قىزىلوردالىق تىگىنشى تۇيە جۇنىنەن جاسالاتىن كورپەلەردىڭ قانداي قاسيەتى بارىن ايتتى

قىزىلوردا. قازاقپارات - قىزىلوردا وبلىسى ارال اۋدانىندا تۇراتىن كاسىپكەر ينديرا جۇماشەۆا تۇيە جۇنىنەن كورپە تىگۋمەن اينالىسادى.

بۇل ماقساتتا جىلىنا 1,5 توننا تۇيە ءجۇنىن پايدالانادى. قازاقپارات ءتىلشىسى تىگىنشىمەن اتقاراتىن جۇمىسى جانە تۇيە ءجۇنىنىڭ پايداسى جونىندە وي بولىسكەن ەدى.

- بۇل كاسىپتى قولعا الۋىڭىزعا نە سەبەپ بولدى؟ تىگىنشىلىككە قاي كەزدەن باستاپ بەت بۇردىڭىز؟

- مەن جاس كەزىمنەن تىگىنشىلىككە بەيىم ەدىم. الايدا العاشقىدا ەڭبەك جولىن سۇلۋلىق سالونىنان باستادىم. دەنساۋلىعىم سىر بەرىپ، جاڭا باعىتتى يگەرۋگە تۋرا كەلدى. تىگىن سالاسى - مەن ءۇشىن تاڭسىق ەمەس. جاستايىمنان انامنان ۇيرەنىپ، بىلىكتىلىگىمدى ارتتىرا ءتۇستىم. قازىر كورپە-جاستىق تىگۋدەن باسقا تۇرمىسقا قاجەتتى پەردە جانە وزگە دە كيىم، دۇنيەلەردى تىگۋمەن اينالىسامىن. كاسىبىمدى جولعا قويىپ كەلەمىن. بۇگىندە «اي-ارۋجان» تىگىن ورتالىعىندا 15 ادامدى جۇمىسپەن قامتىلعان. ونىڭ ۇشەۋى - مۇمكىندىگى شەكتەۋلى ازاماتتار.

قازىر كورپە- جاستىق كوبىنەسە سينتەتيكادان جاسالادى. سونداي دۇنيەلەردى وزگەرتۋگە بەل بايلادىم. ارال وڭىرىندە تەڭىز ونىمدەرىنەن باسقا تۇيە شارۋاشىلىعى دا كەڭىنەن دامىعان. سوندىقتان «تۇيە ءجۇنىن نەگە كادەگە اسىرماسقا؟» دەپ ويلانا باستادىم. العاشىندا تۇيە ءجۇن كورپەنى ءوزىم پايدالاندىم. ۇناعانى جەڭىل ءارى اۋا وتكىزۋ قابىلەتى جوعارى. ياعني دەنەڭ دەم الادى. وسىلايشا جاڭا ءونىمدى نارىققا شىعارۋدى قولعا الدىم.

تۇيە ءجۇنى - ونەركاسىپ ءۇشىن تاپتىرمايتىن شيكىزات. بۇل جۇننەن توقىلعان ماتاعا، زاتقا شەتەلدىكتەر تاراپىنان سۇرانىس تا كوپ. ول مىقتىلىعى، جەڭىلدىگى جانە جۇمساقتىعىمەن دە ىڭعايلى. تۇيە جۇنىنەن توقىلعان ورامال، كەۋدەشە، شۇلىق سۋىق وتكىزبەيدى. ودان دايىندالعان كۇپىلەر جيىرىلىپ قالمايدى.

ال شۋدانىڭ ءجونى ءبىر بولەك. شۋدا نەگىزىنەن تىزە شۋدا جانە مويىن شۋدا بولىپ ەكىگە بولىنەدى. قازىر شۋدا سۇراۋشىلار كوپ. ءتىپتى ۇلكەن قالادا تۇراتىنداردىڭ ءوزى وسى شۋدامەن ەمدەلىپ ءجۇر. ءبىز دە بۇرىندارى اكە-شەشەمىزدەن كورگەن تاسىلمەن ەم قىلۋدىڭ جولدارىن ايتىپ جاتامىز.

