اباي ويدان شىعارىلعان اقىن با: تۇرسىن جۇرتباي داۋلى ماقالاعا جاۋاپ بەردى
زەرتتەۋشى زاۋرە باتايەۆانىڭ بىرەر جىل بۇرىن جازعان ماقالاسىنداعى «اباي - الاشتانۋشىلاردىڭ اعارتۋشىلىق جوباسى» دەگەن قايشىلىقتى پىكىرى عىلىمي ورتادا داۋ تۋعىزعان ەدى. بەلگىلى ابايتانۋشى، فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى تۇرسىن جۇرتباي Halyq Uni تىلشىسىنە بەرگەن سۇقباتىندا داۋلى ماقالاعا قاتىستى پىكىر ءبىلدىردى.
ۇلت نامىسىن باسىندىرۋعا بولمايدى. لەرمونتوۆ، ماعجان سىندى ۇلت اقىندارى سىنالۋى مۇمكىن. جەكە ليريكالىق اقىندار بار، ولارعا ءار ءتۇرلى كوزقاراس بولۋى مۇمكىن. باتايەۆا وسى تۋرالى «ا ق ش-تا ارنايى لەكسيا وقىدىم» دەيدى. ال ا ق ش-تاعى قازاقتار «اباي دەگەن كىم، قورلانامىز» دەپ جازىپ جاتىر. سونىڭ لەكسياسىنىڭ اسەرى. ال ودان باسقا سونىڭ جەتەكشىسى ءبىز الاقانعا سالىپ جۇرگەن، ابايدىڭ ارقاسىندا دوكتور، ابايدىڭ ارقاسىندا مەملەكەتتىك سىيلىق العان جانە جوبا بويىنشا ا ق ش-تان اقشا الىپ تۇرىپ، ىستەگەن جۇمىس بولىپ شىقتى-مىس دەيدى. ار مەن ۇيات موجانتوپايلىقتىڭ قۇرالى ەمەس، - دەيدى ابايتانۋشى.
زەرتتەۋشى باتايەۆانىڭ كوشپەندى قازاق ساحاراسىندا ابايدىڭ اسا كۇردەلى سانالاتىن ورىس ءتىلىن عانا ەمەس، سونىمەن قاتار پارسى، اراب تىلدەرىن، ستاتيستيكالىق عىلىمدار مەن شىعىس پەن باتىستىڭ فيلوسوفياسىن ءوز بەتىمەن مەڭگەرىپ الۋى كۇماندى دەگەن پىكىرىن عالىم تۇبەگەيلى جوققا شىعارادى. ونىڭ ايتۋىنشا، 5 جاسىنان باستاپ وقىعان اباي ءتالىم العان ورتا - تۋرا گەتە تاربيەلەنگەن ورتامەن بىردەي. اراب، پارسى، شاعاتاي، تۇرىك، ورىس تىلدەرىن 4-5 جاسىنان باستاپ، وسى تىلدەر انا ءتىلى بولىپ تابىلاتىن مۇعالىمدەردىڭ قاداعالاۋىمەن جانە كۇندەلىكتى ءدارىس الۋ ارقىلى عانا ۇيرەنگەن.
قۇنانباي سول ءۇشىن ارنايى ءدىني ءبىلىمى بار عابيتحاندى اۋىلىنا كوشىرىپ اكەپ، مەكتەپ اشقان. اباي سول مەكتەپتە 5 جاسىنان باستاپ وقىعان، سەگىز جاسىنان باستاپ ەكى جىلدىق ورتا ءبىلىم بەرەتىن مەدرەسەدەن «مۇحتاساردى» (گرامماتيكا) ءتامامداعان. بۇل - بۇگىنگى ورتا مەكتەپتىڭ دەڭگەيى. عابيتحان مولدا قۇنانبايعا: «مىنا بالاڭ ەرەكشە قابىلەتتى، ەندى ارنايى مەدرەسەگە اپار. وندا عىلىم وقۋىن وقىتادى» دەيدى. ءۇش ايدان كەيىن قۇنانباي اۋەلگى بەرگەن عابدۇلجاپپار يمامنىڭ مەدرەسەسىنەن الىپ: «مىنا جاس مولدانىڭ وقۋى تۋرا وقۋ ەكەن(جاديدتىك باعدارلاما)» دەپ كاماليتددەن (كاماريددەن) حازىرەت ۇستازدىق ەتەتىن احمەت ريزا مەدرەسەسىنە بەرەدى. ال كاماليتدەن (كاماريددەن) حازىرەت - يسلامي ويلاۋ جۇيەسىنە بەتبۇرىس اكەلگەن، جاديدتىك اعىمنىڭ نەگىزىن قالاۋشى، رەسەي يمپەرياسىندا عانا ەمەس، مۇسىلمان دۇنيەسىنە ماعلۇم عۇلاما شاھابۋددين (شاگابۋتدين، شيعابۋتدين) - مارجانيدىڭ العاشقى شاكىرتىنىڭ ءبىرى. ال شاھابۋددين اتىندا ول كەزدە باعداتتا، ىستانبۇلدا، كايردە كوشەلەر مەن ماحاللەلەر بولعان، - دەيدى تۇرسىن جۇرتباي.
