ابايدىڭ «ادامزاتتىڭ ءبارىن ءسۇي» دەيتىن دانالىعى قىتاي وقىرمانىنا دا ەتەنە جاقىن - اكپار ءماجيت ۇلى
ول ابايدىڭ قارا سوزدەرىن جانە 145 ولەڭى مەن 3 پوەماسىن قىتاي تىلىنە اۋدارعان. اكپار ءماجيت ۇلى شىعارماشىلىقپەن قاتار مەملەكەتتىك ساياساتتا دا ەڭبەگى ەرەكشە سىڭگەن تۇلعا. ول قىتاي تىلىندە جازاتىن جازۋشى بولعانىمەن، سول ەلدەگى قازاق ادەبيەتى مەن مادەنيەتىنىڭ دامۋىنا ەلەۋلى ۇلەس قوسقان قايراتكەر. 10-تامىز - اباي كۇنىنە وراي بەيجىڭدە تۇراتىن قانداسىمىز اكپار ءماجيت ۇلىنا بىرنەشە ساۋال قويىپ، سۇحبات العان ەدىك.
- اكپار ءماجيت ۇلى، قازاقستاندا جىل سايىن 10-تامىز كۇنى ۇلى اقىن ابايدى ۇلىقتاۋ ماقساتىندا ءىس-شارالار وتەدى. اباي سەكىلدى ۇلت ابىزىن قىتاي قوعامىنا ەتەنە تانىستىرىپ جۇرگەن تۇلعاسىز. سىزدەردە، بەيجىڭدە ابايدى ەسكە الۋ، ۇلىقتاۋ سەكىلدى مادەني ءىس-شارالار وتە مە؟
- بيىلعى 10-تامىز - ۇلى اباي اتامىزدىڭ 178 جىلدىعى، سونداي-اق ءبىز ءۇشىن ءتورتىنشى رەت كەزەكتى اباي كۇنىن اتالىپ وتەدى. مەن وسى ايتۋلى كۇنمەن بارلىقتارىڭىزدى شىن جۇرەكتەن قۇتتىقتايمىن. بەيجىڭدە «چاويان» دەگەن ورتالىق ساياباق بار. اتالعان ساياباقتىڭ ىشىندە «جين تاي» دەپ اتالاتىن ۇلكەن مادەنيەت ءۇيى بار. سول مادەنيەت ءۇيىنىڭ الدىندا ۇلى ابايدىڭ ءمۇسىنى قويىلعان. كەيىنگى جىلدارى 10-تامىزدا قازاقستاننىڭ بەيجىڭدەگى ەلشىلىگى مەن «جين تاي» مادەنيەت ءۇيى بىرلەسىپ، ابايدى ەسكە الۋ ءىس-شاراسىن وتكىزىپ كەلەدى. وندا بەيجىڭدىك ستۋدەنتتەر ۇلى اقىننىڭ ولەڭدەرى مەن قارا سوزدەرىن وقيدى. ونىڭ ءبارى، ارينە قىتاي تىلىنە مەن اۋدارعان ولەڭدەر مەن قارا سوزدەر. سوندىقتان بەيجىڭدە دە ابايدىڭ تۋعان كۇنى ءوز دەڭگەيىندە اتالىپ وتىلەدى دەۋگە بولادى.
- ءسىز ابايدىڭ قارا ءسوزىن، ولەڭدەرىن قىتاي تىلىنە اۋدارعان مىقتى اۋدارماشى رەتىندە قازاققا دا، قىتايعا دا تەڭدەي تانىلدىڭىز. ۇلى اقىننىڭ شىعارمالارىن اۋدارۋ يدەياسى قالاي تۋدى. سول تۋرالى قىسقاشا ايتىپ بەرسەڭىز...
- مەن 1994 -جىلى بەيجىڭدەگى «ۇلتتار باسپاسىنىڭ» ۇسىنىسى بويىنشا ابايدىڭ قارا سوزدەرىن اۋداردىم. ول اۋدارمام 1995 -جىلى بەيجىڭدەگى اتالعان باسپادان كىتاپ بولىپ باسىلىپ شىقتى. سودان شامامەن 15-20 جىلدان كەيىن، ابايدىڭ ولەڭدەرىن ءتارجىمالاپ شىقتىم. ال 2020 -جىلى تامىزدا «اباي» دەگەن اتپەن مەنىڭ اۋدارمام (ىشىندە قارا سوزدەرى مەن ولەڭدەرى دە بار) «جىجاڭ» دەگەن باسپادان قىتاي تىلىندە جيناق بولىپ باسىلىپ شىقتى. وسى جۇمىستارىمىز ارقىلى قىتايلىق وقىرماندار ۇلى اقىننىڭ شىعارمالارىمەن تەرەڭىرەك تانىس بولا ءتۇستى دەپ ويلايمىن. جالپى اۋدارما دەگەن التىن كوپىر عوي. قىتاي تىلىنە ءتارجىمالانعاننان كەيىن ەكى جاعادا وتىرعان ەلدىڭ مادەنيەتى، ادەبيەتى ءبىر-بىرىنە جاقىنداپ، تانىستىعى ارتا ءتۇستى دەپ ايتۋعا بولادى. اباي شىعارمالارىن اۋدارۋىم ەكى ەلدىڭ دوستىعىن نىعايتۋدا، بىرىنە-ءبىرىن جاقىنداتۋعا از دا بولسا وزىندىك سەپتىگىن تيگىزە باستادى دەپ ويلايمىن.
