قازاقستاننىڭ جاڭا ەكونوميكالىق مودەلى: ساراپشىلار جاڭا جولداۋدان نە كۇتەدى
بۇعان دەيىن ول جوعارى ەكونوميكالىق كەڭەستە وتاندىق ەكونوميستەردى سىنعا الىپ، ولاردىڭ جۇمىسىنا كوڭىلى تولمايتىنىن جەتكىزدى. ساراپشىلار دا ينفلياتسيانىڭ جوعارى ەكەنىن، ۇكىمەتتىڭ جاعدايدى وزگەرتۋ ءۇشىن قانداي دا ءبىر ناقتى ءىس-شارانى قولعا الماعانىن العا تارتىپ، جالپى ەكونوميكالىق مودەلدى وزگەرتۋ كەرەك دەپ ەسەپتەيدى. سوندىقتان دا ەل پرەزيدەنتى بيىلعى قىركۇيەككە جوسپارلانعان جولداۋىندا ەكونوميكالىق ساياساتقا باسا ءمان بەرىپ، ونىڭ جاڭا مودەلى جونىندە ءسوز قوزعاماق. وسىعان وراي، ءبىز جاڭا ەكونوميكالىق مودەل قانداي بولۋى كەرەك، مەملەكەت باسشىسى جاڭا جولداۋدا ەكونوميكانىڭ قاي باعىتتارىنا باسا نازار اۋدارۋى كەرەك دەگەن ساۋالداردى ءبىرقاتار ساراپشىعا قويىپ كورگەن ەدىك. تولىعىراق قازاقپارات ساراپشىسىنىڭ ماتەريالىندا.
جاقىندا قاسىم-جومارت توقايەۆ 1- قىركۇيەكتە قازاقستان حالقىنا جولداۋىندا جاڭا جكونوميكالىق مودەلگە باسا نازار اۋدارىلاتىنىن اتاپ ءوتتى. ول ۇكىمەتتىڭ مىندەتى ءتيىستى ۇسىنىستار بەرىپ، وسى جوسپارلاردىڭ ورىندالۋىنا كەپىلدىك بەرۋ ەكەنىن باسا ايتقان ەدى.
«جاقىندا مەن جوعارى ەكونوميكالىق كەڭەستىڭ وتىرىسىن وتكىزدىم. اشىعىن ايتسام، وندا وتاندىق ەكونوميستەردى سىنادىم. مەنىڭشە، ولار جەتكىلىكتى دەڭگەيدە جۇمىس ىستەپ جاتقان جوق، كرەاتيۆتىلىكتەن دە جۇرداي، ءبىزدىڭ جانە جالپى مەملەكەتتىڭ الدىندا تۇرعان مىندەتتەرىن دە دۇرىس تۇسىنبەيدى. حالىق بىزدەن ناقتى شەشىمدەر كۇتەدى، ويتكەنى ەڭ وزەكتى پروبلەمالاردى شەشۋدى قولعا الۋىمىز كەرەك... ەلىمىزدىڭ ەكونوميكالىق دامۋىنا زور سەرپىن بەرۋگە باعىتتالعان بۇل ماڭىزدى ءىستى بىرگە باستاۋىمىز كەرەك»، - دەگەن ەدى مەملەكەت باسشىسى.
پرەزيدەنتتىڭ ءسوزىن ءبىرقاتار ساراپشى قۋاتتاي ءتۇستى. ماسەلەن، بەلگىلى ەكونوميست ماقسات حالىق ءقازىر ەلدىڭ ەكونوميكالىق جاعدايىن ءتيىستى دەڭگەيدە دامىتۋعا مۇمكىندىك بەرەتىن ناقتى باعدارلاما نە مەملەكەتتىك ستراتەگيا جوق ەكەنىن اتاپ ءوتتى. سوندىقتان دا ءدال قازىرگىدەي ۋاقىتتا جاڭا ەكونوميكالىق مودەل قاجەت-اق.
