تاريحتاعى ەڭ ۇزاق سوعىستار

استانا. قازاقپارات - سوعىستىڭ جەڭىلى جوق، قاسىرەتى مول. حالىقتىڭ جاۋىنگەرلىگى مەن قاھارماندىعىن، سابىرى مەن ءتوزىمىن سىنايتىن اۋىر سىناق. ءبارى سوعىستىڭ بىتكەنىن، شاپقىنشىلىقتىڭ بولماعانىن قالايدى.

الايدا تاريحتىڭ ءوزى دالەلدەگەندەي، سوعىسسىز امان قالۋ، جەر مەن مۇلىك يەلەنۋ، ۇرپاعى مەن وشاعىن ساقتاپ قالۋ، بولاشاققا ءۇمىت ارتۋ مۇمكىن ەمەس. ءوزىڭنىڭ ەرلىگىڭ مەن ەلدىگىڭدى كورسەتۋ ءۇشىن سوعىسۋعا تۋرا كەلەدى.

ەندەشە حالىقتىڭ ەرىك- جىگەرىن سىناعان، تاريحتا قالعان ۇزاق سوعىستار جايلى بايانداساق.

ۆيزانتيا مەن سەلجۇق مەملەكەتى اراسىنداعى سوعىس (260 جىل)

ءبىر كەزدەرى قۋاتتى يمپەريا بولعان ءريمنىڭ ەكىگە ءبولىنىپ كەتكەن كەزى. ۆيزانتيا اتالىپ كەتكەن شىعىس ريم يمپەرياسىنىڭ ەۋروپاعا قاراي ات باسىن بۇرعان كوشپەندى تۇرىك تايپالارىنا توتەپ بەرە الماي جاتقان ۋاقىتى. سەلجۇق پەن ۆيزانتيا مەملەكەتتەرى اراسىندا سوعىس Ⅺعاسىردىڭ ورتاسىندا باستالدى.

وسى عاسىردىڭ باسىندا عانا تۇرىكتىڭ وعىز تايپالارى قۇرعان قاعانات حورەزم، قاپ تاۋى اۋماعى، يران مەن يراكتى، كۇردىستان ايماعىن جاۋلاپ الىپ، بىرتىندەپ كىشى ازياعا قاراي بەتتەدى. بۇل، ارينە، قۋاتتى ۆيزانتيا يمپەرياسىنا ۇنامادى. العاشقى قاقتىعىستار 1048 -جىلدارى ريم- سەلجۇق شەكاراسىندا بولدى. كونستانتينوپول (شىعىس ريم) بۇل شايقاستاردان جەڭىپ شىقتى.

الايدا جاڭا اۋماقتى جاۋلاپ العان سايىن اسكەرى كۇشەيگەن تۇرىكتەر Ⅺعاسىردىڭ ورتاسىنان باستاپ ەكىنشى ريمگە بىرنەشە جويقىن جورىق جاساپ، كىشى ازيانى جاۋلاپ الدى. گرەكتەردى تالقانداعان وعىزدار جەرورتا تەڭىزى ماڭىندا ۇلكەن ستراتەگيالىق بەكىنىستەر ورناتىپ، مەملەكەت قۇرۋعا كىرىسەدى.

قازىرگى تۇركيانىڭ قۇرىلۋى سول جىلدارى باستالعان. كىشى ازيادا سەلجۇق مەملەكەتى (رۋم قاعاناتى) قۇرىلىپ، ۆيزانتيا اسكەرىمەن اۋىق- اۋىق شايقاس جۇرگىزدى. ءبىراق سەلجۇق مەملەكەتى 1308 -جىلى موڭعول شاپقىنشىلىعىنان كەيىن السىرەپ، ۇساق ايماقتارعا ءبولىنىپ كەتتى.

سولاردىڭ ءبىرى وسمان يمپەرياسى ەدى. ول دا جىلدار بويى ۆيزانتيامەن قاقتىعىستا بولدى. ەكى ەلدىڭ سوعىسى 214 -جىلعا سوزىلدى. اقىرى ۆيزانتيا قۇلاپ، جەرى وسمان يمپەرياسىنا ءوتتى.

