وقۋ جىلى قارساڭىندا پسيحولوگتان اتا- انالارعا كەڭەس

پەتروپاۆل. قازاقپارات - بالا - اتا- انانىڭ ايناسى. اكەگە قاراپ ۇل وسەر، شەشەگە قاراپ قىز وسەر، دەيدى دانا حالقىمىز.

الايدا كوپ جاعدايدا ەرەسەكتەر مۇنى ەستەن شىعارىپ، بالاسىنداعى تەرىس ءىس- ارەكەتتىڭ سەبەبىن سىرتتان ىزدەيدى. قازاقپارات ءتىلشىسى پەتروپاۆلداعى «سەنتر ليچنوستي» ورتالىعىنىڭ پسيحولوگى ماريا گەينمەن سۇحباتتاسىپ، بالا تاربيەسىنە قاتىستى كەي سۇراقتارىنا جاۋاپ الدى.

- اتا- انالار كوبىنە بالالارىن الدىڭىزعا قانداي ماسەلەمەن اكەلەدى؟

- مەن 5 جاستان 21 جاسقا دەيىنگى بالالارمەن جۇمىس ىستەيمىن. ال ءبولىپ قارايتىن بولساق، ماسەلەن 5 جاستاعى بالدىرعان بالاباقشاعا بارعىسى كەلمەسە، توبەلەسە بەرسە، تىستەپ، تاربيەشىمەن دورەكى بولسا، 1-4 سىنىپ وقۋشىلارىن كوبىنە ساباق ۇلگەرىمى ناشار، وقۋعا قىزىعۋشىلىعى بولماعاندىقتان اكەلەدى. بالا سىنىپتاستارىمەن ءتىل تابىسا الماي توبەلەسە بەرسە، مۇعالىمدەرگە دورەكى جاۋاپ بەرىپ، مەكتەپكە بارعىسى كەلمەسە - ءبىزدىڭ كومەككە جۇگىنەدى. سىنىپتاستارى، ۇستازدار تاراپىنان بۋللينگ، بەيمازالىق - وسىنداي ماسەلەمەن دە كەلەتىندەر بار. ادەتتە اتا- انالار «بالاعا يە بولا المايمىن، كومەكتەسىڭىزدەر» دەپ كەلەدى.

جاسوسپىرىمدەر، ءالى مەكتەپتە وقيتىن 18 جاسقا دەيىنگىلەرگە كەلسەك - تۇيىق، قاتارلاستارىمەن ارالاسپايدى، دوستارى جوق، ءتىپتى اتا- انالارىمەن دە اشىلىپ سويلەسپەيدى، بۋللينگ. سول سياقتى ەشتەڭەگە قىزىعۋشىلىعى جوق بالالار بولادى.

ال 18 جاستان باستاپ مامانعا كەلۋگە كوبىنە جاۋاپسىز ماحاببات نەمەسە رومانتيكالىق قارىم- قاتىناستىڭ ءساتسىز اياقتالۋى سەبەپ بولىپ جاتادى. اتا- انامەن ورتاق ءتىل تاپپاۋ - ءجيى كەزدەسەتىن ماسەلە. ادەتتە 13 جاستان كەيىن بالالاردىڭ وزدەرى پسيحولوگقا سۇرانادى. مازالاپ جۇرگەن ماسەلەلەرىن ايتىپ، كومەك سۇرايدى.

3-5 جاستاعى بالالارمەن جۇمىس ىستەمەيمىن، ءبىراق ولاردىڭ اتا- انالارىن قابىلدايمىن. ويتكەنى تاربيە بەرۋدە كەتكەن ولقىلىق بالانىڭ مىنەزىندە ءىز قالدىرادى. ۇيدەگى ۇرىس- كەرىس، جانجال، اجىراسۋ - بالاعا كەرى اسەر ەتەدى.