«بۇل جەردە پرەزيدەنتتىڭ سىنايتىنداي ءجونى بار، مىسالى، قاڭتار وقيعاسىنان كەيىن بىزدە ساياسي وزگەرىستەر بار، رەفورمالار قولعا الىندى، بىرنەشە زاڭعا وزگەرىس ەنگىزىلدى. الايدا حالىقتىڭ ەكونوميكالىق الەۋەتىن ارتتىرۋعا بايلانىستى ەشتەڭە جاسالىپ جاتپاعانىن كورىپ وتىرمىز. سوندا مەملەكەتىمىزدى الداعى ونجىلدىقتا قانداي بولاشاق كۇتىپ تۇر؟ وسى تۇسىنىكسىز. سوندىقتان دا مەملەكەت باسشىسى دۇرىس ايتىپ وتىر، بىزگە جاڭا ەكونوميكالىق مودەل كەرەك- اق. قازاقستان ەكونوميكاسىن جاڭا باعىتقا جەتەلەيتىن مودەل قاجەت»، - دەدى ول.
تاعى ءبىر ەكونوميست ولجاس قۇدايبەرگەنوۆ تە حالىقتىڭ وتكەن جىلعى قاڭتار وقيعاسىنان كەيىن جاعدايدىڭ وزگەرەتىنىنەن ءۇمىتتى بولعانىن، الايدا ۇكىمەت ەشقانداي رەفورما جاساپ جاتپاعانىن تىلگە تيەك ەتتى.
«حالىقتىڭ 2022-جىلدىڭ قاڭتارىنان كەيىن 30-جىل بويعى قوردالانعان بارلىق ماسەلە شەشىمىن تابادى دەگەن ۇلكەن ءۇمىتى بار. الايدا جاعداي وزگەرمەدى، بۇرىنعى جارتاس سول جارتاس، ۇكىمەتىمىز ايتارلىقتاي رەفورمالاردى قولعا العان جوق. ەكىنشىدەن، ەلدىڭ ەكونوميكالىق جاعدايى، ازاماتتاردىڭ ءال- اۋقاتى تىپتەن ناشارلاپ كەتتى. اسىرەسە، ينفلياتسيا فونىندا. ءتۇرلى تەحنوگەندىك اپاتتار مەملەكەتتىك باسقارۋدى رەفورمالاۋ مەن كادرلاردى جاڭارتۋدى قوسا العاندا، تۇبەگەيلى شارالار قاجەت ەكەنىن كورسەتكەنىن ءتۇسىنۋى كەرەك»، - دەپ، باسا ايتىپ ءوتتى.
سونداي-اق ول تاريفتەر باعاسىنىڭ ۇنەمى ءوسىپ، بيزنەسكە ءتيىستى جاعدايلاردىڭ جاسالماۋى دا ينفلياتسيانىڭ جوعارى بولۋىنا اكەلىپ سوعىپ وتىرعانىن دا جەتكىزدى.
«جالپى ينفلياتسيانىڭ جوعارى بولۋىنىڭ ەكى سەبەبى بار. ءبىرى - تاريفتەر باعاسىنىڭ ءوسۋى، ەكىنشىسى - بيزنەس جاعدايىنىڭ تومەندىگى. مۇنداي ماسەلەلەر كوپ جاعدايدا ۇزاقمەرزىمدى ستراتەگيا جوق كەزدە، ياعني كۇنكورىستىڭ قامىمەن عانا جۇرگەندە تۋىندايدى. ارىپتەس ەلدەردىڭ ۆاليۋتا باعامىنىڭ تۇراقسىزدىعى اسەر ەتىپ وتىر. مىنە، وسىنداي كەزدە ەكونوميكالىق ءوسىمنىڭ تومەن بولۋى دا زاڭدى»، - دەپ ەسەپتەيدى ولجاس قۇدايبەرگەنوۆ.
«جوسپار قۇراتىنداردى عانا ەمەس، ورىنداۋشىلاردى دا وزگەرتۋ كەرەك»
بۇدان بولەك بەلگىلى ەكونوميست راسۋل رىسمامبەتوۆ كادردى جاڭارتۋ كەرەك، ال جاڭارۋ تۇبەگەيلى بولۋى قاجەت دەپ سانايدى.