اراۋكان سوعىسى (290 جىل)

اراۋكان سوعىسى - قازىرگى چيلي مەملەكەتى اۋماعىندا ءومىر سۇرگەن بايىرعى ءۇندى تايپاسى - اراۋكان مەن يسپان كونكيستادورلارى اراسىندا بولعان قيان- كەسكى سوعىس. قيان- كەسكى سوعىس دەيتىن سەبەبىمىز ءۇندى تايپالارى اراسىنداعى ەڭ جاۋىنگەرى ءارى قاھارلىسى، قانسۇيىق اراۋكان تايپاسى بولىپ شىقتى. جاڭا الەمدى جاۋلاۋعا كەلگەن جاتجەرلىكتەرگە جەرىن بەرمەي ۇزاق ۇرىستى.

سوعىس 3 عاسىرعا سوزىلدى. 1536 -جىلى باستالعان يسپان اسكەرىن تيتىقتاتىپ ءبىتتى. قاھارىنان قايتپاعان اراۋكان تاۋەلسىزدىگىن ساقتاپ قالدى، چيلي ەگەمەن ەلىن قۇردى.

عاسىرلارعا سوزىلعان سوعىس ءۇندى حالقىنىڭ تالاي ەرجۇرەك، قاھارمان ەرلەرىن، باتىرلارىن تۋدىردى. سولاردىڭ ءبىرى - يسپاندار شاۋىپ تاستاعان شولاق قولمەن سوعىسقان گالۆارينو ەسىمدى ءباھادۇر.

قازاق- جوڭعار سوعىسى (300 جىل)

ورتا عاسىردا بولعان ءجۇز جىلعا سوزىلعان اعىلشىن- فرانتسۋز سوعىسى - ەۋروپا تاريحىندا وشپەس تاڭبا قالدىردى. جوڭعار- قازاق قاقتىعىسى دا بۇدان كەم تۇسپەدى: ازيانى قانعا بوككەن جاۋگەرشىلىك زامان بولدى. ويتكەنى سوعىستىڭ سوڭىندا بۇتىندەي ءبىر حالىق تاريح ساحناسىنان بوسىپ، جوق بولىپ كەتتى.

ال رەسەي پاتشالىعى قازاق دالاسىندا وتارشىلىق ورناتىپ، قىتايدان قالماق قىرىلدى. جوڭعار شاپقىنشىلىعىنان السىرەگەن قازاق حاندىعى وتار ەلگە اينالدى.

قازاق- جوڭعار قاقتىعىسى قازاق حاندىعى قۇرىلعان XV عاسىردىڭ ورتاسىنان باستالعان. سوعىس 1755 -جىلعا دەيىن جالعاستى. قازاق حالقى ويراتتاردى العاشقىدا قالماقتار، كەيىن جوڭعارلار دەپ اتاعان.

جانجالدى باستاعان ويرات تايپاسىنىڭ بيلەۋشىسى ءۇز- تەمىر تايشى بولدى. XV عاسىردىڭ 50-جىلدارى دەشتى قىپشاق دالاسىنا باسىپ كىرىپ، ىرگەلەس جاتقان قازاق اۋىلدارىن شاپتى. سىر بويىنداعى قالالارعا دەيىن اسكەرى جەتىپ، قازاق ۇلىستارىن تۇركىستان مەن تاشكەنتكە دەيىن ىعىستىردى.

XV عاسىردىڭ 70-جىلدارى جوڭعارلار شابۋىلىن جيىلەتتى. ال X Ⅵعاسىردىڭ ەكىنشى جارتىسىندا حاقنازار حان باستاعان قازاق اسكەرى ويرات شاپقىنشىلىعىنا اجەپتاۋىر تويتارىس بەرىپ، جەتىسۋدى تارتىپ الدى. بۇل ۋاقىتتا جوڭعار تايپالارى اراسىندا بيلىككە الاۋىزدىق باستالىپ، موعول حاندارىمەن دە كيكىلجىڭ كۇشەيدى.