- قازىرگى ۋاقىتتا بالانى كىشكەنتايىنان ءتۇرلى ۇيىرمەلەرگە بەرىپ، بوس ۋاقىتى بولمايتىنداي جۇكتەۋ سانگە اينالعان. ءتىل ۇيرەنۋ كۋرسىنان شىعىپ، بيگە بارادى، ودان شىعىپ، ماسەلەن كاراتە ۇيىرمەسىنە قاتىسادى. بۇل قانشالىقتى دۇرىس؟

- بالا ەر جەتۋ بارىسىندا كەزەڭ- كەزەڭمەن داميدى. ماسەلەن بەلگىلى ءبىر جاس ارالىعىندا ونىڭ ميى داميدى، داعدىلارى قالىپتاسادى. سوندىقتان بالاعا بالالىق كەزەڭنەن ءوتۋ وتە ماڭىزدى. ماسەلەن جاسوسپىرىمگە دوستارىمەن ارالاسۋ كەرەك، ءوزى قۇرالپى بالالارمەن قىدىرىپ، قارىم- قاتىناس ورناتقانى ءجون. ال بالاباقشا جاسىنداعى، باستاۋىش سىنىپتاعى بالالار ءۇشىن نەگىزگى ءىس- ارەكەت ءتۇرى - ويىن. بالا ويناعىسى كەلەدى. ءبىز بالانىڭ بارلىق ۋاقىتىن ەرەسەك سياقتى ءتۇرلى ۇيىرمەلەرمەن تولتىرىپ تاستاساق، ونىڭ وسى بالالىق شاعىن، ويىنعا دەگەن قاجەتتىلىگىن الىپ قويامىز.

بالا ءبىر- ەكى ۇيىرمەگە بارسا - جەتكىلىكتى. ونىڭ پسيحيكاسىنا، ميىنا سالماق سالۋدىڭ قاجەتى جوق. ەگەر كۇنى بويى اقپارات الاتىن بولسا، ونىڭ ميى العان اقپاراتتى قورىتۋ ءۇشىن ەنەرگيا جۇمسايدى، جۇيكەسى جۇقارادى، سالدارىنان پسيحو- ەموتسيونالدى جاعدايى ناشارلايدى.

سوندىقتان الدىمەن، بالادان قانداي ۇيىرمەگە بارعىڭ كەلەدى دەپ سۇراپ، تاڭداۋ بەرگەن ءجون. مىسالى كاراتەگە باردى، ءبىرازدان كەيىن ول ۇناماي قالدى. جاقسى، باسقاسىن تاڭدايىق. وسىلايشا ايتەۋىر وزىنە ۇنايتىنىنا توقتالادى.

مىنانداي جاعداي دا بولادى، اتا- انا «ءبىزدىڭ بالامىز 5 جاسىنان بيگە باردى، قازىر 12دە، ەندى ءبيدى تاستاعىسى كەلەدى، سونشاما جىلىن ارنادى، رۇقسات بەرگەنىمىز ءجون بە؟» دەيدى. بالا كىشكەنتاي كەزىندە اكە- شەشەسىن تىڭدايدى، سولار قۇرىپ بەرگەن كۇن تارتىبىنە باعىنادى، ولار تاڭداعان بالاباقشا، مەكتەپكە بارادى. ءجاسوسپىرىم شاقتا ول ەندى وزىنە نە ۇنايتىنىن بىلەدى، ءوزى تاڭداۋ جاساعىسى كەلەدى. بۇل - دۇرىس، ول ءۇشىن ەرەسەكتەرگە الاڭداۋدىڭ قاجەتى جوق.

- بالانى نەشە جاستان ۇيىرمەلەرگە بەرگەن ءجون؟

- ەگەر ونىڭ جاسىنا ساي كەلسە، قاي جاستان بەرەمىن دەگەن سۇراق تۋىنداماۋى كەرەك. ماسەلەن، ەمشەكتەگى بالالارعا ارنالعان باسسەين بار نەمەسە 3 جاستاعى بالالاردى قابىلدايتىن سۋرەت ۇيىرمەسى جۇمىس ىستەۋى مۇمكىن. بالاعا ۇناسا، جىلاماسا - نەگە بەرمەسكە؟ !

