قىمباتشىلىقتىڭ ءبىر سەبەبى - قويما
دەسە دە، قىمباتشىلىق تەك ساۋدا سالاسىنىڭ پروبلەماسى رەتىندە قاراستىرىلادى. وسى تۇرعىدان كەلگەندە قوس سالانىڭ اراسىنا التىن ءجىپ جالعاپ، باعا ساياساتىن جولعا قويعان دۇرىس-اق.
ەلىمىزدە قىمباتشىلىقتى اۋىزدىقتاۋدىڭ ءبىر جولى رەتىندە قاراستىرىلعان كوتەرمە-تاراتۋ ورتالىقتارىن (ك ت و) قۇرۋداعى ءبىر ماقسات قۇنعا قۇن قوساتىن ورتاداعى دەلدالداردى الىپ تاستاۋ ەدى. سول ارقىلى اگروونىمدەردى تىكەلەي وندىرۋشىدەن الۋعا جاعداي تۋعىزىپ، شارۋالارعا ۇلكەن قولداۋ كورسەتۋگە ءتيىس ەدى. دەسە دە، بۇگىندە ونىڭ قۇرىلىسى قاڭتارىلىپ تۇر. ال ساۋدا سالاسى ماماندارى بۇل ماسەلە تۇبەگەيلى شەشىمىن تاپقانشا قويما ماسەلەسىندە كومەك كورسەتۋدى سۇراپ وتىر.
«مەنى الاڭداتاتىنى - وڭىرلەردى الەۋمەتتىك ماڭىزدى تاۋارلارمەن قامتاماسىز ەتۋ جايى. وسىعان بايلانىستى ساۋدا قىزمەتىن رەتتەۋ زاڭناماسىنا «كوتەرمە تاراتۋ ورتالىقتارى» دەگەن ۇعىم ەنگىزىلگەن بولاتىن. بۇل كاسىپورىندار ساتىپ الۋ، ساقتاۋ، تاراتۋ جانە تاعى دا باسقا جۇمىستاردىڭ ورتالىعىنا اينالۋعا ءتيىس ەدى. ءبىراق ولاي بولماي تۇر. بۇگىندە بىزدە ساۋدانى قولداۋدىڭ مەملەكەتتىك باعدارلاماسى مۇلدەم جوق بولعاندىقتان، بارلىق شىعىنداردى قازاقستاندىق ينۆەستورلار كوتەرەدى. بۇل تۇستا كتو- لارعا كەرەك جابدىقتار وتە قىمبات تۇرادى. سونىڭ كەسىرىنەن ءبىز مىنە سوڭعى 2-3 جىلدا ساۋدا مينيسترلىگى مەن اۋىل شارۋاشىلىعى مينيسترلىگىنىڭ اراسىندا ورتاق ءبىر كەلىسىمگە كەلە الماي قانشاما تابالدىرىقتى توزدىرىپ ءجۇرمىز. ماسەلەنى اشىپ ايتار بولسام، تەز بۇزىلاتىن ازىق- تۇلىكتەردى ساقتاۋدا ساۋدا سالاسى ۇلكەن زارداپ تارتىپ وتىر. بۇل ماۋسىمدىق اۋىلشارۋاشىلىق ونىمدەرىنە قاتىستى. اۋىل شارۋاشىلىعى مينيسترلىگى قولدانىپ وتىرعان ساقتاۋ قويمالارى، ونداعى تەمپەراتۋرالىق رەجيمدە جۇمىس ىستەيتىن جابدىقتار ساۋدا جانە ينتەگراتسيا مينيسترلىگىندە دە بولۋى كەرەك. سول جوق بولعاندىقتان ساۋدا اينالىمىنا شىعارىلعان ونىمدەردىڭ بۇزىلىپ كەتۋ ۇلەسى جوعارى بولىپ تۇر. بىزدە ول %25-30 دى قۇرايدى. بۇل دەگەنىمىز - تۇتىنۋشىنىڭ قالتاسىنا سالماق بولىپ ءتۇسىپ تۇر دەگەن ءسوز. قىمباتشىلىقتىڭ ءبىر سەبەبى وسى قويما ماسەلەسى»، - دەيدى «قازاقستان ساۋدا كاسىپورىندارى قاۋىمداستىعى» ز ت ب پرەزيدەنتى جىبەك اجىبايەۆا.