ءبىراق X Ⅶعاسىردىڭ باسىندا جوڭعارلارعا باتىر قونتايشى بيلىككە كەلىپ، ءتورت قۋاتتى ويرات تايپاسىن بىرىكتىردى. قۋاتتى اسكەر جاساقتاپ، 1635, 1643-44, 1651-52 -جىلدارى قازاق جەرىنە بىرنەشە دۇركىن الاپات شابۋىل جاسادى.

1643 -جىلى 300 سپارتاننىڭ ەرلىگىن قايتالاعان وقيعا بولدى. سالقام جاڭگىر حاننىڭ 600 ساربازى وربۇلاق تۇبىندە 50 مىڭ جوڭعار اسكەرىن تالقانداپ، تاريحتا بولماعان ەرلىك جاسادى.

قونتايشى سيەۆان رابدان باستاعان قالماق اسكەرى 1681-84, 1710-12, 1723-27 -جىلدارى قازاق جەرىن ويرانداپ، اۋىق- اۋىق جورىق جاساپ تۇردى. سوڭعى شاپقىنشىلىق تاريحتا «اقتابان شۇبىرىندى، القاكول سۇلاما» ناۋبەتىمەن قالدى.

تەك 1726 -جىلى قازاق حاندىعىنىڭ حاندارى مەن سۇلتاندارى، بيلەرى مەن باتىرلارى كۇلتوبەدە باس قوسىپ، ويراتتارعا قارسى كۇرەستى قايتادان ۇيىمداستىرۋعا مۇمكىندىك الدى. قازاق حالقىنىڭ ءۇش ءجۇزىنىڭ اسكەري كۇشىن توپتاستىرۋدا تولە بي، قازىبەك بي، ايتەكە بيلەر ۇلكەن ءرول اتقاردى. بۇلانتى- بىلەۋتى وزەندەرى ارالىعىنداعى جازىقتا بولعان جوڭعار باسقىنشىلارىنا قارسى سوعىستا قازاق جاساقتارى جاۋ اسكەرىنە كۇيرەتە سوققى بەردى.

ال 1728 -جىلى بولعان اڭىراقاي شايقاسى بىرىككەن قازاق قولىنىڭ جوڭعار باسقىنشىلىعىنا قارسى ءجۇز جىلدىق ازاتتىق سوعىسىندا بەتبۇرىس جاساعان ەڭ ءىرى جەڭىسى بولدى. 40 كۇندىك سوعىستا قازاق اسكەرى جوڭعارلاردى تولىق تالقانداپ، جەتىسۋدى ازات ەتتى. ودان ءارى اياگوز شايقاسىندا جەڭىپ، جوڭعارلاردى شىعىسقا قاراي تىقسىردى.

1745 -جىلى قالدان سەرەن قايتىس بولىپ، جوڭعاريادا بيلىك ءۇشىن تالاس- تارتىس باستالدى. ابىلاي حان باستاعان قازاق اسكەرى جوڭعارلارعا شەشۋشى سوققى جاساپ، شىعىس قازاقستان مەن جەتىسۋ ايماعىن تارتىپ الدى. ال 1755-58 -جىلدارى بولعان تسين- جوڭعار سوعىسىندا ويراتتاردىڭ كۇل- تالقانى شىعىپ، جەر بەتىنەن جويىلىپ كەتتى.

ريم- پارسى سوعىسى (721 جىل)

ريم- پارسى سوعىسى - گرەك- ريم وركەنيەتى مەن پارسى پاتشالىعىنىڭ اراسىندا بولعان اسكەري قاقتىعىستار. ەكى وركەنيەتتىڭ اسكەري قاقتىعىستارىن ءبىر ۇزىن- سونار سوعىستىڭ قۇرامىنا قوسۋعا بولادى. ويتكەنى ەكى ەلدىڭ اراسىندا بەيبىت كەلىسىم بولماعان، ال بيلىككە كەلگەن ديناستيالار اتا- بابا جولىن جالعاستىرىپ، دۇشپانىنان كوز جازعان ەمەس.

