قازاق تەاتر ونەرىنىڭ نەگىزىن قالاۋشىلاردىڭ ءبىرى جۇمات شانيننىڭ تۋعان كۇنى
131 جىل بۇرىن (1892-1938) رەجيسسەر، دراماتۋرگ، اكتەر، قازاق ۇلتتىق كاسىبي تەاتر ونەرىنىڭ نەگىزىن قالاۋشىلاردىڭ ءبىرى، قازاق س س ر-ىنىڭ حالىق ءارتىسى جۇمات تۇرعىنباي ۇلى شانين دۇنيەگە كەلدى.
قازىرگى پاۆلودار وبلىسى باياناۋىل اۋدانىنىڭ جەلتاۋ ماڭىندا تۋعان. العاشىندا اۋىل مولداسىنان وقىپ، حات تانىدى. جاس كەزىنەن جۇمات شانين ۇلتتىق ويىن-ساۋىقتار مەن ءان-كۇيلەرگە ىنتىق بولىپ وسكەن.
اسىرەسە، قوياندى جارمەڭكەسىنە بارىپ، حالىق دۋمانىن تاماشالاۋ ونىڭ وي-قيالىن قوزعاپ، ونەرگە دەگەن ىنتا-ىقىلاسىن ارتتىرادى. تۋعان ناعاشىسى التىبايدان ءان سالىپ، دومبىرا تارتۋدى ۇيرەندى. 1913 -جىلى ومبىعا كەلىپ، كۇنكورىس قامىمەن ءبىراز ۋاقىت زاۋىتتا جۇمىس ىستەيدى. مۇندا س. سەيفۋللينمەن، ن. نۇرماقوۆپەن جانە ب. سەركەبايەۆپەن تانىسادى، ءارى ءوز بەتىنشە وقىپ ءبىلىمىن جەتىلدىرەدى.
1915-1916 -جىلدارى ەسەپشىلىك كۋرستى وقىپ بىتىرگەننەن كەيىن زاۋىتتا ەسەپشىنىڭ كومەكشىسى بولىپ قىزمەت ەتەدى. وسى جىلدارى العاش رەت قالالىق تەاتر سپەكتاكلدەرىن كورەدى. ءبىراق كوپ ۇزاماي-اق ج. شانين مايدان جۇمىسىنا تارتىلادى.
ودان تۋعان اۋىلىنا 1917 -جىلى ورالدى. سول جىلدان باستاپ قارقارالىنىڭ ۋەزدىك كووپەراتيۆىندە ەسەپشى قىزمەتىن اتقاردى. 1921-1922 -جىلدارى پاۆلودار ۋەزى كوميتەتىنىڭ مۇشەسى، 1922 -جىلى زايسان ۋەزدىك اتقارۋ كوميتەتىنىڭ ءتوراعاسى، 1923 -جىلدان سەمەي گۋبەرنياسى اتقارۋ كوميتەتىنىڭ جانە قازاق ك س ر و ا ك مۇشەسى بولىپ، تاعى باسقا دا جاۋاپتى ورىنداردا قىزمەت اتقارعان. 20-جىلدارى سەمەيدە «ەس-ايماق» ترۋپپاسىن باسقاردى.
رەجيسسەرلىك ونەر جولىن وسى ترۋپپادان باستاعان ج. شانين حالىق جىرى نەگىزىندە جازىلعان ءوزىنىڭ «ارقالىق باتىرى» مەن س. سەيفۋليننىڭ «قىزىل سۇڭقارلارىن» قويدى. سونىمەن قاتار ءوزى وسى اتالمىش سپەكتاكلدەردە ارقالىق باتىردىڭ جانە ەركەبۇلاننىڭ ءرولىن ورىندادى. ءبىر ءبولىمدى «تورسىقباي» كومەدياسى 1925 -جىلى سەمەيدىڭ «تاڭ» جۋرنالىندا جاريالاندى.
1925 -جىلى اشىلعان قازاق دراما تەاترىنىڭ ديرەكتورى بولۋمەن قاتار ونىڭ كوركەمدىك جاعىن باسقارعان.
1926-1932 -جىلدارى قازاق دراما تەاترىندا ۇلتتىق دراماتۋرگيادان س. سەيفۋلليننىڭ «قىزىل سۇڭقارلارىن»، س. ابلانوۆتىڭ «كۇندەسپەيتىن قاتىندار» مەن «1910 -جىلىن»، ج. شانيننىڭ «بولاتىن»، ءى. جانسۇگىروۆتىڭ «كەگى» مەن «تۇركسىبىن»، ب. مايليننىڭ «مايدانىن»، م. اۋەزوۆتىڭ «وكتيابر ءۇشىن» جانە كلاسسيكالىق تۋىندىلاردان ا. پۋشكيننىڭ «تاس مەيمانى» مەن «ساراڭ سەرىسىن»، ۋ. شەكسپيردىڭ «گاملەتىن»، سونىمەن بىرگە ءوزى جازعان «تورسىقباي»، «ارقالىق باتىر» (ەكى كەشكە ارنالعان 2 ءبولىمدى)، «ايداربەك»، «بايان باتىر»، «ولىمنەن ۇمىتكە» («شاحتا») تاعى باسقا شىعارمالاردى قويعان.
1932-1933 -جىلدارى قىرعىز دراما تەاترىنىڭ باس رەجيسسەرى بولدى. 1934 -جىلى اشىلعان مۋزىكالىق تەاتردى (قازىرگى قازاقتىڭ وپەرا جانە بالەت تەاترى) ۇيىمداستىرۋعا قاتىسىپ، ق. جانداربەكوۆپەن بىرگە ە. گ. برۋسيلوۆسكيدىڭ «جالبىر»، «قىز جىبەك» پەن «ەر تارعىنىن» قويدى. 1936 -جىلعا دەيىن وسى تەاتردىڭ كوركەمدىك جاعىن باسقارعان ج. شانين العاشقى مۋزىكالىق تەاتر ونەرىنىڭ قالىپتاسىپ دامۋىنا دا مول ۇلەس قوستى.
1930-1937 -جىلدارى ورال مۋزىكالىق دراما تەاترىن ۇيىمداستىرۋمەن بىرگە وعان باسشىلىق جاساعان. ول ءبىرقاتار پەسالار («جاندى سۋرەت»، «قارا قۇلىن»، «قوزى كورپەش-بايان سۇلۋ»، «ءۇش باجا») جازىپ، ۇلتتىق دراماتۋرگيانى دامىتۋدا جەمىستى ەڭبەك ەتتى. ج. شانين شىعارماشىلىعىن م. اۋەزوۆ، ق. ساتبايەۆ، ع. مۇسىرەپوۆ، تاعى باسقالار جوعارى باعالاعان. 1972 -جىلى شىمكەنت دراما تەاترىنا ج. شانيننىڭ ەسىمى بەرىلدى.
