ەڭبەكقورلىقتان پايدا دا كورگەن، زيان دا شەككەن ەل
«جاپوندىق ەڭبەكقورلىق» قۇبىلىسى - ەلدەگى قارقىندى جانە ۇزدىكسىز جۇمىس ىستەۋ مادەنيەتىن سيپاتتاۋ ءۇشىن قولدانىلاتىن ۇعىم.
بۇل قۇبىلىس تاباندىلىقپەن، جۇمىس ءۇشىن جانقيارلىق جانە قالىپتى جۇمىس كۇنىنەن تىس ۋاقىتتا دا جۇمىس ىستەۋگە ۇمتىلۋمەن سيپاتتالادى. ءارى ول ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىستان كەيىن قۇلدىراپ تۇرعان ەل ەكونوميكاسىن قالپىنا كەلتىرۋ ءۇشىن جۇمىس ىستەۋ قاجەتتىلىگى جانە جاپوندىق كورپوراتيۆتىك باسقارۋ ءستيلىنىڭ اسەرىمەن بايلانىستى بولدى.
جاپوندىق ەڭبەكقورلىقتىڭ نەگىزگى بەلگىلەرى مىناداي:
ۇزاق جۇمىس ۋاقىتى. جاپوندىق جۇمىسشىلار جۇمىس ورنىندا جۇمىس ۋاقىتى اياقتالسا دا وتىرا بەرەدى. كوپتەگەن جاپوندىق قىزمەتكەرلەر جۇمىس كۇنى اياقتالعاننان كەيىن جۇمىستا قالىپ، كومپانياعا بەرىلگەندىكتەرىن كورسەتەدى. مىسالى، بەس كۇندىك جۇمىس رەسمي بەكىتىلسە دە، سەنبى كۇندەرى جۇمىسقا شىعاتىن جاپوندار بار.
شاعىن دەمالىستار. كوپتەگەن جاپوندىق جۇمىسشىلاردىڭ دەمالىس كۇندەرى وتە سيرەك، بار بولسا، ونى پايدالانباي جۇمىس ىستەي بەرۋگە تىرىسادى.
جۇمىستا بولۋ مادەنيەتى. جۇمىسشىلارعا جۇمىس ورنىندا جۇمىس ىستەۋدەن قاراعاندا، جۇمىس ورنىندا كوبىرەك بولۋ ماڭىزدىراق.
دەگەنمەن، جۇمىس بەرۋشى ءۇشىن ىڭعايلى سانالاتىن وسىنداي «ەڭبەكقور» قىزمەتكەرلەردىڭ كوپ جاعدايدا پايداسىنان، زيانى كوبىرەك بولادى ەكەن. مىسالى، 1980 -جىلى «كاروسي» ۇعىمى تانىمال بولعان، بۇل كوپ جۇمىس ىستەۋدىڭ سالدارىنان بولاتىن ءولىمدى بىلدىرەدى. ياعني، ەل ىشىندە اقتىق دەمى ۇزىلگەنشە جۇمىس ىستەۋ ابىروي سانالعان. بۇعان جاپون قوعامىندا كومپانيانىڭ يگىلىگى ءۇشىن جەكە ۋاقىتتى قۇربان ەتۋ ماڭىزدى بولىپ سانالۋى سەبەپ بولعان.
البەتتە، ەڭبەكقورلىقتىڭ ارقاسىندا بولعان العاشقى تابىستارعا قاراماستان «جاپوندىق ەڭبەكقورلىق» ادامداردىڭ دەنساۋلىعى مەن جەكە ومىرىنە كەرى اسەرىن تيگىزۋىنە بايلانىستى الاڭداۋشىلىق تۋعىزا باستادى. شەكتەن تىس جۇمىس ىستەۋ ۇيقىنىڭ بۇزىلۋىنا، ارتىنان دەپرەسسياعا اكەلەدى.
مۇنداي قاۋىپ جاستار اراسىندا دا تارادى. جاستار باسەكەسى جوعارى ورتاعا تاپ بولىپ، قىسقا مەرزىمدە جوعارى ناتيجەگە جەتۋگە ۇمتىلىپ، جۇمىستىڭ اسەرىنەن «ءمورالدى تۇرعىدا جانىپ كەتەدى». الايدا، ەڭبەككە دەگەن مۇنداي كوزقاراس دەنساۋلىققا عانا ەمەس، الەۋمەتتىك سالاعا دا كەرى اسەر ەتەدى. جاپون جۇمىسشىلارى ۇنەمى جۇمىس ورنىندا وتىرىپ، جەكە ومىرىندە، وتباسىمەن جانە دوستارىمەن قارىم-قاتىناسىندا قيىندىقتارعا تاپ بولادى.
بۇل جۇمىسسىزدىقتىڭ ونسىز دا جاعىمسىز سالدارىن كۇشەيتە وتىرىپ، الەۋمەتتىك وقشاۋلانۋعا جانە دەپرەسسياعا اكەلۋى مۇمكىن.
جاپوندىق ەڭبەكقورلىق قازىرگى ەل ەكونوميكاسىنا كەرى اسەرىن تيگىزۋدە. جوعارى ونىمدىلىككە قاراماستان، بۇل جۇمىس كۇشىنىڭ ەرتە قارتايۋىنا، تۋۋ كورسەتكىشىنىڭ تومەندەۋىنە اكەپ سوعىپ، دەموگرافيالىق ماسەلەلەر تۋىنداتىپ جاتىر. «جاپوندىق ەڭبەكقورلىقتىڭ» قارسىلاستارى بۇل قۇبىلىس ادامنىڭ دەنساۋلىعى مەن جەكە باقىتى ەكىنشى ساتىعا قويىلىپ، جۇمىس پەن مانساپ ءومىردىڭ باستى ماقساتىنا اينالاتىن تەڭگەرىمسىز قوعامدى تۋدىرادى دەپ سانايدى. سونىڭ سالدارىنان جەكە ادامدار عانا ەمەس، جالپى قوعامدىق سالا زارداپ شەگەدى.
بۇل ماسەلەنى شەشۋ ءۇشىن ەڭبەك مادەنيەتى مەن الەۋمەتتىك قۇرىلىمداردا رەفورمالار جۇرگىزىلىپ جاتىر. رەفورمالار يكەمدى جۇمىس كەستەلەرىن ەنگىزۋ، جەكە ۋاقىت پەن دەمالىستى ىنتالاندىرۋ، سالاۋاتتى ءومىر سالتىن جانە جۇمىس پەن ءومىردىڭ تەپە-تەڭدىگىن ناسيحاتتاۋ ارقىلى جۇزەگە اسىرىلىپ جاتىر. الايدا، قوعامدىق پىكىردىڭ اسەرىنەن، ءبارىبىر شەكتەن تىس جۇمىس ىستەۋ ماسەلەسى جاپون قوعامى ءۇشىن ءالى دە وزەكتى.
ارۋجان ماۋلەنباي،
ت. جۇرگەنوۆ اتىنداعى قازاق ۇلتتىق ونەر اكادەمياسىنىڭ ستۋدەنتى
Egemen Qazaqstan