- بۇل جاڭاشىل ىسپەن اينالىسقانىڭىزعا قانشا ۋاقىت بولدى؟

- ايتا كەتسەك، ەرتەدە تۇيەلى كوش «ساحارانىڭ سالتاناتتى» دەپ اتالعان. ەجەلگى قىتايدان جەرورتا تەڭىزىنە دەيىنگى كەرۋەن جولىنىڭ تاريحى تۇيە تۇلىگىمەن تىكەلەي بايلانىستى. ءتورت تۇلىكتىڭ بويىندا بولاتىن جاقسى قاسيەتتەردىڭ ءبارى تۇيە مالىنىڭ بويىنان تابىلادى. اۋىز ادەبيەتىنىڭ كوپتەگەن ۇلگىلەرىندە تۇيەگە قاتىستى تەڭەۋ سوزدەر، دانالىق ناقىلدار، ماقال- ماتەلدەر كوپتەپ كەزدەسەدى. بۇل وي- تۇجىرىمدار تۇيەنىڭ تىرشىلىك ەرەكشەلىكتەرىن ايقىن اڭعارتادى. «تۇيەسى باردىڭ - كيەسى بار» دەپ تە اتايدى. تۇيەشىنى «ۇلىق باققان» دەپ قۇرمەتتەپ، وعان كوپشىلىك جينالعان جەردە توردەي ورىن بەرگەن. تۇيە تۇلىگىنە ارنالعان اڭىزدار بويىنشا شىعارىلعان كۇيلەر دە ەل اراسىنا كەڭىنەن تارالعان.

تۇيە جۇنىنەن كورپە تىگۋمەن اينالىسقانىما 5-6 جىلدىڭ شاماسى بولىپ قالدى. ەسەپتەۋىمشە، ءبىر ادامدىق كورپەگە 1,8-2 كەلى تۇيە ءجۇنى كەتەدى. كورپەگە تۇيەنىڭ بارلىق ءجۇنى جاراي بەرمەيدى. تەك ءبۇيىر ءجۇنى كەرەك. ءبىر تۇيەدەن 3 كەلى ءبۇيىر ءجۇن شىعادى. ءبىز سونى پايدالانامىز. ول ەڭ جۇمساق، قولدانۋعا قولايلى. ونى جاقسىلاپ جۋىپ- تازالاپ، تۇتكەننەن كەيىن عانا كورپە دايىندالادى. ءونىمىمىز ەكولوگيالىق تازا. جاقىندا سايكەستەندىرۋ سەرتيفيكاتىن الدىق. تۇيە ءجۇنىن بىزدە بىردەن سىرتقا جىبەرىپ جاتىر. ساپالى شيكىزاتتى جيناۋ ءۇشىن اۋىلداردى ارالاپ، الدىن الا اقىسىن تولەپ، كەلىسسوزدەر جۇرگىزىپ جاتىرمىز.

تۇيە شارۋاشىلىعىندا باعالى ءونىم - ءجۇن. ونىڭ 85 پايىزى تازا، باعالى ءتۇبىت. سوندىقتان ءارتۇرلى تابيعي جۇندەر اراسىندا ءوزىنىڭ تەحنولوگيالىق قاسيەتتەرى بويىنشا جەتەكشى ورىن الادى. قىلشىقتى قوي جۇنىنە قاراعاندا تۇيە جۇنىندە مامىعى كوپ، ءولى تۇگى جانە شايىرى جوق. تۇيەدەن وندىرىلەتىن ءجۇن ءوز ساپاسىنا بايلانىستى وتە جوعارى باعالانادى.