«بىزدە كوپتەگەن جاقسى باعدارلاما بار، الايدا قازىرگى ماسەلە ولاردىڭ قالاي ورىندالىپ جاتقانىندا. ويتكەنى ءبىز ۇكىمەتتى - پرەمەر-ءمينيستردى، ەكونوميكا ءمينيسترى مەن پرەزيدەنت اكىمشىلىگىنە ءجيى نازار اۋدارىپ، سولارعا قارايمىز. الايدا شىندىعىنا كەلگەندە، بارلىق ەكونوميكالىق ساياسات كۆازيمەملەكەتتىك مەكەمە، وبلىس اكىمدەرى مەن جەرگىلىكتى اكىمدىكتەردىڭ قولىندا. سوندىقتان كادرلىق اۋىس-تۇيىستەر بولاتىن بولسا، ولار تۇبەگەيلى بولۋى ءتيىس، ياعني جوسپار قۇراتىنداردى عانا ەمەس، ورىنداۋشىلاردى دا تولىعىمەن وزگەرتۋ كەرەك»، - دەيدى راسۋل رىسمامبەتوۆ.
ونىڭ ايتۋىنشا، ەگەر تەرەڭىرەك ۇڭىلسەك، ورىنداۋ ماسەلەسى وتە تومەن، سەبەبى مىندەتتەردى ناقتى ءبولۋ مەن تاعايىنداۋ ماسەلەلەرى دۇرىس جولعا قويىلماعان.
«مەنىڭ ويىمشا، ءبىزدىڭ ستراتەگيانى ءجيى وزگەرتۋىمىزدىڭ باستى سەبەبى - بۇرىنعىسىنىڭ جۇمىس ىستەمەۋى. سوڭعى كەزدەگى ستراتەگيالار لوگيكالىق جاعىنان وتە جاقسى جازىلعان. دەگەنمەن ونىمدىلىك ءنول. مەنىڭشە، شىن مانىندە ونىمدىلىكتى كورسەتەتىن نەگىزگى كورسەتكىشتەر جوقتىڭ قاسى. سوندا ونى كىم ورىندايدى، بۇل جەردە ماسەلەن، اۋدان باسشىسىنىڭ ورىنباسارىنا دەيىن بۇيرىق بەرىلمەيدى»، - دەپ ءتۇسىندىردى ساراپشى.
ساراپشى زاڭدار مەن باعدارلامالاردىڭ كوبىن تولىعىمەن قايتا جازىپ شىعۋ كەرەك دەپ ەسەپتەيدى. ونىڭ سوزىنشە، ىسكە قوسىلىپ جاتقان جوبالاردىڭ 50 پايىزىندا ءتيىستى بيزنەس-جوسپارى مەن قارجىلىق مودەلى جوق، ءسويتىپ 2-3 كۇنگە جۇمىس ورىندارىن اشادى.
«بۇعان دەيىن باعدارلامالار، نۇسقاۋلار، زاڭدار قابىلداندى، وسىنىڭ كوبى تۇبەگەيلى قايتا قاراۋدى قاجەت ەتەدى. بىزدە ەسكىرگەن زاڭدار وتە كوپ. ءبىز ەسكى زاڭدارىمىزدى الىپ، ءبارىن ءوشىرىپ، جاڭاسىن جازۋدىڭ ورنىنا ناشار جانە ءتيىمسىز زاڭداردى جازامىز، ونىڭ ۇستىنە ولار ءتيىستى دەڭگەيدە ورىندالمايدى، ءتۇرلى ايماقتاردا ءارتۇرلى تۇسىندىرىلەدى. ياعني اربا ءبىر ورنىندا، جۇرمەيدى، ءبىز كەلىپ ونى بويايمىز، كوسمەتيكالىق وزگەرىستەر جاسايمىز. ال بىزگە سول ءاربانىى ءوزىن اۋىستىرۋ كەرەك. ياعني، كوپتەگەن زاڭداردى وزگەرتۋ قاجەت»، - دەدى راسۋل رىسمامبەتوۆ.
«مەملەكەتتىڭ ەكونوميكاعا قاتىسۋىن ازايتۋ كەرەك»
ال تاعى ءبىر ەكونوميست مامان مارات قايىرلەنوۆ ەكونوميكالىق جاڭا مودەل مەملەكەتتىڭ ەكونوميكاعا قاتىسۋىن ازايتۋى ءتيىس دەپ سانايدى.