وسى تۇرعىدا زاڭدى تۇلعالار بىرلەستىگى باسشىسى اۋىل شارۋىشىلىعى مينيسترلىگىنەن قويماعا، ونداعى جابدىقتارعا جۇمسالاتىن شىعىندى سۋبسيديالاۋدى سۇراعان ەكەن. وندا دا تەك كوتەرمە ساۋداداعى ينفراقۇرىلىمدارعا قاتىستى جەرلەرگە كومەكتەسۋىن وتىنگەن. ويتكەنى بيزنەستە وعان قارجىلاي مۇمكىندىگى جوق. ولاردى الۋ، قوندىرۋ جانە پايدالانۋ شىعىندارىن مەملەكەت وتەپ بەرەر بولسا، دۇكەن سورەسىنە جەتەتىن تۇپكى ءونىمنىڭ باعاسى دا تومەن بولماق.
ءبىراق ا ش م ول ءوتىنىشىن ورىنداۋدان باس تارتقان. سول سياقتى ساۋدا جانە ينتەگراتسيا مينيسترلىگى دە «بىزدە مۇنداي پوزيتسيا قاراستىرىلماعان» دەگەن سەبەپپەن ساۋدا كاسىپورىندارىن لايىقتى قويمامەن قامتاماسىز ەتۋگە كەلىسپەي وتىر. ال ەلىمىزدە سالىنادى دەلىنگەن كوتەرمە-تاراتۋ ورتالىقتارىنىڭ قۇرىلىسى قاڭتارىلىپ تۇر. بۇل تۇرعىدا مينيسترلىك وكىلدەرىنىڭ دە ءوز ءۋاجى بار ەكەن.
«كوتەرمە- تاراتۋ ورتالىقتارى ينۆەستورلاردىڭ قاراجاتىنا سالىنۋى كەرەك. ال ونى ولار قاي وڭىرگە سالعىسى كەلەتىنىن وزدەرى تاڭداي الادى. مۇنداي مۇمكىندىك ولارعا جۇمساعان قاراجاتىن كەيىن قايتارىپ الۋ ءۇشىن بەرىلىپ وتىر. سول سەبەپتى ولاردىڭ قۇرىلىسى ازىرگە توقتاپ تۇر. ال كوكونىس ساقتاۋ قويمالارىنا كەلەر بولساق، بۇل تۇرعىدا اۋىل شارۋاشىلىعى مينيسترلىگىنىڭ كەشەندى جوسپارى بار. سوندىقتان دا جەتىسپەي جاتقان قويمالار سانى 2030 -جىلعا دەيىن تولىق سالىنىپ بىتپەك. قويماعا جابدىقتار الىپ بەرۋ شىعىنىن سۋبسيديالاۋ ماسەلەسىنەن حاباردارمىز. بۇل ماسەلەنى قاراستىرۋعا دايىنبىز. قازىر ساۋدا جەلىلەرىنىڭ ينفراقۇرىلىمىن جەتىلدىرۋگە سۋبسيديا بولۋگە قاتىستى ماسەلەمەن اينالىسىپ جاتىرمىز. ودان كەيىنگى كەزەڭدە ا ش م-مەن وسى ايتىلعان ماسەلەنى سۋبسيديالاۋ جايىنا دا كەلۋگە بولادى. ەلىمىزدە ينۆەستورلاردىڭ اقشاسىنا سالىنعان كوكونىس قويمالارى بار. وندا كەرەكتى جابدىقتار قويىلعان. ءبىراق ولار تىكەلەي ماقساتىندا قولدانىلىپ وتىرعان جوق. نە سەبەپتى ەكەنىن بىلمەيمىن»، - دەيدى ساۋدا جانە ينتەگراتسيا ۆيتسە-ءمينيسترى قايرات بالىقبايەۆ.