تۇيە ءجۇنى كوپتەگەن اۋرۋعا ەم. تۇيە جۇنىنەن جاساعان بەلدىكپەن قۇياڭدى ەمدەيدى. سونداي-اق تۇيە ءجۇن كورپە سۋىق تيۋدەن قورعايدى. ول ادام اعزاسىن ءتۇرلى دەرتتەن ساۋىقتىرىپ قانا قويمايدى، اعزانى جاسارتاتىن قاسيەتكە يە. جاس بالالارعا تۇيە جۇنىنەن توقىلعان شۇلىق كيگىزىپ، كورپەسىن جامىلدىرسا، سۋىق تيمەيدى.

- ءونىم تەك اۋدان اۋماعىندا ءوتىپ جاتىر ما؟ ەلىمىزدىڭ وزگە وڭىرلەرىنەن سۇرانىس بەرۋشىلەر بار ما؟

- تۇيە ءجۇنىن توسەك- جابدىقتاردا قولدانۋ اياسىن كەڭەيتۋ ءۇشىن ءتۇرلى ماماندارمەن كەڭەسىپ، جۇمىس ىستەپ جاتىرمىن. ماسەلەن، جاقىندا الماتى قالاسىنان ارنايى ەكسپەرت الدىرىپ، ماماندارىن وقىتىپ الماقشىمىن. ودان بولەك يتاليا، تۇركياداعى ارىپتەستەرىمەن دە بايلانىس ورناتىپ جاتىرمىن. تۇيە جۇنىنەن جاسالعان كورپەلەرگە استانا، الماتى مەن قاراعاندى تۇرعىندارى ەرەكشە قىزىعۋشىلىق تانىتىپ، ءجيى تاپسىرىس بەرەدى.

- بيىل اتالعان ءونىمدى وبلىستىق كاسىپكەرلەر پالاتاسى ۇيىمداستىرعان «قازاقستاننىڭ ۇزدىك تاۋارى» وڭىرلىك كورمە- بايقاۋىندا كوپشىلىك نازارىنا ۇسىندىم. ناتيجەسىندە «حالىققا ارنالعان ۇزدىك تاۋارلار» نوميناتسياسىندا جەڭىمپاز اتاندىم. ەندى رەسپۋبليكالىق كەزەڭدە باق سىنايمىن. مەن ءونىمدى ارال ءوڭىرىنىڭ برەندىنە اينالدىرعىم كەلەدى.

- اڭگىمەڭىزگە راقمەت.

ەسكە سالساق، بۇدان بۇرىن «باقشا، جەمىس-جيدەكتەن ۋلانىپ قالماۋدىڭ جولى قانداي» تاقىرىبىندا قىزىلوردا وبلىسى سانيتارلىق-ەپيدەميولوگيالىق باقىلاۋ دەپارتامەنتىنىڭ ينفەكسيالىق جانە پارازيتارلىق اۋرۋلاردى ەپيدەميولوگيالىق قاداعالاۋ ءبولىمىنىڭ باس مامانى جۇلدىزاي جانسۇگىروۆانىڭ سۇحباتى بەرىلدى.

«باقشا داقىلدارى پەستيسيدتەرمەن وڭدەلگەن بولسا، بويىنا نيتراتتى جيناۋعا بەيىم بولادى. ازاماتتار قۇرامىندا وسى زاتتارى كوپ قاربىزدى جەسە ۋلانىپ قالۋى جاعدايى كەزدەسەدى. ادەتتە، ونىڭ بەلگىلەرى 4-6 ساعاتتان كەيىن بايقالادى. ەگەر نيتراتتارمەن ۋلانعان كەزدە ەشقانداي شارا قولدانىلماسا، دەنساۋلىققا ايتارلىقتاي زيان كەلتىرۋ قاۋپى بار. ۋلانۋ بەلگىسى رەتىندە جۇرەكتىڭ اينۋى، ديارەيا، ءىشتىڭ اۋىرۋى، دەنە قىزۋىنىڭ كوتەرىلۋى، بۋىنداردىڭ السىرەۋى جانە اۋىرۋىن ايتۋعا بولادى. العاشقى بەلگىلەرى بىلىنىسىمەن دارىگەرگە جۇگىنۋ قاجەت»، - دەدى ول.