ادامزات ينتەرنەتتەن جالىعىپ، قاعاز كىتاپقا قايتىپ ورالادى – ق ر جازۋشىلار وداعىنىڭ ءتوراعاسى
ءبىر عاسىرعا جۋىق ۋاقىتتا قازاق قالامگەرلەرىنىڭ مۇڭ-مۇقتاجىن جوقتاپ قانا قويماي، ۇلكەن قوعامدىق ۇيىمعا اينالعان وداق تۋرالى ق ر جازۋشىلار وداعى باسقارماسىنىڭ قازىرگى ءتوراعاسى، قالامگەر-جۋرناليست، قازاقستاننىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن قايراتكەرى، قازاقستان رەسپۋبليكاسى پرەزيدەنتى سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى مەرەكە قۇلكەنوۆ وي ءبولىستى.
- مەرەكە ابدەش ۇلى، قازاقستان جازۋشىلار وداعىنىڭ باسقارما ءتوراعاسى بولىپ سايلانعانىڭىزعا كوپ بولا قويعان جوق، دەسەدە قانداي جۇمىستار اتقارىلدى؟
- ءۇش ايدىڭ ىشىندە ءبىراز جۇمىستى قولعا الدىق. ەڭ باستىسى، مەملەكەت باسشىسىنىڭ تۇركىستاندا وتكەن «ادىلەتتى قازاقستان - ادال ازامات» اتتى ۇلتتىق قۇرىلتايدىڭ ەكىنشى وتىرىسىندا سويلەگەن ءسوزىن، قازىرگى يدەولوگيامىزدىڭ باستاۋى دەپ ەسەپتەيمىز. سوعان بايلانىستى جۇمىس ىستەپ جاتىرمىز. مەن پرەزيدەنتتىڭ «كىتاپ وقيتىن حالىق قانا ناعىز زيالى بولا الادى»، دەگەن پىكىرىنە تولىق قوسىلامىن. سوندىقتان جاس ۇرپاققا كوركەم ادەبيەتتى ۇقتىرۋعا، كوركەم ادەبيەتتى وقۋعا دەگەن قىزىعۋشىلىعىن وياتۋعا بار كۇش-جىگەرىمىزدى سالامىز. «مەكتەپ كىتاپحاناسى» دەگەن ۇلكەن باعدارلاما باستالايىن دەپ جاتىر. قازىر جازۋشىلار وداعى اتالعان باعدارلامانى جۇزەگە اسىرۋعا ءوز ۇلەسىن قوسۋدا. «مەكتەپ كىتاپحاناسىنا» قازاق ادەبيەتىنىڭ ءتۇرلى كەزەڭدەرى مەن جانرلارىن قامتيتىن 700 دەن استام كىتاپتىڭ ءتىزىمىن جاساپ جاتىرمىز.
- عاسىرعا جۋىق تاريحى بار جازۋشىلار وداعى مەن اقىن-جازۋشىلاردىڭ قوعامداعى ءرولى، ميسسياسى قانداي؟
- قازاقستاننىڭ قوعامدىق ومىرىنە قازاق جازۋشىلارى تۇگەلدەي اتسالىسۋى كەرەك. قازىر وڭىرلەردەگى فيليالدارمەن وسىنى ويلاستىرىپ جاتىرمىز. كەلەسى جىلدان باستاپ ستراتەگيالىق ارىپتەس رەتىندە مادەنيەت مينيسترلىگىمەن تىعىز جۇمىس جاسايمىز. ونىڭ ىشىندە قازاقستان جازۋشىلار فورۋمى بولادى. وسىنىڭ اياسىندا قالامگەرلەر اۋىلدارعا شىعىپ، شالعايدا جاتقان ەلدى ارالاپ، حالىقتىڭ جاعدايىمەن تانىسىپ قايتادى. سونداي-اق وزدەرىنىڭ بولاشاق كەيىپكەرلەرىن تابۋعا مۇمكىندىك تۋادى. وسىنداي شارۋانى قولعا الىپ جاتقان جايىمىز بار. بۇدان بولەك، جاس تالانتتاردى تابۋ ءۇشىن وداق جانىنان ادەبي كۋرس اشامىز. وندا ءبىزدىڭ مىقتى، كلاسسيك جازۋشىلارىمىز لەكتسيا وقيتىن بولادى. جالپى، قازىرگى ادەبيەت قايدا بارا جاتىر، قاي جانر مىقتى دەگەن ماسەلەلەردى كوتەرەمىز.
- پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقايەۆ ۇلتتىق قۇرىلتايدا «قازاقستاننىڭ حالىق جازۋشىسى» اتاعىن قايتارۋ تۋرالى ۇسىنىسىڭىزدى قولدايتىنىن ايتتى، بۇل ماسەلەنى قاي كەزدە كوتەرىپ ەدىڭىز؟
- 31- مامىر كۇنى مەملەكەت باسشىسىنىڭ قابىلداۋىندا بولدىم. سول كەزدە «قازاقستاننىڭ حالىق جازۋشىسى» اتاعىن قايتارۋ ماسەلەسىن ايتقان ەدىم. مۇنداي اتاقتى ءبىزدىڭ 39 جازۋشىمىز العان. سونى قالپىنا كەلتىرىپ جاتىرمىز. بۇل جازۋشىلار وداعىنىڭ جۇمىسىنا جاڭا سەرپىن بەرەتىنىنە سەنىمدىمىن. «قازاقستاننىڭ حالىق جازۋشىسى» دەگەن اتاق قازاق ادەبيەتىن دامىتۋعا ابدەن ەڭبەگى سىڭگەن، شىعارمالارى مويىندالعان قالامگەرلەرگە تاپسىرىلاتىن ەڭ جوعارى دەڭگەيدەگى ماراپات بولۋى كەرەك. وعان كەز كەلگەن اقىن- جازۋشىنىڭ تۋىندىسىن ۇسىنۋعا بولمايدى. بۇل جوعارى باعا وزەكتى، قىزىقتى، تانىمال تۋىندىلار جاساعان اۆتورلارعا عانا بەرىلەدى. قۇداي قالاسا، رەسپۋبليكا كۇنى پرەزيدەنتىمىز ءبىرقاتار جازۋشىعا وسى اتاقتى بەرەدى.
- سوزىڭىزگە قاراعاندا، «قازاقستاننىڭ حالىق جازۋشىسى» دەگەن اتاق جاستارعا بەرىلمەيتىن سياقتى؟
- دۇرىس ايتاسىز، جاستارعا مۇنداي اتاق بەرىلمەيدى. ويتكەنى، بۇل - قازاق ادەبيەتىنە ەڭبەگى ابدەن سىڭگەن، دامۋىنا ەلەۋلى ۇلەس قوسقان قالامگەرگە بەرىلەتىن مارتەبە. دەسەكتە، جاسى ەلۋدەن اسقان جازۋشى ۇمىتكەر بولا الادى. ەلىمىزدە بيىل تۇڭعىش رەت دارىندى جاستارعا مەملەكەتتىك قولداۋ كورسەتۋ، اقىن-جازۋشىلاردىڭ جاڭا بۋىنىن قالىپتاستىرۋ ماقساتىندا پرەزيدەنتتىك ارناۋلى ادەبي سىيلىق تابىستالادى. قازىر سونى ىرىكتەپ جاتىرمىز. جەڭىمپازعا اقشالاي سىياقى جانە «پرەزيدەنتتىك ارناۋلى ادەبي سىيلىقتىڭ لاۋرەاتى» اتاعى، ديپلوم جانە توسبەلگى بەرىلەدى. ادەبي سىيلىققا 18-35 جاس ارالىعىنداعى قالامگەرلەر ۇمىتكەر بولا الادى. بىزدە تالانتتى جاس جازۋشىلار كوبەيدى، بۇل - قۋانارلىق ءجايت.
