىلىس دەپۋتاتتارى پروپورتسيونالدى جانە ماجوريتارلى جۇيە بويىنشا سايلانا باستادى. ال ءبىرمانداتتى سايلاۋ وكرۋگى بويىنشا سايلانعان ءماجىلىس دەپۋتاتتارىنان مانداتىن سايلاۋشىلار كەرى قايتارىپ الۋ قۇقىعى ەنگىزىلدى.

رەسپۋبليكالىق بيۋدجەتتىڭ اتقارىلۋىن باقىلاۋ جونىندەگى ەسەپ كوميتەتى جوعارى اۋديتورلىق پالاتا بولىپ وزگەردى. ونىڭ ءتوراعاسى ءبىر جىلدىڭ ىشىندە ءماجىلىس دەپۋتاتتارىنىڭ الدىندا ەكى رەت ەسەپ بەردى.

سونداي-اق بۇرىن ءماجىلىس زاڭ جوبالارىن قاراپ جانە ماقۇلداپ قانا كەلسە، ەندى زاڭداردى قابىلداۋ قۇزىرەتىنە يە بولدى. ال بۇرىن زاڭداردى قابىلداپ كەلگەن سەناتقا زاڭداردى ماقۇلداۋ نە ماقۇلداماۋ ەركى بەرىلدى.

پارلامەنت كونستيتۋتسيالىق زاڭداردى پالاتالاردىڭ بىرلەسكەن وتىرىسىندا، كەمىندە ەكى وقىلىمدا قابىلداپ ءجۇر.

تاعى ءبىر ماڭىزدى جايت، زاڭداردى جەدەل قابىلداۋ ءتارتىبى ەنگىزىلدى. حالىقتىڭ ءومىرى مەن دەنساۋلىعىنا، كونستيتۋتسيالىق قۇرىلىسقا، قوعامدىق ءتارتىپتى ساقتاۋعا، ەلدىڭ ەكونوميكالىق قاۋىپسىزدىگىنە قاتەر توندىرەتىن جاعدايلارعا جەدەل دەن قويۋ ءۇشىن ۇكىمەتتىڭ زاڭ شىعارۋ باستاماسى ارقىلى ەنگىزىلەتىن زاڭ جوبالارى پارلامەنت پالاتالارىنىڭ بىرلەسكەن وتىرىسىندا شۇعىل قارالاتىن بولدى.

ساراپشىلاردىڭ پايىمىنشا، بۇل ءتاسىل ەلگە تونگەن ءقاۋىپ- قاتەردىڭ بەتىن قايتارۋ ءۇشىن بيلىك تارماقتارىنىڭ بىرلەسكەن ءارى شۇعىل جۇمىسىن ۇيلەستىرۋگە مۇمكىندىك بەرەدى.

جەر - حالىقتىكى

اتا زاڭدا جەر جانە جەر قويناۋى، سۋ، وسىمدىكتەر مەن جانۋارلار دۇنيەسى، باسقا دا تابيعي رەسۋرستار حالىققا تيەسىلى ەكەنى كەسىمدى تۇردە بەكىتىلدى. حالىقتىڭ وسى قۇقىعىن مەملەكەت قازاقستاندىقتار اتىنان جۇزەگە اسىرادى.

ءولىم جازاسى جويىلدى

رەفەرەندۋمنان كەيىن ءولىم جازاسىن ۇلتتىق زاڭنامادان جويۋ تۋرالى شەشىم اتا زاڭ ارقىلى تۇپكىلىكتى بەكىتىلدى.

كونستيتۋتسيالىق كەڭەستىڭ ورنىنا قۇرىلعان كونستيتۋتسيالىق سوت ازاماتتاردىڭ وتىنىشتەرى بويىنشا نورماتيۆتىك-قۇقىقتىق اكتىلەرىنىڭ رەسپۋبليكا كونستيتۋتسياسىنا سايكەستىگىن قاراي باستادى.

ورگاننىڭ رەسمي سايتىنداعى مالىمەتكە سەنسەك، 2023-جىلدىڭ باسىنان بەرى كونستيتۋتسيالىق سوتقا ازاماتتاردان 3,5 مىڭنان استام ءوتىنىش كەلىپ تۇسكەن.

كونستيتۋتسيالىق سوت سۋديالارى 22 ءىس بويىنشا قورىتىندى شەشىم شىعارعان. ونىڭ 17 ءسى ازاماتتاردىڭ وتىنىشتەرى بويىنشا، ۇشەۋى پرەزيدەنتتەن، بىرەۋى پارلامەنت دەپۋتاتتارىنان تۇسكەن.

ازاماتتاردىڭ وتىنىشتەرى بويىنشا 30 دان استام قۇقىقتىق نورمالاردىڭ كونستيتۋتسياعا سايكەستىگى قارالىپ، 5 نورما اتا زاڭ پرينتسيپتەرىنە ساي ەمەس دەپ تانىلعان.

«2023-جىلعى 19- شىلدەدەگى جاعداي بويىنشا سۋديالار 15 ءوتىنىش بويىنشا زاڭدار مەن باسقا دا نورماتيۆتىك قۇقىقتىق اكتىلەردىڭ ەرەجەلەرىنىڭ كونستيتۋتسياعا سايكەستىگىن تەكسەرۋدە، كەلىپ تۇسكەن قالعان وتىنىشتەر سۋديالاردىڭ الدىن الا زەردەلەۋىندە نەمەسە «كونستيتۋتسيالىق سوت تۋرالى» كونستيتۋتسيالىق زاڭ بويىنشا تالاپتارعا سايكەستىگىن تەكسەرۋ ساتىسىندا»، - دەلىنگەن رەسمي مالىمەتتە.

رەفەرەندۋم قورىتىندىسى بوينىشا، پروكۋراتۋرانىڭ قۇزىرەتى، ونىڭ جاساقتالۋى مەن قىزمەت ءتارتىبى كونستيتۋتسيالىق زاڭمەن بەلگىلەندى.

ال كونستيتۋتسياعا ەنگەن جاڭا نورمالار ادام قۇقىقتارى جونىندەگى ۋاكىلگە يممۋنيتەت قالىپتاستىردى. قىسقاشا ايتساق، اتالعان لاۋازىم يەسى ازاماتتاردىڭ قۇقىعى مەن بوستاندىعىن قورعاۋ كەزىندە قانداي دا ءبىر وزگە مەملەكەتتىك ورگاندار مەن لاۋازىمدى تۇلعالارعا تاۋەلدى بولمايدى، ەشكىمگە ەسەپ بەرمەيدى. ول ءوز جۇمىسى اياسىندا كونستيتۋتسيالىق سوتقا جۇگىنە الادى. ال ونىڭ قۇقىقتىق مارتەبەسى مەن قىزمەتىن ۇيىمداستىرۋ كونستيتۋتسيالىق زاڭ ارقىلى ايقىندالعان...