- 1995 -جىلى اباي قۇنانباي ۇلىنىڭ قارا سوزدەرىن دۋنزۋ ۇلتىنىڭ جازۋشىسى، اۋدارماشى سۋ جوۋشيۋن ورىس تىلىنەن حانزۋ تىلىنە اۋدارىپتى. بۇل جۇمىستى ءسىز قازاقشا ءتۇپنۇسقاعا ساي اۋدارىپ بەكىتكەن ەكەنسىز. بىزگە قارا ءسوزدى ورىس تىلىنەن اۋدارعان سۋ جوۋشيۋن مىرزا تۋرالى مالىمەتتەر بەرە كەتسەڭىز. سونداي-اق، سۋ جوۋشيۋن مىرزانى اباي شىعارماسىن اۋدارۋعا قىزىقتىرعان نە نارسە ەكەن دەگەن دە ويىمىز بار...
- دۋنزۋ جازۋشىسى، اۋدارماشى سۋ جوۋشيۋن مىرزا ەكەۋمىزدىڭ ارامىز جاقىن وتكەن ادام ەدى. سۋ قىتاي جازۋشىلار وداعىنا مۇشە بولعاندا ونى وداققا تانىستىرۋشى بولعان ەدىم. ول ورىس ادەبيەتىنەن كوپتەگەن شىعارمالاردى قىتاي تىلىنە اۋدارعان جازۋشى. سۋ جوۋشيۋن مىرزا 1992 -جىلدان باستاپ قىتايداعى قازاقستان ەلشىلىگىندە 2 جىلداي ۋاقىت قىزمەت ىستەگەن. سول كەزدە اباي شىعارماسىمەن تانىسىپ، ابايدىڭ قارا سوزدەرىن ورىس تىلىنەن قىتاي تىلىنە اۋدارىپتى. سول اۋدارماسىن «ۇلتتار باسپاسىنا» بەرگەن ەكەن. اتالعان باسپانىڭ رەداكتورلارى قىتاي تىلىندەگى نۇسقاسىن وقىپ، ونى تۇپنۇسقاسىمەن سالىستىرىپ كورەدى. سول كەزدەگى «ۇلتتار باسپاسىنىڭ» ديرەكتورى قاليبەك ماعان تەلەفون ارقىلى حابارلاسىپ، «سۋ جوۋشيۋننىڭ ورىسشادان اۋدارعان نۇسقاسى اۋەلگى قازاقشاسىنان الدە قايدا شالعاي كەتكەن ەكەن. سونى سەن قايتالاي قاراپ، وڭدەپ بەرەسىڭ بە؟» دەگەن ۇسىنىس ايتتى. مەن سۋ جوۋشيۋننىڭ اۋدارماسىن وقىپ شىعىپ، ورىسشادان اۋدارعانى اۋەلگى نۇسقا اراسىندا الشاقتىق كوپ ەكەنىنە كوزىم جەتتى. سودان ولارعا بۇل اۋدارمانىڭ ۇستىنەن قاراپ، وڭدەپ شىققاننان گورى، قازاقشا ءتۇپنۇسقادان اۋدارعان ءتيىمدى ەكەنىن ايتتىم. «ەگەر سەندەر كەلىسەتىن بولساڭدار قازاقشاسىنان تىكەلەي اۋدارىپ بەرەيىن» دەپ وزدەرىنە كەرى ۇسىنىس ايتتىم. بۇعان قاليبەك مىرزا كەلىستى. ءسويتىپ مەن قازاقشادان قىتايشاعا ءبىر اي ۋاقىتتىڭ ىشىندە اۋدارىپ شىقتىم. سونى «ۇلتتار باسپاسىنا» وتكىزدىك. ەڭ ءبىرىنشى جولعى اۋدارۋىمىز وسىلاي بولدى. سول جازۋشى، اۋدارماشى سۋ جوۋشيۋن مىرزا بيىل 85 جاسىندا 4-مامىر كۇنى قايتىس بولدى.