ونىڭ ايتۋىنشا، كاماليتدەن حازىرەتتىڭ مۇنداعى العاشقى شاكىرتى - ءماشھۇر-ءجۇسىپ. وسى كاماليتددەن حازىرەتتىڭ مەكتەبىنەن وقىعانداردىڭ ەڭ سوڭعى شاكىرتتەرى قانىش ساتبايەۆ پەن شاپىق شوكين، اعايىندى حايىرجان مەن حاليجان بەكحوجيندەر، اقجان ماشانوۆ جانە سولارمەن ىلەسە شىققان 25 عىلىم دوكتورى بار.
«گەتە نەمىس حالقى ءۇشىن سونداي دانا. نەمىستەر الەمدىك ارەناعا شىعىپ، مادەنيەتى مەن سالتاناتىن قۇرعان سايىن، گەتەنى وزدەرىمەن بىرگە بيىكتەتە بەرەدى. ورىستا - پۋشكين، قازاقتا - اباي. وسى ۋاقىتقا دەيىن گەتە مەن پۋشكينگە، ونىڭ ءومىربايانىنا نەمەسە جەكە مىنەزىنە سىن ايتىپ، مەنسىنبەي قاراعان ورىس، نەمىس جوق. وكىنىشكە قاراي، ءبىز ابايدى تالاۋمەن، تالاپايعا سالۋمەن، ەرىنىپ جاتىپ، شالقامىزدان ءتۇسىپ اپ شاپشىتۋمەن كەلەمىز. جاسىمىز دا، كارىمىز دە، ساۋاتسىزىمىز دا، دانامىز دا ابايدى شىمشىپ وتۋگە قۇمار. اۋەزوۆسىز ابايتانۋ جوق»، - دەگەن عالىم ابايدىڭ ادام رەتىندە ناقتى ءومىر سۇرگەنىن دالەلدەيتىن جانە اباي ولەڭدەرىنىڭ قولجازباسى بولعانىن اتايدى.
ءاليحان بوكەيحانوۆ ول قولجازبالاردى ابايدىڭ ءومىربايانىن جازاردا كاكىتاي مەن تۇراعۇلدان سۇراتىپ الدىرعانىن راستايتىن ناقتى دەرەك بار. ول - ءاليحان بوكەيحانوۆتىڭ 1915 -جىلى كاكىتاي ولگەندە جازىپ، «قازاق» گازەتىنىڭ سول 1915 -جىلعى №105-سانىندا جاريالاعان ازاناماسى، - دەيدى عالىم.
ايتا كەتەلىك، ابايدىڭ ءومىرى مەن شىعارماشىلىق مۇراسىن زەرتتەۋگە قاتىستى كەيىنگى جىلدارى ءتۇرلى پىكىر ايتىلا باستادى. زەرتتەۋشى زاۋرە باتايەۆا ابايدى الاشتانۋشىلاردىڭ جوباسى دەپ اتاسا، جۋرناليست جانۇزاق اكىم حاكىم قاراسوزدەرىندەگى قازاق ۇلتىنا قاتىستى سوزدەر مەكتەپ وقۋلىقتارىنان الىنىپ تاستالۋى قاجەت دەپ توقايەۆقا العىس حات جولداعان. اباي تانۋشى، فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى تۇرسىن جۇرتباي اتالعان ماسەلەلەرگە قاتىستى تىلشىمىزگە بەرگەن سۇقباتىندا كەڭىرەك اڭگىمەلەپ بەردى.