- قازىر جازۋشىلار اراسىندا جاڭا جانر قالىپتاستىرىپ جاتقان قالامگەرلەر بار ما؟
- قۇدايعا شۇكىر! قازىر جازۋشىلار كوپ. وتە قىزىقتى جانە زاماناۋي جانرعا بارىپ جاتقان جازۋشىلار بار. بۇرىنعى كلاسسيك جازۋشىلارىمىز دا جەتەرلىك. وسى تۇرعىدان كەلگەندە، قازاق ادەبيەتى جاقىندا بيىككە كوتەرىلەدى. تىڭ شىعارمالار تۋادى. وعان مەملەكەت جاعداي جاساپ وتىر.
- كىتاپ جازۋ مەن باسىپ شىعارۋ - ەڭ كۇردەلى جۇمىستاردىڭ ءبىرى. بىزدە كىتاپ شىعارۋ ماسەلەسى قالاي؟
- بىزدە جىل سايىن مەملەكەت تاراپىنان جۇزدەگەن كىتاپ باسىلىپ شىعىپ جاتىر. مىسالى، ءسىزدىڭ 20 باسپاداعى كىتابىڭىز بولسا، ونى مادەنيەت مينيسترلىگى 5 ميلليون تەڭگەگە ساتىپ الادى. ءبىراق، ونىڭ قۇقىعى بەس جىلداي مينيسترلىكتىڭ قۇزىرىندا بولادى. ول كىتاپحانالارعا تارايدى. تالانتتى دۇنيە بولسا، ول جەردە قالمايدى. ونىڭ باسىلىپ شىعۋىنا مەملەكەت، مەتسەنات، اكىمدىك كومەكتەسە مە؟ ايىرماشىلىق جوق. ايتەۋىر، ول شىعارما شىعادى. ونىڭ باسى-قاسىندا قازاقستان جازۋشىلار وداعى تۇر. ءوزىنىڭ تالانتتى ادامدارىن دالاعا تاستامايدى، ءبارىنىڭ شىعارماسىن شىعارۋعا تىرىسادى. نەگىزى كىتاپتار جابىق رەتسەنزيادان، تالقىلاۋدان وتكەننەن كەيىن عانا باسىلىپ شىعۋى كەرەك. جازۋشىلار وداعى وسى ماسەلەنى دە قالپىنا كەلتىرمەكشى.
- مەملەكەت باسشىسىنىڭ قابىلداۋىندا بولعاندا، «مادەنيەت تۋرالى» زاڭعا قازاق جازۋشىلارىنىڭ شىعارمالارىن باسىپ شىعارۋعا جانە كەڭىنەن تاراتۋعا سەپتىگىن تيگىزەتىن ارناۋلى نورمالار ەنگىزۋ كەرەك دەگەن ۇسىنىس ايتتىڭىز. وسىنى تارقاتىپ ايتىپ بەرسەڭىز؟
- «مادەنيەت تۋرالى» زاڭدا جازۋشى، باسپاگەر، اۆتور تۋرالى ءبىر اۋىز ءسوز جوق. مەن پرەزيدەنتككە سونى ايتتىم. بىزدە ءتورت نارسە بار: جازۋشى، باسپا، تارالىم جانە ناسيحات. جوعارىدا اتالعان زاڭعا تولىقتىرۋلار ەنگىزىلەتىن بولدى. سول زاڭعا سايكەس، ەلدە كوركەم شىعارما جازاتىن جازۋشىلاردىڭ دۇنيەسى وداق ارقىلى ءوتۋى كەرەك. جازۋشىلار وداعىندا وتىرعاندار تورەلىك ايتۋى كەرەك. سول تورەلىك، بارلىق باسپاعا جەتۋى ءتيىس. ىشىندە ءىلىپ الار دۇنيەسى جوق كىتاپتى شىعارۋعا تىيىم سالىنادى.