- اتا- انا بالاسىمەن بايلانىسىن ءۇزىپ السا، بالا اكە- شەشەسىن جۇرە تىڭداپ، ارا- قاتىناس ناشارلاسا نە ىستەۋ كەرەك؟

- بۇل جەردە بالانىڭ جاسى ماڭىزدى. ەگەر ءجاسوسپىرىمنىڭ وتپەلى كەزەڭى بولسا، بالانىڭ ەر جەتىپ كەلە جاتقانىن ءتۇسىنۋ كەرەك، قاداعالاۋدى دا ازداپ بوساڭسىتقان ءجون. ويتپەگەن جاعدايدا پەرزەنتىڭىز نارازىلىق بىلدىرەدى، جاعداي ۋشىعا ءتۇسۋى مۇمكىن. ول دوستارىمەن ارالاسۋى كەرەك، ءجۇرۋى كەرەك. ال باستاۋىش سىنىپ وقۋشىسى بولسا - تاربيەدە ولقىلىق بولۋى مۇمكىن. وندا ەڭ الدىمەن، اتا- انامەن جۇمىس ىستەپ، نەدەن شالىس باسقانىن انىقتاعانىن ءجون.

- اتا- انالار جالپى بالا تاربيەسىندە قانداي قاتەلىكتەرگە جول بەرەدى؟

- اتا- انا تاربيەسى بالاسىنا ەكى جولمەن اسەر ەتەدى. ءبىرىنشىسى - پسيحولوگيالىق ىقپال، تاربيەلەۋ كەزىندە ميكروزاقىم كەلتىرۋ، دۇرىس تاربيەلەمەۋدىڭ سالدارىنان ەموتسيونالدىق جاعدايىن ناشارلاتۋ، مۇنىڭ ءبارى پسيحولوگيانىڭ كومەگىمەن تۇزەتىلەدى نەمەسە ۋاقىت وتە كەلە جويىلادى. ەكىنشىسى پسيحوپاتيالىق اسەر ەتۋ، اتا- انانىڭ تاربيەسى پسيحيكالىق بۇزىلۋعا اكەلەدى. مۇندايدا پسيحياتردىڭ كومەگى جانە مەديكامەنتتەر كەرەك.

تاربيە بەرۋ كەزىندە ءجيى كەزدەسەتىن قاتەلىكتەر - ينفانتيليزاتسيا، سيمبيوز.

ينفانتيليزاتسيا - اتا- انا بالاسىن تىم قامقورلىققا الىپ، ماسەلەن 10 جاستاعىعا 5-6 جاستاعى بالا سياقتى قارايدى. ال ول مۇنى وزىنشە تۇسىنەدى، ىستەتپەسە قولىمنان كەلمەيتىن شىعار، ونى ىستەۋگە كىشكەنتايمىن دەپ ويلايدى. ينفانتيليزاتسيا ارقىلى بالانىڭ ءوزىن- ءوزى باعالاۋى تومەندەيدى، اتا- اناسى وعان سەنىم ارتپايدى دەپ ويلاۋى مۇمكىن.

سيمبيوز - اتا- انانىڭ بالاسىمەن ءبىر ءبۇتىن سياقتى ءومىر ءسۇرۋى. اتا- انا بالاسى ءۇشىن ءبارىن شەشەدى، نە كيۋ كەرەكتىگىن ايتادى، ءوزى كيىندىرەدى، ال بالا 12 جاستا. ول ءوز بەتىنشە تۇك ىستەي المايدى. مەكتەپكە بارادى، ال مەكتەپتىڭ ءوز تالابى، مىندەتتەرى بار. ءبىراق بالا تۇك ىستەي المايدى، ويتكەنى ول ءۇشىن ۇيدە ءبارىن اكە- شەشەسى اتقارادى. وسىدان باستاپ بالادا ءتۇرلى ماسەلە تۋىندايدى، ول باسقالارمەن ءتىل تابىسا المايدى، تۇك ىستەي الماعاسىن مازاسىزدانادى.