- ءسىزدىڭ ايتۋىڭىزشا، «ابايدىڭ قارا سوزدەرى» اتتى كىتاپ ونشاقتى رەت باسىلىپ شىعىپتى. وسى قايتالانىپ باسىلعان كىتاپ قىتايلىق زيالى قاۋىم اراسىندا پىكىر تۋدىرا الدى ما؟
- اباي شىعارمالارى قىتاي تىلىنە اۋدارىلعالى بەرى قىتايلىق وقىرماندار ۇلى اقىن تۋرالى تەرەڭىرەك تانىپ، بىلە باستادى دەۋگە ابدەن بولادى. مىسال رەتىندە ايتايىن، 2020 -جىلى قازاقستاننىڭ بەيجىڭدەگى ەلشىلىگىندە حاحۋانجان (ابايدىڭ قارا ءسوزىن العاش رەت قىتايشاعا اۋدارۋشى - اۆت.) ەكەۋمىزگە ق ر پرەزيدەنتى قاسىم-جومارت توقايەۆتىڭ اتىنان II دارەجەلى «دوستىق» وردەنى تابىس ەتىلدى. سول كەزدە قىتايداعى اسا تانىمال جازۋشى، «حالىق ونەرپازى» دەگەن اتاقتى العان، قىتايدىڭ بۇرىنعى مادەنيەت ءمينيسترى ۆان مىن ەلشىلىككە ارنايى كەلىپ اباي شىعارماسى قىتاي تىلىنە اۋدارىلۋىنا ەرەكشە قۋانىشتى ەكەنىن ايتقان ەدى. ول ءتىپتى قازاق تىلىندە دە سويلەدى. بۇل قىتايلىق وقىرماندار، اقىن-جازۋشىلار ابايدى تانىپ، بىلە باستاعانىنىڭ كوپتەگەن مىسالدارىنىڭ ءبىرى دەۋگە بولادى.
تاعى ايتارىم، ابايدىڭ «ادامزاتتىڭ ءبارىن ءسۇي باۋىرىم دەپ» كەلەتىن دانالىق ويى، تۇجىرىمى قىتايدىڭ دا تالعامى بيىك وقىرماندارىنا اسا ۇنايدى ءارى ەتەنە جاقىن، تانىس. وعان سەبەپ: قىتاي حالقىنىڭ كلاسسيك ويشىلى مىڭزىنىڭ «مەيرىمدى بولساڭ ادامزاتتى ءسۇي» دەگەن دانالىعى بار. وسى ەكى ويشىلدىڭ قالدىرعان دانالىعى كەرەمەت ۇندەسىپ تۇر. سول ءۇشىن دە مەن ۇلى اقىننىڭ شىعارماسىن قىتاي وقىرماندارى جاقسى قابىلداپ جاتىر دەپ ويلايمىن.
- ءوزىڭىزدىڭ سوڭعى كەزدەگى جەكە شىعارماشىلىعىڭىزدا قانداي جاڭالىقتار بار؟
- ال ەندى ءوزىمنىڭ جەكە شىعارماشىلىعىما كەلەتىن بولساق، سوڭعى جىلدارى بىرنەشە اڭگىمە جيناقتارىمدى جارىققا شىعاردىم. وتكەن جىلى قازاقستان مەن قىتاي اراسىنداعى ديپلوماتيالىق قارىم- قاتىناستىڭ 30 جىلدىعىنا وراي، قازاقستاننىڭ اقىن، كومپوزيتورلارى جازعان 30 ءانىن قىتاي تىلىنە اۋدارىپ، جاقىندا «حالىق» مۋزىكا باسپاسىنان كىتاپ بولىپ باسىلىپ شىقتى. 26-مامىر كۇنى اتالعان باسپادا كىتاپتىڭ تۇساۋكەسەرى وتكەن بولاتىن. بۇل تۇساۋكەسەرگە جوعارىدا ايتقان ۆان مىن ۇستاز جانە قازاقستاننىڭ قىتايداعى توتەنشە جانە وكىلەتتى ەلشىسى شاحرات نۇرىشەۆ كەلىپ، قۇتتىقتاۋ سوزدەرىن سويلەدى. جالپى مۋزىكا دەگەن ادامزاتتىڭ ورتاق ءتىلى عوي. سوندىقتان ءدال قازىرگى ۋاقىتتا قازاقستاننان اۋدارىلعان اندەرىمە وراي جاقىندا ارنايى كونسەرت وتكىزگەلى جاتىرمىز. مەنىڭ جەكە باسىمداعى جاڭالىقتارىم وسىلاي جالعاسۋدا...
- ابايدان باسقا قازاق اقىن، جازۋشىلارىنان كىمدەردىڭ شىعارماسى حانزۋ تىلىنە اۋدارۋعا بولار ەدى دەپ ويلايسىز؟
- جالپى، ابايدان باسقا، وسى قىتاي ەلىندەگى ءبىرقاتار قازاق اقىن-جازۋشىلاردىڭ شىعارمالارىن قىتاي تىلىنە اۋدارعان ەدىم. ال قازاقستاندىق قالامگەرلەردىڭ شىعارمالارىن قايشا تابارىك قىزى دەگەن قارىنداسىمىز ءتارجىمالاپ ءجۇر. مەنىڭ قايشامەن اۋىزشا كەلىسىمىم بار، مەن ابايدى اۋدارامىن، ال سەن باسقالارىن اۋدارا بەر دەگەن. سول كەلىسىم بويىنشا جۇمىس ىستەپ كەلەمىز.
ءسوز سوڭىندا بارشا قازاق حالقىنا 10-تامىز اباي كۇنى قۇتتى بولسىن ايتامىن. بۇل مەرەكە حالىقتىق مەرەكەگە اينالسىن، ەلدى قۋانىشقا بولەيتىن كۇن بولسىن، راحمەت!
- اڭگىمەڭىزگە راحمەت!
اۆتور:
بەيسەن سۇلتان ۇلى