«ەكونوميكالىق جاڭا مودەلدە ءبىز مەملەكەتتىڭ فۋنكتسيالارىن، ءرولىن وزگەرتىپ، ەكونوميكا قۇرىلىمىنداعى مۇنداي وزگەرىستەردى دۇرىس باعىتقا سالۋ كەرەك. ماسەلەن، جەكە سەكتورعا كوبىرەك كوڭىل ءبولۋىمىز قاجەت. 2014-2015-جىلدارى دا وسى ءتاسىلدى جاڭعىرتۋ قولعا الىندى، الايدا ول دۇرىس ناتيجە بەرگەن جوق. سوندىقتان تۇبەگەيلى شارالاردى، مىسالى، مەملەكەتتىك حولدينگتەردى تاراتىپ، مەملەكەتتىڭ ەكونوميكاداعى شامادان تىس قاتىسۋىن ازايتۋ كەرەك. ويتكەنى قازىر ەكونوميكا تىعىرىققا تىرەلىپ تۇر. بىزدە جالپى ىشكى ءونىمنىڭ دوللارلىق كولەمى سوڭعى 10 جىل بۇرىن بولعان كورسەتكىشكە قايتا ورالىپ كەلە جاتىر. مۇنى قالپىنا كەلتىرۋ جۇمىستارى جۇرۋدە، الايدا وتكەن ونجىلدىقتا ءبىراز دۇنيەنى جوعالتتىق»، - دەدى ول.
ونىڭ پىكىرىنشە، ءبىرىنشى كەزەكتە مونوپولياعا قارسى كۇرەس جۇرگىزىپ، جاڭا بيزنەستىڭ وسۋىنە مۇمكىندىكتەر جاساۋ كەرەك. ايتپەسە، ينفلياتسيانى جەڭۋ مۇمكىن ەمەس، حالىقتىڭ تۇرمىس دەڭگەيى دە جاقسارماق ەمەس.
«ەگەر ءبىز نازار اۋدارۋ كەرەك ناقتى ماسەلەلەرگە توقتالاتىن بولساق، ەڭ الدىمەن، كوپتەگەن نارىقتىڭ مونوپوليالانۋىنا جول بەرمەۋىمىز كەرەك. بىزدە كوپتەگەن نارىقتا ءىس جۇزىندە مونوپوليا بار، سايكەسىنشە، ول جەردە باسەكەلەستىك جوق. شىندىعىندا، باسەكەلەستىكتى قالىپتاستىرۋ ءۇشىن مۇنداي مونوپوليا جويىلۋى ءتيىس. ەكىنشىسى - كاسىپكەرلەردىڭ قۇقىعىن قورعاۋ، رەيدەرلىكپەن كۇرەسۋ، زاڭدى ساقتاۋ، ويتكەنى بۇلار دا ەلىمىزدىڭ ينۆەستيتسيالىق تارتىمدىلىعىن، بيزنەستى دامىتۋ مۇمكىندىكتەرىن ايقىندايتىن وتە ماڭىزدى تۇستار. سوندىقتان دا وسى دۇنيەلەرگە مەيلىنشە نازار اۋدارىلۋى ءتيىس»، - دەپ سانايدى مارات قايىرلەنوۆ.
ساراپشىنىڭ دەرەگىنشە، وتكەن جىلى ج ءى ءو- گە سالىنعان ينۆەستيتسيا ج ءى ءو - ءنىڭ 15 پايىزىنان از بولعان. سالىستىرىپ قاراساق، ەلىمىزدە مۇنداي كورسەتكىشتەر كەڭەس وداعى ىدىراعاننان كەيىنگى كەزەڭدە، ياعني 25 جىل بۇرىن بولعان (1996-1997-جىلدارى). «سوندىقتان بۇل جەردە، ارينە، وسى سۇراقتاردى، تاۋەكەلدەردى الىپ تاستاپ، اقشا-نەسيە ساياساتىن وزگەرتۋ قاجەت»، - دەپ باسا ايتتى.
بۇدان بولەك قولدانبالى ەكونوميكانى زەرتتەۋ ورتالىعىنىڭ (AERC) باس ديرەكتورى، ەكونوميست جانىبەك ايعازين ءبىزدىڭ ەكونوميكاداعى پروبلەمالارىمىز ونىڭ قۇرىلىمىمەن جانە باعىتىمەن بايلانىستى دەپ ەسەپتەيدى.