ال ءاۋ باستا «كاسىپكەرلىكتى دامىتۋ» ۇلتتىق جوباسى اياسىندا قاراستىرىلعان ۇلتتىق تاۋار وتكىزۋ جۇيەسىن (ۇ ت ءو ج) قۇرۋ ماقساتىنىڭ ءبىرى كوتەرمە- تاراتۋ ورتالىقتارىنىڭ (ك ت و) قۇرىلىسىن سالۋ ەدى. ولاردىڭ فۋنكتسياسى ۇشكە بولىنەدى: ساقتاۋ، ساتۋ جانە تاراتۋ. تاياۋدا ماڭعىستاۋ وبلىسىندا وسىنداي نىساننىڭ قۇرىلىسى تانىستىرىلدى. اقتاۋداعى كوتەرمە-تاراتۋ ورتالىعىن سالۋ جوباسىنىڭ قۇنى 3,5 ميلليارد تەڭگەنى قۇرايدى. ورتالىق 29 مىڭ تونناعا دەيىن كوكونىستەر مەن جەمىستەردى ساقتاۋعا قابىلداي الادى. اشىلۋ كەلەسى جىلعا جوسپارلانعان.
«پرەزيدەنت تاپسىرماسى بويىنشا ەلىمىزدە جەمىس- كوكونىس ونىمدەرىن ساقتاۋ بويىنشا قاجەتتى ينفراقۇرىلىم قۇرۋ جۇمىستارى جۇرگىزىلۋدە. كوكونىس قويمالارىن سالۋ جانە جاڭعىرتۋ جونىندەگى جوسپار قايتا قارالىپ، 2025 -جىلعا قاراي 528,8 مىڭ تونناعا دەيىن قۋاتتىلىققا دەيىن ۇلعايتىلدى. قازىر قولدانىلاتىن ساقتاۋ تەحنولوگياسىنا بايلانىستى شىعىنداردى وتەۋ
نورماتيۆىن %25 دان %40-50 عا دەيىن ۇلعايتۋ بولىگىندە ينۆەستيتسيالىق سۋبسيديالاۋ قاعيدالارىنا وزگەرىستەر ەنگىزىلۋدە»، - دەيدى اۋىل شارۋاشىلىعى ۆيتسە-ءمينيسترى ەربول تاسجۇرەكوۆ.
ساقتاۋ ماقساتىنداعى ك ت و-لار فەرمەرلەرگە جاقىن، ەگىن القاپتارىنا تاياۋ ورنالاساتىن بولادى. ولار قابىلداۋ، ساقتاۋ جانە العاشقى وڭدەۋ (جۋۋ، ىرىكتەۋ، وراۋ جانە ت. ب. ) قىزمەتتەرىن كورسەتىپ، تاۋاردى وتكىزۋگە دايىندايدى. ال ساتۋ ماقساتىنداعىلار وبلىس ورتالىقتارىنىڭ جانە ءىرى قالالاردىڭ ماڭىندا ورنالاسپاق. ولار فەرمەرلەرگە، كوتەرمە ترەيدەرلەرگە، ديستريبيۋتەرلەرگە، يمپورتتاۋشىلارعا، سونداي-اق ساتىپ الۋشىلارعا (ساۋدا جەلىلەرى، دۇكەن، بازار، تاماقتانۋ ورىندارى، قوناقۇيلەر، مەيرامحانالار جانە ت. ب. ) ساۋدا جاساۋ ءۇشىن جاعداي تۋدىرماق.
ءۇشىنشى جانە نەگىزگى مىندەتى - تاراتۋ ماقساتىندا ك ت و-لار قالالاردىڭ ىشىندە الدە ماڭىندا سالىنادى. ولار تاۋاردى 14 كۇنگە دەيىن ساقتاپ، كوتەرمە پارتيانى لوگيستيكالىق قىزمەت رەتىندە ساۋدا نىساندارىنا تاراتادى. قالاي بولعاندا دا، قويما ماسەلەسى ءوزىنىڭ ەكونوميكالىق قانا ەمەس، الەۋمەتتىك تە ماڭىزىنا قاراماستان وتە باياۋ دامىپ كەلەدى.
سول سەبەپتى ۇكىمەتتىڭ بۇل تۇستاعى ساياساتىن بىرىزدەندىرىپ، مينيسترلىكتەر اراسىنداعى بايلانىستى نىعايتا تۇسكەنى ءجون-اق.
نۇرلان قوساي
«ايقىن» اقپارات