اۆتوريتارلىق تۇرعىدا تاربيەلەۋ، اتا- انا تارتىپكە ۇيرەتىپ جاتىرمىن دەپ ويلايدى، الايدا بالادا ۇرەي قالىپتاسادى. تارتىپكە ۇيرەتۋ ءۇشىن ونىڭ مىندەتتەرىن ءبولىپ بەرۋ كەرەك، ورىنداماعان جاعدايدا شارا قولدانعان دۇرىس. مىسالى، مەنىڭ مىندەتىم - تاماق ءپىسىرۋ، سەنىڭ مىندەتىڭ - وسىمدىكتەردى سۋارىپ، مىسىقتى تاماقتاندىرۋ، ت. س. س. ەگەر مەن جۇمىستان كەلگەندە سەن سۋارىپ قويماساڭ، وندا مۋلتفيلمدى 60 مينۋت ەمەس، 20 مينۋت قانا كورەسىڭ. ويتكەنى سەن ءوز مىندەتىڭدى ورىندامادىڭ. ياعني بالا ءتىل الماۋدىڭ سالدارىن كورگەندە، كەلەسى جولى ويلاناتىن بولادى.

- ءسىزدىڭ تاجىريبەڭىزدە ەسىڭىزدە قالعان قانداي دا ءبىر «قيىن» بالا بولدى ما؟

- يا، مۇنداي بالا كوپ، ءبىراق، مەن قۇپيالىلىق ساقتاۋعا مىندەتتىمىن. جۇمىسىم وڭاي ەمەس، بالالارمەن جۇمىس ىستەۋ ەرەسەكتەرگە قاراعاندا قيىن. سونىڭ ىشىندە سۋيتسيد جاساۋ ويى بار، وزىنە جاراقات سالۋعا بەيىم جاسوسپىرىمدەردى ايتار ەدىم. «ماريا، سەن قازىر نە ايتساڭ دا ماعان ءبارىبىر، بۇل ومىردە مەنى ەشتەڭە ۇستامايدى، مەنىڭ ءومىر سۇرگىم كەلمەيدى» دەۋى مۇمكىن. مۇندايدا بار بىلگەنىمدى سالۋعا تۋرا كەلەدى. بەتىن وزىمە بۇرۋىم كەرەك، ياعني ءبىرىنشى كەزدەسۋدە مامان رەتىندە ەمەس، ادامي كومەك بەرۋگە تىرىسامىن. ومىرمەن قوشتاسۋ ونىڭ ءوز تىلەگى ەمەس، پسيحيكاسىنىڭ جۇمىسى، جۇيكەسىنىڭ جۇقارعانىن ايتا وتىرىپ، ءار ماسەلەسىن جىلىكتەپ، بىرلەسە شەشۋ جولدارىن ۇسىنامىن. مەنىڭ مىندەتىم، ءبىرىنشى كەڭەستەن كەيىن ونى ءارى قاراي پسيحولوگپەن جۇمىس ىستەۋگە كەلەتىندەي ەتۋ، سەنىمىن وياتۋ.

ال «قيىن» بالاعا كەلەتىن بولساق، ونىڭ ءىس- ارەكەتىن پسيحولوگيا ارقىلى تۇزەۋگە بولادى. ءبىراق اتا- اناعا دا وزگەرۋگە تۋرا كەلەدى، ويتكەنى بۇل - تاربيەدە كەتكەن ولقىلىقتىڭ سالدارى.

- جاقىندا جاڭا وقۋ جىلى باستالادى. بۇل بالالارعا عانا ەمەس، اتا- انالارعا دا ۇلكەن سالماق. الەۋمەتتىك جەلىدە بالامەن ءۇي تاپسىرماسىن ورىنداعان اتا- انالاردىڭ ءتۇرلى روليگى ءجۇر. كۇلكى ءۇشىن سالىنعانىمەن، ونىڭ ارتىندا شىندىق تۇر. جالپى وسىنداي ءۇي تاپسىرماسىن ورىنداۋ اتا- انانىڭ جۇيكەسىن توزدىرىپ، بالانىڭ پسيحيكاسىن بۇزباۋى ءۇشىن قانداي كەڭەس بەرە الاسىز؟

- پسيحولوگ كەڭەس بەرمەيدى، ءار جاعداي بويىنشا ماسەلەنىڭ باسىن اشادى. ەگەر دە اتا- انا ءوزىن ۇستاي المايتىن جاعدايعا جەتسە - پسيحولوگقا كورىنۋى كەرەك. ونىڭ ءبىر نارسەگە جەكە رەاكسياسى. يۋليا گيپپەنرەيتەردىڭ «بالامەن قالاي سويلەسۋ كەرەك» دەگەن كىتابىن وقۋدى ۇسىنامىن. مۇندا كوپ ماسەلە جايىندا ايتىلادى، سونىڭ ىشىندە بالانى تارتىپكە ۇيرەتۋ، بالاعا قولداۋ كورسەتۋدىڭ ماڭىزى، ت. ب. ال 7 جاسقا دەيىنگى بالا بولسا ولگا حۋحلايەۆانىڭ «ءار بالادا - كۇن» اتتى ەڭبەگى بار.