پارفيا مەن ريم يمپەريالارى قاقتىعىسى سوناۋ ءبىزدىڭ زامانىمىزعا دەيىنگى 53 -جىلى باستالعان. ريم قولباسشىسى، يمپەريانىڭ شىعىس جاق شەكاراسى - سيريا پروۆينتسياسىنىڭ بيلەۋشىسى مارك ليتسيني كراسس مىڭداعان اسكەرىمەن پارفياعا باسىپ كىرەدى. ءبىراق پارسى اسكەرىنىڭ تويتارىسى مىقتى بوپ شىقتى: ريم اسكەرى جەڭىلىپ قايتادى. سودان پارفيا ارمياسى ريم پروتەكتوراتىنا قاراستى ايماقتارعا اۋىق- اۋىق شابۋىلداپ ەسە قايتارادى.

بۇدان كەيىن دە ۇرىس توقتاعان جوق. ەكى الىپ يمپەريا كوز ارباسۋمەن بولدى، ءبىرىن- ءبىرى السىرەتۋگە، قۇلاتۋعا تىرىستى.

ءبىزدىڭ زامانىمىزدىڭ 226 -جىلى پارفيا يمپەرياسىنىڭ بيلىگىنە ساسانيدتەر اۋلەتى كەلدى. ءبىراق بۇدان وزگەرگەن ەشتەڭە جوق. بۇل اۋلەت تە ريم يمپەرياسىنا جاۋىقتى.

ال 250 -جىلدان كەيىن الىپ ريم يمپەرياسى قۇلاپ، شىعىس جانە باتىس بولىپ ەكىگە ءبولىنىپ كەتتى. ساسانيدتەر شىعىس ريممەن سوعىسۋمەن بولدى.

عاسىرلارعا جالعاسقان سوعىستان ەكى جاق تا تۇك تاپپادى. شىعىس ريم يمپەرياسى قۇلاپ، السىرەگەن پارسى يمپەرياسىنىڭ جارتىسىن اراب حاليفاتى جاۋلاپ الدى. وسىمەن 700 جىلعا جالعاسقان سوعىس ءتامام بولدى.

رەكونكيستا (770 جىل)

رەكونكيستا - اراب حاليفاتىنا قاراستى مۇسىلمان امىرلەرى مەن حريستيان ءدىنى وكىلدەرى پورتۋگال جانە يسپان حالىقتارى اراسىندا بولعان پيرەنەي تۇبىندەگى سوعىس. 770 -جىلعا سوزىلعان. سوعىس 1492 -جىلى ارابتاردىڭ پيرەنەي تۇبەگىنىڭ جارتىسىن، حريستيانداردىڭ گرانادا امىرلىگىنىڭ استاناسى گرانادا قالاسىن باسىپ الۋمەن اياقتالدى.

پيرەنەي تۇبەگى تالاي شايقاس پەن سوعىستىڭ قۋاگەرىنە اينالدى. حريستيان كنازدىكتەرى ونداعان ايماققا ءبولىنىپ، ءبىر- بىرىمەن، حريستيان الەمىن جاۋلاۋعا كەلگەن ارابتارمەن سوعىسىپ ابدەن تيتىقتادى. الىس ايماققا ۇلكەن اسكەرمەن كەلە الماعان مۇسىلمانداردىڭ دا كۇشى سارقىلدى. مۇسىلماندار يسپانيادا پاتشالىق قۇرىپ، ەۋروپا مادەنيەتىندە ورىن قالدىرعانىمەن ءبارىبىر كەرى شەگىنۋگە تۋرا كەلدى.

ال ادامزات تاريحىندا ەڭ ۇلكەن اسكەري قاقتىعىسقا اينالعان رەكونكيستا اياقتالعاننان كەيىن ۇلى گەوگرافيالىق اشۋلار باستالدى. ەۋروپالىقتاردىڭ امەريكا مەن ءۇندىستان سىندى جاڭا الەمدى اشۋ مەن يگەرۋى سودان باستالعان.

massaget.kz