«بىزدە ەكونوميكا قۇرىلىمىنىڭ ءوزى تابيعي رەسۋرستارعا باعىتتالعان. شيكىزاتتى ەكسپورتتاپ، اقشا تابامىز. ءبىز شيكىزاتتى تولىقتاي وڭدەمەيمىز، وڭدەۋگە مۇمكىندىك بەرەتىن قۋات جوق، سوندىقتان ەكسپورتتاۋ ارزانىراق. وسىنىڭ ارقاسىندا ءبىز ازىق-تۇلىك تاۋارلارىنىڭ ىشكى نارىعىن ازدى-كوپتى قامتاماسىز ەتتىك»، - دەپ تۇسىندىرەدى ەكونوميست.
ەكىنشى جاعىنان، ونىڭ ايتۋىنشا، ءوندىرىستى قۇرۋ دا وڭاي شارۋا ەمەس.
«شىندىعىندا ءبىز ەكونوميكالىق تۇرعىدان العاندا ەكى مىقتى ءارى الپاۋىت مەملەكەتپەن شەكتەسەمىز. ماسەلەن، رەسەيمەن سالىستىرعاندا ءبىزدىڭ حالىقتىڭ سانى شامامەن جەتى ەسە، ال جالپى ىشكى ءونىم بويىنشا ون ەسە از. وسىعان سايكەس ءونىم بىرلىگىنىڭ وزىندىك قۇنى جوعارى. كەز كەلگەن ينۆەستور ءوندىرىستى باستاعان كەزدە ىشكى نارىقتاعى سۇرانىس پەن حالىقتىڭ تولەم قابىلەتىن باسشىلىققا الادى. بۇل ءوزىنىڭ باعاسى مەن سوڭعى قويىلاتىن باعاعا بايلانىستى. ال قىتايمەن، جالپى العاندا، ءجۇز ەسە ايىرماشىلىق بار. وسىعان بايلانىستى جاپپاي وندىرىلگەن ءونىم ءبىزدىڭ ەلدە ەشقاشان پايدا اكەلمەيدى، مەن B2C تۋرالى ايتىپ وتىرمىن. بىزگە يمپورتتاۋ ارزانىراق»، - دەدى سپيكەر.
ونىڭ ايتۋىنشا، بۇگىندە قازاقستاندا جان باسىنا شاققانداعى ءجىو نومينالدى تۇردە شامامەن 5-7 جىل بۇرىنعىداي، ياعني 10 مىڭ دوللار شاماسىندا. بۇل كورسەتكىشتىڭ شارىقتاۋ شەگى 2013-جىلى بولدى - 13,8 مىڭ دوللار، ءبىراق بۇعان مۇناي باعاسىنىڭ جوعارى بولۋى مەن تەڭگەنىڭ جوعارى باعامى ەسەبىنەن قول جەتكىزىلگەن ەدى. ال ونىڭ سوزىنشە، مۇنايدان جوعارى تابىس تاباتىن ۋاقىت ءوتىپ كەتتى.
ساراپشىلاردىڭ كوپشىلىگى وسىعان دەيىن ەلىمىزدە يندۋستريالاندىرۋدى دامىتۋ ءۇشىن باعدارلامالار قابىلدانعانىن، الايدا ولاردىڭ ناتيجەسىز بولعانىن ايتىپ وتىر.
«نەگىزىندە قۇرالدار مەن مەملەكەت تاراپىنان قولداۋ شارالارى بار. الايدا ەكسپورتتالاتىن تاۋارلار سانى وتە از. بۇل باعىتتا جۇيەلى ءارى تۇراقتى جۇمىس جۇرگىزۋ قاجەت. بارلىق زاڭدار ورىندالۋى ءتيىس ءارى نەپوتيزمگە جول بەرمەۋ قاجەت. دجو ستيۋۆەللدىڭ ايگىلى بەستسەللەر كىتابى ««How Asia Works» (ازيا قالاي جۇمىس ىستەيدى) جاپونيا، كورەيا جانە وڭتۇستىك-شىعىس جانە شىعىس ازياداعى باسقا ەلدەردىڭ قالاي يندۋستريالانعانىن جانە ولاردىڭ قانداي دۇنيەلەرگە باسا ءمان بەرگەنىن سيپاتتايدى. ولار ۇنەمى ىرىكتەپ، كەيبىر جەكە كاسىپورىندارعا قولداۋدى كۇشەيتتى. ءبىزدىڭ شەشىم قابىلداۋعا قۇزىرەتتى جاندار بۇل كىتاپتى وقىعان شىعار، مۇنداعى نەگىزگى پرينتسيپتەردى جۇزەگە اسىرۋعا بولادى. ءبىراق بارلىق رەفورمانىڭ ءتيىمدى جۇزەگە اسۋى ءۇشىن حالىق تالاپ قويۋى كەرەك، ونىڭ ۇستىنە تەك وبلىستىق قانا ەمەس، اۋداندىق اكىمدەردىڭ دە، سۋديالاردىڭ دا ادالدىعىن قاداعالاۋ قاجەت»، - دەپ اتاپ كورسەتەدى ساراپشى.