ءبىر وقيعانى، كليەنتىمنىڭ رۇقساتىمەن ايتىپ بەرەيىن، قىرىقتان اسقان ايەل بالاسىن كۇندە بالاباقشاعا اپارادى، ۇلى باتەڭكەنىڭ باۋىن وتە باياۋ بايلايدى. ونىڭ تەز قيمىلداماعانىنا اشۋلانىپ، ايەل ايقايعا باسادى ەكەن. بۇل جەردە ايەلدىڭ بەلگىلى ءبىر وقيعاعا اشۋ- ىزا سياقتى رەاكتسياسىن كورەمىز. بالا اناسىنا جاۋاپ بەرە المايدى عوي، ءۇنسىز كەتىپ، بار اشۋىن بالاباقشادا شىعارادى. تىستەيدى، توبەلەسەدى. سول ايەل مەنەن كومەك سۇراپ كەلدى. كەيىن ول 7 جاستا بولعاندا قازىرگى بالاسى سياقتى اياق كيىمىنىڭ باۋىن باياۋ بايلاعانى، اكەسىنىڭ ءدال قازىرگى ءوزى سياقتى ايقايلاپ ۇرىساتىنى انىقتالدى. بۇل ونىڭ جادىندا جاتتالىپ قالعان. ەندى سول كورگەنىن قايتالاپ جاتىر. بۇدان كەيىن ول ءوزىنىڭ وسى وقيعاعا رەاكتسياسىن وزگەرتتى، سابىرلىلىق تانىتاتىن بولدى، بالاسى دا تىنىشتالىپ، توبىنداعى بالالارمەن توبەلەستى توقتاتتى. ەسكەرتەتىن جايت، مەن ونىڭ بالاسىن ءبىر رەت تە كورگەن جوقپىن.

- بالانى 1-سىنىپقا قاي جاستان بەرگەن دۇرىس، 6 الدە 7 جاستان؟ بۇعان عىلىمي نەگىز بار ما؟

- ءار بالا ەرەكشە. بىرەۋى ەرتە، ەندى ءبىرى كەشىرەك جەتىلەدى. سونداي- اق ءبىر بالادا نيەۆرولوگيالىق دەرت بولىپ نەمەسە پەريناتالدىق كەزەڭ اۋىر ءوتۋى مۇمكىن. سوندىقتان بالانىڭ دايىندىعىنا قاراعان دۇرىس. بالالارمەن قارىم- قاتىناسى قانداي، ەستە ساقتاپ، تاقپاقتاردى جاتتاي الا ما، الدە جاتتاعىسى كەلمەي جىلاي ما؟ بالاباقشادا بولسا، تاربيەشىلەرى نە دەيدى، ەگەر ول قوزعالا بەرمەي وتىرا السا، وقۋعا بەيىمى بولسا - مەكتەپكە بەرە بەرۋگە بولادى.

7 جاستىڭ داعدارىسى دەگەن ۇعىم بار. بالانىڭ ويىننان، وقۋ ارەكەتىنە اۋىسادى. اداپتاتسياعا ەكى اي قاجەت. ەگەر وسى مەرزىمنەن كەيىن بالا ءالى دە كوندىگە الماي جىلايتىن بولسا، پسيحولوگ ماماننىڭ كومەگىنە جۇگىنۋگە بولادى.

- اڭگىمەمىزدىڭ سوڭىندا اتا- انالارعا قانداي كەڭەس بەرەر ەدىڭىز.. .

- بالالارىڭىزدى جاقسى كورىڭىزدەر! ولاردى سول كۇيىندە قابىلداڭىز. بالا ءوزىن جاقسى كورەتىنىن سەزىنۋى كەرەك. قولداپ، تۇسىنىستىك تانىتا ءبىلىڭىز.

- راحمەت!