- كىتاپتىڭ سىرتقى مۇقاباسى وقىرمانعا اسەر ەتە مە؟
- ارينە، ول دا ۇستىڭىزگە كيگەن كيىم سياقتى. كىتاپتىڭ سىرتى ادەمى بولسا، تارتىمدى، ديزاينى كەرەمەت بولسا، وقىرمان ءبىرىنشى سول كىتاپتى الادى. كەز كەلگەن كىتاپ كوز تارتىپ تۇرۋى كەرەك. كەز كەلگەن كىتاپ بىردەڭەنى ايتىپ تۇرۋى ءتيىس. كىتاپ مۇقاباسىن دايىندايتىن تالانتتى ديزاينەرلەر مەن سۋرەتشىلەر جەتەرلىك. ءقازىر قازاقستاندا شىعاتىن كىتاپتاردىڭ دەڭگەيى، الەمدىك كىتاپتاردان كەم ەمەس. ءتىپتى، كەيدە ارتىق تا بولىپ جاتادى.
- اۋدارما — ادەبيەتتىڭ ماڭىزدى سالاسى. دەسەكتە، اۋدارما كىتاپتاردىڭ كوپشىلىگىنىڭ ساپاسى تومەن، ءتىلى ناشار، ماعىناسى بۇرمالانىپ جاتادى ونىڭ سەبەبى نەدە دەپ ويلايسىز؟
- اۋدارما - وتە قيىن ماسەلە. مەن ءوزىم وعان قاتتى كۇمانمەن قارايمىن. مىسالى، مەنىڭ كىتابىمدى يسپان تىلىنە اۋدارسا، مەن ونىڭ قانداي دارەجەدە اۋدارىلعانىن قايدان بىلەمىن؟ ءبىزدىڭ ءبىر بەلگىلى جازۋشىمىز اۋدارىلعان كىتابىن يسپاندارعا وقىتىپ كورىپتى، سويتسە، ول يسپان ءتىلى ەمەس ەكەن.
- ءسىز ايتىپ وتىرعان جازۋشى، قاتەلەسپەسەم، سماعۇل ەلۋباي. سول كىسىنىڭ «اقبوز ءۇي» رومانى يسپان تىلىنە اۋدارىلعان. قۋانىشى سۋ سەپكەندەي باسىلعان سماعۇل ەلۋباي «اۋدارماشى اۆتوردىڭ وبالىنا قالماۋى كەرەك. ول ءۇشىن ادەبي اگەنت جۇيەسىن ىسكە قوسۋ قاجەت»، دەگەن پىكىر ايتقان ەدى...
- كوردىڭىز بە؟ بۇل وتە كۇردەلى دۇنيە. ءار ءتىلدىڭ تاسىمالداۋشىسى بولادى. سونداي بەلگىلى ادام اۋدارماسا، باسقا ەلدە ول كىتاپتىڭ تاعدىرى قيىن بولادى. ەشكىم وقىمايدى. ساپالى اۋدارىلماسا، ول شىعارمانىڭ ساپاسى 40 پايىزعا تومەندەپ كەتەدى. ءبىزدىڭ ماقساتىمىز بولاشاقتا الەمدەگى ەڭ مىقتى التى ءتىلدىڭ بارىندە ءوزىنىڭ تۋعان تىلىندە سويلەي الاتىن اۋدارماشىلاردى دايىنداۋ. الداعى 10-15 جىلدا مىقتى اۋدارماشىلار شىعادى دەپ ويلايمىن.
- بۇرىندارى كلاسسيك جازۋشىلارىمىزدىڭ شىعارماسىنىڭ جەلىسىمەن كوركەم فيلمدەر ءتۇسىرىلىپ جاتاتىن، قازىر قالاي؟ ادەبيەت كينو جانە تەاتر سالاسىنىڭ بايلانىسى تۋرالى ايتىپ بەرسەڭىز.