«ادامي كاپيتال مەن سالالارداعى ونىمدىلىكتى ارتتىرۋ قاجەت»
سونىمەن بىرگە قازاقستاندىق ەكونوميست ارمان بايعانوۆ تا ءوز پىكىرىن ءبولىسىپ، جاڭا ەكونوميكالىق مودەلدە ادامي كاپيتال مەن ءارتۇرلى سالالارداعى ونىمدىلىكتى ارتتىرۋ كەرەك دەپ اتاپ ءوتتى.
«مەنىڭشە، جاڭا ەكونوميكالىق ساياسات ادامي كاپيتالدى دامىتۋدى قامتۋى كەرەك، مۇندا باستى نازار ءتۇرلى سالالارداعى ونىمدىلىك پەن ەڭبەك تيىمدىلىگىن ارتتىرۋعا اۋدارىلۋى ءتيىس. سالالارعا توقتالاتىن بولساق، ەڭ الدىمەن ونىمدىلىكتى ارتتىرۋ، زاماناۋي اگروتەحنولوگيالاردى ەنگىزۋ جانە كلاستەرلىك ءتاسىلدى دامىتۋ ارقىلى ەكستەنسيۆتى وندىرىستەن ينتەنسيۆتى وندىرىسكە كوشۋى ءتيىس اۋىل شارۋاشىلىعىن ايتار ەدىم. اۋىل شارۋاشىلىعى سالاسىن دامىتۋمەن قاتار، سونىڭ ونىمدەرىن وڭدەۋدى دامىتۋ قاجەت. ويتكەنى ءبىزدىڭ ەلدە (تەك قانا ەمەس) ازىق-تۇلىك تاۋارلارىنىڭ جوعارى ينفلياتسياسى، كورشى ەلدەردەن يمپورتتىڭ جوعارى بولۋى جانە نەگىزگى وتكىزۋ نارىقتارىمىزدىڭ شەتتە قالۋى بايقالىپ وتىر»، - دەپ ەسەپتەيدى ەكونوميست.
ونىڭ پىكىرىنشە، باسا نازار اۋدارۋدى قاجەت ەتەتىن ەكىنشى سالا - سيفرلاندىرۋ.
«ەكىنشى - سيفرلاندىرۋ، اتاپ ايتقاندا تاۋار-اقشا قاتىناستارىن سيفرلاندىرۋىمىز كەرەك. ال بۇل جەردە سيفرلىق تەڭگەگە كەزەڭ-كەزەڭىمەن كوشۋدى ايتىپ وتىرمىن. بۇل سالىق-بيۋجەت ساياساتى، كولەڭكەلى ەكونوميكا، سىبايلاس جەمقورلىققا قاتىستى كوپتەگەن ماسەلەنى شەشۋگە مۇمكىندىك بەرەدى»، - دەپ اتاپ ءوتتى ساراپشى.
ايتا كەتەيىك، وتكەن جىلى دۇنيەجۇزىلىك بانك قازاقستان ەكونوميكاسى %3,5 عا دەيىن وسەدى دەپ بولجام جاساعان ەدى، ءبىراق 2023-جىلدىڭ ءبىرىنشى توقسانىندا قازاقستاننىڭ جالپى ىشكى ءونىمىنىڭ ءوسىمى ۇكىمەتتىڭ مالىمەتىنشە، %4,9 عا دەيىن ءوستى. ياعني دۇنيەجۇزىلىك باكنتىڭ بولجاعانىنان دا جاقسى ناتيجە كورسەتكەن. دەسە دە ساراپشىلار ەكونوميكانىڭ تىعىرىققا تىرەلگەنىن، قازاقستان ەكونوميكاسىنىڭ قازىرگى باعىتىن وزگەرتپەسە، «باياعى جارتاس - ءبىر جارتاس» كۇيىندە قالا بەرەتىنىن ايتىپ وتىر.