- تەاتر دا، كينو دا ادەبيەتسىز شىعا المايدى. سوندىقتان بايلانىس ۇزىلگەن ەمەس. ءبىزدىڭ مىقتى- مىقتى جازۋشىلارمىزدىڭ شىعارمالارى ەكراندالىپ جاتىر. مىسالى، ءابىش كەكىلبايەۆتىڭ پوۆەسىمەن تۇسىرىلگەن «شىڭىراۋ» فيلمىن ايتۋعا بولادى. «اقبوز ءۇي» اتتى تاريحي فيلم كورەرمەنگە جول تارتتى. كينوتۋىندى جازۋشى سماعۇل ەلۋباي جازعان تريلوگيا جەلىسىمەن تۇسىرىلگەن. قازاقتىڭ بەلگىلى تۇلعالارى تۋرالى سەريالدار شىعىپ جاتىر. بۇل وتە جاقسى.
- قازىر قوعامدا «ينتەرنەت ادەبي ورتانى جاۋلاپ الدى» ، دەگەن پىكىر دە قالىپتاستى. ءسىز قالاي ويلايسىز؟
- كىتاپ وقۋ - تالانت. كىتاپتى تالانتسىز ادام وقي المايدى. كىتاپتى تانۋ، جازۋشىنىڭ جازعانىن قابىلداۋ، ونىڭ ىشىندەگى كەيىپكەرلەردى ءبىلۋ تالانتتى وقىرماننىڭ عانا قولىنان كەلەدى. كەزىندە «تەلەارنالاردى كىپتاپتىڭ جاۋى»، دەيتىن ەدىك. ەندى، ينتەرنەت كەلدى. بۇل - ادامزاتتىڭ تراگەدياسى. ءبىز تەحنولوگيانى دامىتقان سايىن، ءوزىمىزدىڭ جان-دۇنيەمىزدى جالاڭاشتاپ جاتىرمىز. تەلەفونعا بايلانعان ادامنىڭ وي- ءورىسى دامىمايدى، سەزىمگە بەرىلە المايدى. ول ادام اقپاراتتىق دۇنيەنىڭ اينالاسىندا عانا قالىپ قويادى. بۇل - ەندى الەمدىك تراگەديا. الايدا، ادام ينتەرنەتتەن دە جالىعادى. كۇندەردىڭ كۇنىندە ادامزات قاعاز كىتاپقا قايتىپ ورالادى. قايتا قاۋىشاتىن شىعارمىز.
- قازاقستان جازۋشىلار وداعى مۇشەلەرىنىڭ قازىرگى سانى قانشا؟
- جالپى قازاقستان بويىنشا 982 مۇشە بار. قازىر جازۋشىلار وداعى مۇشەلىگىنە 400 گە جۋىق ءوتىنىش ءتۇستى.
- جازۋشىلار وداعىنا مۇشە بولۋ ءۇشىن قانداي تالاپتار بار؟
- جازۋشىلار وداعىنا مۇشە بولۋدىڭ وزىندىك كريتەريلەرى بار. وداققا مۇشە بولۋ ءۇشىن جازۋشىنىڭ تالانتى بولۋ كەرەك، كەم دەگەندە ەكى كىتابى جارىق كورۋى قاجەت. ول كىتابى تانىمال بولسا، ءۇش بەلگىلى ۇلكەن جازۋشى مىنەزدەمە بەرۋى كەرەك. كەلىپ تۇسكەن ءوتىنىشتى ءبىزدىڭ قابىلداۋ كوميسسياسى قارايدى. كوميسسيا قۇرامىنا 20 عا جۋىق تاجىريبەلى، قالامگەر كىرەدى. سول كىسىلەردىڭ قاراۋىمەن وداققا مۇشە بولا الادى. قالاي بولعاندا دا وداققا تەك تالانتتىلار ءوتۋى كەرەك. ويتكەنى، جازۋشىلار وداعىنىڭ مۇشەسى دەگەن ۇلكەن مارتەبە. ءبىز وسى بەدەلدىڭ ءوزىن ءتۇسىرىپ الدىق.
- اڭگىمەڭىزگە راحمەت!
اۆتور: الما مۇقانوۆا
